علم، شبه‌علم و جنگ

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

یکی گفت: «آقای دکتر توی این هیر و ویر جنگ چه حوصله‌ای دارین این‌قدر راجع‌به شبه‌علم در کار پزشکی صحبت می‌کنین».

یکی دیگر گفت: «این‌همه شبکه‌ها در اختیار پزشکانه. حالا یکی بیاد یک ساعت به نظر شما جفنگ بگه، چه اهمیتی داره؟ اینها همه جای دنیا هستند».

واقعا! راستی چرا با این‌همه مشکلات و بحران‌ها، چرا ما این چند قلم روغن بنفشه و زالو و بادکش را ول نمی‌کنیم؟

راستی اگر تنها هدف مقابله و جلوگیری از فعالیت چند عطار و رمال بود که در کار پزشکی مداخله می‌کنند، این‌همه تلاش و یادداشت و جلسات بحث ضرورت داشت؟ همه جای دنیا اینها هستند.

مهم‌ترین نکته‌ای که این موضوع را در کشور ما برجسته‌تر می‌کند، نه‌تنها رسمیت، بلکه حقانیتی است که مراجع رسمی و قانونی به این روش‌ها می‌دهند. به عبارت دیگر، وجود مراکز و افرادی است که حتی از ذرات امکانات قانونی برای مشروعیت‌بخشیدن به این روش‌ها استفاده می‌کنند. مشروعیتی که باید از نهاد علم بیاید، از نهاد قانون می‌آید‌ و اینها همه باعث تزلزل در مرزها و صیانت از حدود و ثغور دانش می‌شود.

مخالفت شما هم مخالفت علمی نیست، بلکه مخالف قانون قلمداد می‌شوید. اما مهم‌‌تر آنکه وقتی که مرزهای دانش در یک حیطه خاص شکسته شد، مقدمه‌ای بر بی‌اعتنایی به آن و مفری برای سوءاستفاده کسانی می‌شود که دانش را سد راه منافع خود می‌بینند.

وقتی اشباح خرافات از گورهای طب یکی‌یکی سر بر‌آرند، دلیلی ندارد این اشباح در سایر شئون هم در آرامگاه خود آرام بگیرند و از آنجا که حفظ محیط زیست، تأمین امنیت کشور، امنیت سیاسی، اجتماعی و پزشکی همه نیازمند معیارهای علمی و سخت‌گیری در حدود و ثغور این معیارها هستند، کم‌ بهادادن به دانش یا اعتقاد به نوعی شبه‌علم و تأثیر عواملی که با روش‌های علمی قابل اثبات نیست، بی‌تردید بر تمام حیطه‌های زندگی در صلح و به‌ویژه در جنگ تأثیر می‌گذارد. تردید نباید کرد که تردید در حقانیت و صحت دانش آن‌‌گونه که در مدرن‌ترین شکل خود را نشان می‌دهد، به همان اندازه و به همان نسبت، به افت امنیت و دفاع آنگاه که لازم می‌شود هم می‌انجامد. اعتقادات متعالی معنوی فقط و فقط از طریق بیشترین تلاش صادقانه برای استفاده از آنچه خداوند از طریق دانش برای بشر دست‌یافتنی کرده است، معنا می‌یابد.

ظاهرا دانش طب سست‌ترین حلقه بوده است. در طب و سلامتی است که انسان‌ها بیشترین اعتقادات ذاتی و نیازموده را درباره سلامت خود دارند و گفته‌های موافق آن را می‌پذیرند و در برابر هر نظر علمی مقاومت می‌کنند، بسیاری از درمان‌ها مداخلات طبی هم نتایج زودرس و خوشایند ندارند.

بسیاری از بیماری‌ها با وجود درمان و موفقیت درمان همچنان پیشرفت می‌کنند. بسیاری از بیماران هم خودبه‌خود خوب می‌شوند، بنابراین شبه‌علم این دروازه را ضعیف‌ترین حلقه برای ورود و کسب مشروعیت می‌یابد. در سایر حیطه‌ها به این آسانی نیست. عدول از معیارهای علمی با سرعت خود را نشان می‌دهند. چراغ روشن نمی‌شود یا یخچال با سرعت می‌سوزد. اما بی‌تردید خدشه در بنیان دانش، یک روز، در روز مبادا خود را نشان خواهد داد. از قدیم گفته‌اند: «توپچی را برای یک روز نان می‌دهند» و اگر آن یک روز توپ کار نکند، تمام سال که توپ را برق می‌انداخته و تعمیر می‌کرده است، بی‌معنا می‌شود.

برای قضاوت درباره حضور رگه‌های شبه‌علم در بسیاری از حیطه‌ها باید منتظر آن روز ماند و کارایی هر چیز را که مستقیما وابسته به رعایت اصول دانش در آن حیطه است، در آن روز قضاوت کرد. از آنجا که همه چیز از دفاع و مقابله تا تأمین پشت جبهه و پیش از آن مباحثات سیاسی در جلوگیری از جنگ، همه‌وهمه در اصل موضوعات علمی هستند، در زمان جنگ است که به‌خوبی می‌توان رعایت اصول دانش و تخطی از آن و احیانا انحراف به سمت رگه‌های خرافات را قضاوت کرد.

بله، هدف، مقابله با چند عطار و رمال نیست؛ هدف دفاع از اصول علم است که میزان پایبندی به آن مثل هوایی که در هر نفس فرو می‌بریم، در همه جا نافذ و تأثیرگذار است.

اگر موضوع دفاع از مبانی دانش و نگرانی از سست‌شدن آن و تأثیر بر همه شئونات زندگی نبود، تحویز چند‌تا زالو و بادکش‌انداختن به جان مردم و کسب حیثیت کاذب آکادمیک از طریق گروهی از افراد هم البته بی‌اهمیت نبود اما اهمیت اصلی در جای دیگری است.