|

تاب‌آوری ملی

آیا در ایران دفاع غیرنظامی داریم؟

بر اساس قانون، ایران از 67 سال قبل دارای یک سامانه پدافند مدنی است. در ‌قانون‌ تشکیل سازمان دفاع غیرنظامی ‌مصوب ۱۸ آذر‌ماه ۱۳۳۷ آمده‌: ‌ماده ۱‌- به منظور حفظ جان و مال افراد کشور از تعرضات هوایی و حوادث طبیعی و سوانح غیر‌مترقبه و تقلیل اثرات آن و همچنین تقویت روحی‌ و ایجاد علایق و همکاری متقابل بین افراد در مواقع غیر‌عادی و اضطراری، سازمانی به نام سازمان دفاع غیرنظامی کشور وابسته به وزارت کشور‌ تأسیس می‌گردد که در هر حال تحت نظر مستقیم استاندار و یا فرماندار انجام وظیفه می‌نماید.‌ ماده ۲‌- وزارتین کشور و جنگ مأمور اجرای این قانون می‌باشند.

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

بر اساس قانون، ایران از 67 سال قبل دارای یک سامانه پدافند مدنی است. در ‌قانون‌ تشکیل سازمان دفاع غیرنظامی ‌مصوب ۱۸ آذر‌ماه ۱۳۳۷ آمده‌: ‌ماده ۱‌- به منظور حفظ جان و مال افراد کشور از تعرضات هوایی و حوادث طبیعی و سوانح غیر‌مترقبه و تقلیل اثرات آن و همچنین تقویت روحی‌ و ایجاد علایق و همکاری متقابل بین افراد در مواقع غیر‌عادی و اضطراری، سازمانی به نام سازمان دفاع غیرنظامی کشور وابسته به وزارت کشور‌ تأسیس می‌گردد که در هر حال تحت نظر مستقیم استاندار و یا فرماندار انجام وظیفه می‌نماید.‌ ماده ۲‌- وزارتین کشور و جنگ مأمور اجرای این قانون می‌باشند.

‌ در روز ۲۵ بهمن‌ماه ۱۳۳۶، سازمان دفاع غیر‌نظامی کشور بنیاد نهاده شد. در فرمان تأسیس و بنیاد آن آمد: «...‌این سازمان، مردم سراسر کشور را برای پدافند از میهن آریایی و کهن ایران فراخوانده شدند». و‌ گفته شد: همان‌طورکه ارتش به منظور دفاع از حدود و ثغور کشور به وجود آمده... سازمان دفاع غیر‌نظامی کشور نیز که وظیفه آن آماده‌ساختن مردم برای مواجهه با اوضاع و شرایط استثنایی و مواقع اضطرار است، بایستی طوری مجهز گردد و سازمان یابد که بتواند سهم اساسی خود را در دفاع ملی ایفا کند. ‌...‌هر دو به موازات یکدیگر فقط وسیله تأمین امنیت و آمادگی کشور برای دفاع به شمار می‌رود...»‌. در پیام بیستمین سالروز تأسیس این سازمان در ۲۵ بهمن ۱۳۵۶ آمده بود: «...به مناسبت بیستمین سالروز تأسیس سازمان دفاع غیرنظامی کشور بار دیگر مسئولیت و وظیفه خطیر این سازمان و لزوم همکاری گسترده و همه‌جانبه ملی را با آن متذکر می‌گردد ... سازمان دفاع غیرنظامی کشور وظیفه دارد در هنگام صلح از طریق ایجاد آمادگی برای مواجهه با سوانح طبیعی و در زمان جنگ از راه تأمین ایستادگی و مقاومت در برابر آثار ناشی از جنگ، با همه نیروها و امکانات خود اقدام کند و این امر موقعی امکان‌پذیر است که دفاع غیرنظامی از فرد و خانواده شروع شود و در کلیه سازمان‌های دولتی و بخش خصوصی متناسب با اهمیت و موقعیت آنها تعمیم یابد. ضرورت تقویت منظم نیروهای دفاعی مملکت ایجاب می‌کند که دفاع غیرنظامی نیز گام‌های بلندتری در راه نیل به هدف‌های خود بردارد. خوش‌وقتیم که شعب دفاع غیرنظامی در استان‌ها تشکیل یافته و نیز در سازمان‌ها و واحدهای صنعتی و تولیدی در حال توسعه و تکمیل است...».

صرف‌نظر از اینکه این سازمان فراتر از سازماندهی قانونی آیا به لحاظ سازماندهی و قابلیت‌های پرسنلی نیز به سطح عملیاتی رسید، در گزارش‌های سوانح قبل از انقلاب نمی‌توان رد مهمی از مداخله مؤثر این سازمان یا اعضای آن یافت. مثلا در گزارش‌های رخداد‌های زمین‌لرزه‌های ۲۱ فروردین ۱۳۵۱ قیر-کارزین و اول فروردین ۱۳۵۶ خورگو بندرعباس اثری از مداخله سازمان مذکور دیده نمی‌شود.

در ایران پس از انقلاب با تشکیل بسیج مستضعفین و جهاد سازندگی، شکلی عملیاتی از پدافند مدنی بر پایه فضای پس از انقلاب عملیاتی شد. با تشکیل «سازمان پدافند غیرعامل کشور» (سازمانی دولتی تحت پوشش ستاد کل نیروهای مسلح)، از سال ۱۳۸۲ هماهنگی تلاش‌های پدافند مدنی در سراسر کشور عملا به این سازمان سپرده شد. این سازمان از شهریور ۱۴۰۱ اعلام کرد که 51 شهر را به یک سامانه دفاع مدنی برای مقابله با تهدیدات بالقوه خارجی مجهز کرده است. این سامانه برای نظارت شبانه‌روزی بر تهدیدات و پاسخ به انواع مختلف حملات، از جمله تهدیدات سایبری، بیولوژیکی و رادیواکتیو طراحی شده است.

حال توجه کنیم که مفهوم و دامنه دفاع غیرنظامی Civil Defense عملا و پس از سال ۲۰۰۰ طیف گسترده‌ای از اقدامات را برای مواجهه با تمام مخاطرات طبیعی و انسانی شامل می‌شود؛ از جمله: حفاظت از زیرساخت‌های حیاتی مانند حفاظت از تأسیسات و خدمات ضروری، آگاهی و آموزش عمومی مردم در مورد نحوه واکنش به شرایط اضطراری، مدیریت سانحه و بحران شامل برنامه‌ریزی و واکنش به سوانح طبیعی و انسان‌ساخت، پدافند سایبری و محافظت در برابر حملات سایبری، پدافند بیولوژیکی و شیمیایی، آمادگی و و تلاش برای کاهش اثرهای سلاح‌های بیولوژیکی و شیمیایی و هسته‌ای.

امروزه و 22 سال پس از تأسیس سازمان پدافند غیرعامل و بعد از پدافند ملی در برابر تجاوز رژیم صهیونیستی (۲۳ خرداد – ۳ تیر ۱۴۰۴) می‌توان به ارزیابی نقش پدافند غیرعامل در ایران امروز پرداخت. آیا با توجه به شرایط خاص کشور، نهاد پدافند در حفاظت از سرمایه‌های ملی و حفظ امنیت کشور برای همه مدیران اجرائی کشور در نظر گرفته شده بود؟ پدافند غیرعامل (Passive Defense) و پدافند مدنی-دفاع غیرنظامی(Civil Defense) دو مفهوم مرتبط اما متمایز در حوزه امنیت ملی هستند که هر دو بر کاهش آسیب‌پذیری غیرنظامیان و زیرساخت‌ها تمرکز دارند. درک تفاوت‌های آنها برای مدیریت بحران حیاتی است، ولی در ایران با ادغام این دو مفهوم مواجهیم. چنین سازماندهی به باور من موجب شده سازماندهی پدافند مدنی ایران زیر سایه پدافند غیرعامل کم‌رنگ شود. این شرایط، توسعه‌ای ناپایدار و غیرایمن از دیدگاه پدافند در بخش‌های مهمی از میهن ما را در سه دهه اخیر موجب شده است.

پدافند غیرعامل مجموعه اقدامات غیرمسلحانه و عمدتا فیزیکی برای کاهش آسیب‌پذیری بدون درگیری مستقیم مسلحانه با دشمن است که با هدف حفظ امنیت شهروندان، تقویت توان ملی، تداوم خدمات حیاتی و کاهش تلفات انسانی پیش، حین و پس از بحران (جنگ، حملات سایبری، تروریستی) انجام می‌شود. عمده اقدامات کلیدی پدافند غیرعامل عبارت‌اند از استتار و پراکندگی مراکز حیاتی (نیروگاه‌ها، پالایشگاه‌ها)، ساخت پناهگاه‌های عمومی و مقاوم‌سازی ساختمان‌ها، ایجاد ذخایر استراتژیک (غذا، دارو، سوخت)، توسعه سیستم‌های هشدار پیش‌‌هنگام و هشدار سریع، مقابله با تهدیدات سایبری و جنگ الکترونیک‌. دامنه عمل پدافند غیر‌عامل فراگیر است ولی در کشور ما تهدیدات نظامی و انسان‌ساخت دامنه فعالیت‌های پدافند غیر‌عامل را مشخص می‌کند. راهبرد پدافند غیر‌عامل در تعریف سازمان آن در ایران، واکنشی و پیشگیرانه است.

از سوی دیگر، پدافند مدنی یا دفاع غیرنظامی که به باور نگارنده در ایران مورد غفلت قرار گرفته و اساسا به عنوان بخشی از پدافند غیر‌عامل در وظایف آن سازمان در نظر گرفته شده، با هدف کاهش تلفات انسانی و ایمنی در زمان جنگ یا سوانح طبیعی (حفاظت در برابر بمباران، آتش‌سوزی، آلودگی شیمیایی، جنگ، تروریسم و همچنین سوانح طبیعی مانند زلزله و سیلاب) از طریق ساماندهی فعالیت‌های مدنی و تقویت نهادهای اجتماعی، اطفای حریق، نجات مصدومان، تخلیه مناطق جنگی، مدیریت پناهگاه‌ها در زمان حمله، شکل‌دادن به سلول‌های بحران در زمان زلزله و سیلاب و در زمان جنگ و حملات ترور‌یستی، کنترل آلودگی‌های شیمیایی-زیستی-هسته‌ای، تأمین نیازهای اولیه (آب، غذا) در بحران و مقابله با تهدیدات سایبری و الکترونیکی است‌. دامنه عمل پدافند مدنی به سوانح طبیعی و انسان ساخت گسترده می‌شود. راهبرد در پدافند مدنی پیشگیرانه است‌.

 

آخرین اخبار روزنامه را از طریق این لینک پیگیری کنید.