ترديد پكن، اميد مسكو

نمایش اتحاد رهبران روسیه و چین در اوج تنش‌های دو كشور با غرب؛ ولادیمیر پوتین و شی جینپینگ كه به دلیل سیاست‌های جنجالی و توسعه‌طلبانه خود علیه اوكراین و تایوان بیش از هر زمان دیگر با غرب دچار تنش شده‌اند، هم‌زمان با افتتاح رسمی باز‌ی‌های المپیك زمستانی پكن، در پایتخت چین دیدار كردند و از غرب خواستند تا آنچه را «سیاست‌های دوران جنگ سرد» خوانده‌اند، كنار بگذارد. دیدار با پوتین اولین دیدار حضوری شی جینپینگ پس از حدود دو سال به‌شمار می‌آید؛ شی از زمان همه‌گیری كرونا در ابتدای سال 2020 تاكنون هیچ دیدار حضوری با مقام‌های ارشد كشورهای دیگر نداشته است. پوتین نیز در شرایطی برای حضور در مراسم افتتاحیه المپیك زمستانی راهی پكن شده كه بسیاری از كشورهای غربی، این مسابقات را به دلیل نقض گسترده حقوق بشر در چین، مورد تحریم سیاسی و دیپلماتیك قرار داده‌اند. پوتین در دیدار روز گذشته خود با رئیس‌جمهوری چین از پیوند نزدیک با پكن در زمانی که تنش‌های فزاینده با غرب بر سر اوکراین به اوج رسیده است، تمجید کرد و در بیانیه‌ای مشترك با شی، غرب را مورد انتقاد قرار داد. رهبران روسیه و چین در این بیانیه از ناتو خواستند روند توسعه خود در شرق اروپا را متوقف كند. پوتین و شی همچنین تشکیل بلوک‌های امنیتی در منطقه آسیا و اقیانوسیه از‌جمله پیمان امنیتی سه‌جانبه آکوس (Aukus) بین ایالات متحده، بریتانیا و استرالیا را تهدیدی برای كشورهای منطقه دانستند. دو کشور همچنین متعهد شدند برای خنثی‌کردن «انقلاب‌های رنگی» و مداخله خارجی، همکاری خود را افزایش دهند. دیدار رهبران روسیه و چین تنها به ادعایشان علیه غرب محدود نشد و پوتین در این دیدار از برنامه‌ها و راه‌حل‌های شرکت‌های روسی برای عرضه هیدروکربن به چین در صنعت گاز رونمایی كرد. بر این اساس، قرار است در صورت توافق نهایی، مسكو 10 میلیارد متر‌مكعب گاز به چین صادر كند. رسیدن به گردش تجاری دوجانبه ۲۰۰ میلیارد دلاری نیز دیگر چشم‌اندازی بود كه دو طرف بر تحقق آن تأكید كردند.
واكنش واشنگتن
هم‌زمان با دیدار پوتین و شی، واشنگتن چین را تهدید كرد از روسیه در مقابل تحریم‌های احتمالی مرتبط با موضوع اوکراین حمایت نکند. ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، هشدار داد واشنگتن و متحدانش گستره‌ای از ابزارها را علیه شرکت‌های خارجی از‌جمله شرکت‌های چینی که اقدامات تنبیهی احتمالی علیه روسیه را دور بزنند، در اختیار دارد. برخی سناتورهای كنگره هم خبر دادند که مجلس سنای آمریکا به دستیابی به توافقی برای تصویب قانون تحریم روسیه به دلیل تهاجم احتمالی علیه اوکراین، بسیار نزدیک شده است؛ این قانون دربرگیرنده مجازات‌هایی خواهد بود که ممكن است به‌زودی به اجرا گذاشته شود. به‌ گفته این سناتورها، برخی از تحریم‌ها حتی ممکن است پیش از تهاجم روسیه و به علت عملکردهای پیشین مسکو ازجمله حملات سایبری به اوکراین و اقدامات برای تضعیف دولت اوكراین از داخل این كشور، اجرائی شوند.
دوراهی غرب و روسیه
فراتر از تمام توافق‌های اقتصادی و سیاسی میان رهبران روسیه و چین، آنچه اهمیت این دیدار را دو‌چندان می‌كند، زمان انجام آن است. زمان برگزاری این نشست در بحبوحه تنش روسیه و غرب بر سر اوكراین و تلاش آمریکا برای روشن‌كردن عواقب سنگین روسیه به اوکراین، نگرانی‌هایی را در غرب ایجاد کرده است که شاید شی بتواند دریچه‌ای برای تنفس برای پوتین ایجاد کند. توافق بر سر خرید گاز و سایر حمایت‌های مالی می‌تواند ضربات هر تحریمی را كاهش دهد. آمریكا در روزهای گذشته هشدار داده بود در صورت حمله روسیه به اوكراین، مسكو با شدیدترین تحریم‌های قابل تصور روبه‌رو خواهد شد و روز گذشته رهبران روسیه چین از مذاكره برای صاردات گاز به چین خبر دادند. تردیدی وجود ندارد که روابط بین روسیه و چین در سال‌های اخیر نزدیک‌تر شده و الحاق کریمه به روسیه در سال 2014 و اعمال تحریم‌های غرب علیه مسکو، این نزدیكی را بیشتر كرده است. با‌این‌حال، رابطه مسكو و پكن، به دلیل تضاد منافع در برخی حوزه‌ها و شركای منطقه‌ای متفاوت دو طرف، پیچیدگی‌هایی دارد. هر دو كشور در آسیای مرکزی نفوذ دارند؛ در‌حالی‌که روسیه با هند كه رقیب و حتی دشمن منطقه‌ای چین محسوب می‌شود، شراکت پایداری دارد. «کادری لییک» کارشناس ارشد شورای روابط خارجی اروپا، در گزارشی جامع درباره رویکرد روسیه در قبال چین، رابطه مسكو و پكن را مورد بررسی قرار داده و تأكید می‌كند «دو کشور مسیری شبیه به مسیر رابطه روسیه و ترکیه را آغاز کرده‌اند که در آن انعطاف‌پذیری دوجانبه مهم‌تر از هر برنامه دیگری به‌شمار می‌آید. طرفین اختلاف‌نظر یا تضاد منافع را تحمل می‌کنند؛ زیرا آنها این اختلاف‌ها را ناشی از منافع ژئوپلیتیکی عملی می‌دانند نه در ایدئولوژی و به‌خصوص نه در ایدئولوژی‌هایی که سیستم‌های حکومتی آنها را تهدید می‌کند». اما آیا این رابطه به اندازه کافی قوی است که پوتین انتظار داشته باشد شی با وجود رابطه تجاری گسترده با غرب، در كنار او بایستد و تهدیدات تحریمی و اثرات آن علیه حكومت روسیه را تا حدی خنثی كند؟
«بانی گلاسر»، مدیر برنامه آسیا در صندوق مارشال، به فارن‌پالیسی می‌گوید: «با توجه به اینکه ضربه مهلك تحریم‌ها پس از حمله روسیه به اوکراین به حكومت پوتین وارد می‌شود، شی ترجیح می‌دهد در دوراهی چنین انتخابی قرار نگیرد. تردید‌ها و ملاحظات شی ناشی از دو واقعیت است: اولویت‌های سیاست خود چین درباره حاکمیت دولتی و مسائل تجاری. هر جمله‌ای می‌تواند سرمایه‌گذاری‌های چین در اوکراین را به خطر اندازد. در چنین شرایطی نتیجه‌ای که به نفع چین است، نتیجه‌ای است که در آن ناتو و روسیه توافق کنند که گسترش این بلوک را محدود کنند تا تهدیدی علیه روسیه یا مرزهای چین شكل نگیرد. بااین‌حال حمله روسیه به اوکراین هم پایان راه نیست و به همکاری روسیه و چین پایان نمی‌دهد. در سال 2014 هم چین اقداماتی بدون جنجال و سروصدا انجام داد. پكن از یك طرف می‌خواست از روسیه حمایت کند اما نمی‌خواست تا بقیه جهان واكنش منفی نشان دهند. فکر می‌کنم که آنها امروز مایل هستند تا این کار را به شکلی آشکارتر انجام دهند». گلاسر درباره ادعای چین نسبت به تایوان و نگرانی‌ها درباره اینكه چین در صورت انفعال یا عدم واكنش جدی غرب نسبت به حمله احتمالی روسیه به اوكراین قصد دارد اقدام مشابهی علیه تایوان انجام دهد نیز می‌گوید: «دلایل کمی برای این نگرانی وجود دارد. خودداری ایالات متحده از نشان‌دادن واكنش جدی به مسكو، الزاما به معنای دست‌های باز ارتش چین برای اشغال جزیره تایوان نیست. فکر می‌کنم بسیاری از روایت‌های این روزها درباره تایوان اشتباه هستند. اواخر امسال شاهد رویدادی بسیار مهم‌تر از بازی‌های المپیک زمستانی پكن در چین هستیم؛ بیستمین کنگره حزب کمونیست چین که انتظار می‌رود شی برای سومین دوره پنج‌ساله به رهبری حزب انتخاب شود و جایگاهی در تراز مائو و حتی فراتر از او برای خود ایجاد كند. بعید می‌دانم كه او در چنین شرایطی ریسك كند و موقعیت خود را در آستانه چنین نشست مهمی به خطر بیندازد».

نمایش اتحاد رهبران روسیه و چین در اوج تنش‌های دو كشور با غرب؛ ولادیمیر پوتین و شی جینپینگ كه به دلیل سیاست‌های جنجالی و توسعه‌طلبانه خود علیه اوكراین و تایوان بیش از هر زمان دیگر با غرب دچار تنش شده‌اند، هم‌زمان با افتتاح رسمی باز‌ی‌های المپیك زمستانی پكن، در پایتخت چین دیدار كردند و از غرب خواستند تا آنچه را «سیاست‌های دوران جنگ سرد» خوانده‌اند، كنار بگذارد. دیدار با پوتین اولین دیدار حضوری شی جینپینگ پس از حدود دو سال به‌شمار می‌آید؛ شی از زمان همه‌گیری كرونا در ابتدای سال 2020 تاكنون هیچ دیدار حضوری با مقام‌های ارشد كشورهای دیگر نداشته است. پوتین نیز در شرایطی برای حضور در مراسم افتتاحیه المپیك زمستانی راهی پكن شده كه بسیاری از كشورهای غربی، این مسابقات را به دلیل نقض گسترده حقوق بشر در چین، مورد تحریم سیاسی و دیپلماتیك قرار داده‌اند. پوتین در دیدار روز گذشته خود با رئیس‌جمهوری چین از پیوند نزدیک با پكن در زمانی که تنش‌های فزاینده با غرب بر سر اوکراین به اوج رسیده است، تمجید کرد و در بیانیه‌ای مشترك با شی، غرب را مورد انتقاد قرار داد. رهبران روسیه و چین در این بیانیه از ناتو خواستند روند توسعه خود در شرق اروپا را متوقف كند. پوتین و شی همچنین تشکیل بلوک‌های امنیتی در منطقه آسیا و اقیانوسیه از‌جمله پیمان امنیتی سه‌جانبه آکوس (Aukus) بین ایالات متحده، بریتانیا و استرالیا را تهدیدی برای كشورهای منطقه دانستند. دو کشور همچنین متعهد شدند برای خنثی‌کردن «انقلاب‌های رنگی» و مداخله خارجی، همکاری خود را افزایش دهند. دیدار رهبران روسیه و چین تنها به ادعایشان علیه غرب محدود نشد و پوتین در این دیدار از برنامه‌ها و راه‌حل‌های شرکت‌های روسی برای عرضه هیدروکربن به چین در صنعت گاز رونمایی كرد. بر این اساس، قرار است در صورت توافق نهایی، مسكو 10 میلیارد متر‌مكعب گاز به چین صادر كند. رسیدن به گردش تجاری دوجانبه ۲۰۰ میلیارد دلاری نیز دیگر چشم‌اندازی بود كه دو طرف بر تحقق آن تأكید كردند.
واكنش واشنگتن
هم‌زمان با دیدار پوتین و شی، واشنگتن چین را تهدید كرد از روسیه در مقابل تحریم‌های احتمالی مرتبط با موضوع اوکراین حمایت نکند. ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، هشدار داد واشنگتن و متحدانش گستره‌ای از ابزارها را علیه شرکت‌های خارجی از‌جمله شرکت‌های چینی که اقدامات تنبیهی احتمالی علیه روسیه را دور بزنند، در اختیار دارد. برخی سناتورهای كنگره هم خبر دادند که مجلس سنای آمریکا به دستیابی به توافقی برای تصویب قانون تحریم روسیه به دلیل تهاجم احتمالی علیه اوکراین، بسیار نزدیک شده است؛ این قانون دربرگیرنده مجازات‌هایی خواهد بود که ممكن است به‌زودی به اجرا گذاشته شود. به‌ گفته این سناتورها، برخی از تحریم‌ها حتی ممکن است پیش از تهاجم روسیه و به علت عملکردهای پیشین مسکو ازجمله حملات سایبری به اوکراین و اقدامات برای تضعیف دولت اوكراین از داخل این كشور، اجرائی شوند.
دوراهی غرب و روسیه
فراتر از تمام توافق‌های اقتصادی و سیاسی میان رهبران روسیه و چین، آنچه اهمیت این دیدار را دو‌چندان می‌كند، زمان انجام آن است. زمان برگزاری این نشست در بحبوحه تنش روسیه و غرب بر سر اوكراین و تلاش آمریکا برای روشن‌كردن عواقب سنگین روسیه به اوکراین، نگرانی‌هایی را در غرب ایجاد کرده است که شاید شی بتواند دریچه‌ای برای تنفس برای پوتین ایجاد کند. توافق بر سر خرید گاز و سایر حمایت‌های مالی می‌تواند ضربات هر تحریمی را كاهش دهد. آمریكا در روزهای گذشته هشدار داده بود در صورت حمله روسیه به اوكراین، مسكو با شدیدترین تحریم‌های قابل تصور روبه‌رو خواهد شد و روز گذشته رهبران روسیه چین از مذاكره برای صاردات گاز به چین خبر دادند. تردیدی وجود ندارد که روابط بین روسیه و چین در سال‌های اخیر نزدیک‌تر شده و الحاق کریمه به روسیه در سال 2014 و اعمال تحریم‌های غرب علیه مسکو، این نزدیكی را بیشتر كرده است. با‌این‌حال، رابطه مسكو و پكن، به دلیل تضاد منافع در برخی حوزه‌ها و شركای منطقه‌ای متفاوت دو طرف، پیچیدگی‌هایی دارد. هر دو كشور در آسیای مرکزی نفوذ دارند؛ در‌حالی‌که روسیه با هند كه رقیب و حتی دشمن منطقه‌ای چین محسوب می‌شود، شراکت پایداری دارد. «کادری لییک» کارشناس ارشد شورای روابط خارجی اروپا، در گزارشی جامع درباره رویکرد روسیه در قبال چین، رابطه مسكو و پكن را مورد بررسی قرار داده و تأكید می‌كند «دو کشور مسیری شبیه به مسیر رابطه روسیه و ترکیه را آغاز کرده‌اند که در آن انعطاف‌پذیری دوجانبه مهم‌تر از هر برنامه دیگری به‌شمار می‌آید. طرفین اختلاف‌نظر یا تضاد منافع را تحمل می‌کنند؛ زیرا آنها این اختلاف‌ها را ناشی از منافع ژئوپلیتیکی عملی می‌دانند نه در ایدئولوژی و به‌خصوص نه در ایدئولوژی‌هایی که سیستم‌های حکومتی آنها را تهدید می‌کند». اما آیا این رابطه به اندازه کافی قوی است که پوتین انتظار داشته باشد شی با وجود رابطه تجاری گسترده با غرب، در كنار او بایستد و تهدیدات تحریمی و اثرات آن علیه حكومت روسیه را تا حدی خنثی كند؟
«بانی گلاسر»، مدیر برنامه آسیا در صندوق مارشال، به فارن‌پالیسی می‌گوید: «با توجه به اینکه ضربه مهلك تحریم‌ها پس از حمله روسیه به اوکراین به حكومت پوتین وارد می‌شود، شی ترجیح می‌دهد در دوراهی چنین انتخابی قرار نگیرد. تردید‌ها و ملاحظات شی ناشی از دو واقعیت است: اولویت‌های سیاست خود چین درباره حاکمیت دولتی و مسائل تجاری. هر جمله‌ای می‌تواند سرمایه‌گذاری‌های چین در اوکراین را به خطر اندازد. در چنین شرایطی نتیجه‌ای که به نفع چین است، نتیجه‌ای است که در آن ناتو و روسیه توافق کنند که گسترش این بلوک را محدود کنند تا تهدیدی علیه روسیه یا مرزهای چین شكل نگیرد. بااین‌حال حمله روسیه به اوکراین هم پایان راه نیست و به همکاری روسیه و چین پایان نمی‌دهد. در سال 2014 هم چین اقداماتی بدون جنجال و سروصدا انجام داد. پكن از یك طرف می‌خواست از روسیه حمایت کند اما نمی‌خواست تا بقیه جهان واكنش منفی نشان دهند. فکر می‌کنم که آنها امروز مایل هستند تا این کار را به شکلی آشکارتر انجام دهند». گلاسر درباره ادعای چین نسبت به تایوان و نگرانی‌ها درباره اینكه چین در صورت انفعال یا عدم واكنش جدی غرب نسبت به حمله احتمالی روسیه به اوكراین قصد دارد اقدام مشابهی علیه تایوان انجام دهد نیز می‌گوید: «دلایل کمی برای این نگرانی وجود دارد. خودداری ایالات متحده از نشان‌دادن واكنش جدی به مسكو، الزاما به معنای دست‌های باز ارتش چین برای اشغال جزیره تایوان نیست. فکر می‌کنم بسیاری از روایت‌های این روزها درباره تایوان اشتباه هستند. اواخر امسال شاهد رویدادی بسیار مهم‌تر از بازی‌های المپیک زمستانی پكن در چین هستیم؛ بیستمین کنگره حزب کمونیست چین که انتظار می‌رود شی برای سومین دوره پنج‌ساله به رهبری حزب انتخاب شود و جایگاهی در تراز مائو و حتی فراتر از او برای خود ایجاد كند. بعید می‌دانم كه او در چنین شرایطی ریسك كند و موقعیت خود را در آستانه چنین نشست مهمی به خطر بیندازد».