چشمان خردمند

شرق: کتاب تازه نوید فرخی، مروج علم و پژوهشگر ادبیات گمانه‌زن، با عنوان «گذار از سایه‌ها: راهنمای علمی نگریستن» در اردیبهشت ۱۴۰۴ از سوی انتشارات جهان کتاب منتشر شده است. این اثر در چهار بخش مستقل به بررسی روش علمی، پیشینه تاریخی تفکر تجربی، بررسی انگیزه‌ها و جذابیت‌های شبه‌علم و اهمیت به‌کارگیری زبان دقیق در علم می‌پردازد. برای بسیاری از ما، محتوای علمی تداعی‌گر درس‌های دشوار مدرسه و دانشگاه یا متون فلسفی پیچیده است.

نویسنده در «گذار از سایه‌ها» کوشیده با زبانی ساده و قابل‌ فهم عموم، مخاطب را در مسیر درک اصول روش علمی همراه کند. او این کتاب را برای پاسخ‌ به یک پرسش بنیادین نوشته و آن اینکه «چگونه می‌توان محتوای معتبر علمی را از ادعاهای گمراه‌کننده شبه‌علمی تشخیص داد؟». گذار از سایه‌ها مراحل کلاسیک روش علمی -مشاهده، طرح سؤال، فرضیه‌سازی، پیش‌بینی، آزمایش، تحلیل، داوری و بازنگری- را تبیین می‌کند و نشان می‌دهد که این روش بیش از یک شعار انتزاعی، الگوریتمی عملی برای ورود به دنیای علم است.

در ادامه، سیر تحول تاریخی این روش از رصدهای باستان تا انقلاب علمی قرن هفدهم و سپس دستاوردهای نوین ترسیم می‌شود. تأکید اصلی در این روایت بر این است که علم پروسه‌ای پایان‌ناپذیر است که هر کشف جدید پرسش‌های تازه‌ای برمی‌انگیزد و مسیر پژوهش را بازتعریف می‌کند. بخش ویژه‌ای از کتاب به شناسایی نشانه‌های شبه‌علم اختصاص دارد. ویژگی‌هایی چون تکیه گزینشی بر شواهد، آزمون‌ناپذیری، بهره‌برداری از واژگان تخصصی به طور مبهم و... از جمله این نشانه‌ها هستند. نویسنده با ارائه مثال‌هایی مانند «انرژی کیهانی» و «شفای کوانتومی» نشان می‌دهد که سوءاستفاده از زبان علمی می‌تواند زمینه‌ساز خرافه‌پردازی شود. در فصل پایانی نیز واژگان کلیدی علم -از قبیل فرضیه، نظریه، اصل و قضیه- با دقت تعریف و تمایزهای میان آنها روشن می‌شود؛ نویسنده معتقد است تسلط بر این مفاهیم پیش‌نیازی ضروری برای گفت‌وگوی دقیق و سازنده درباره متون علمی است.

در بخشی از کتاب آمده است:

«وقتی با ادعایی شگفت‌انگیز مواجه می‌شوید، اولین واکنش‌تان چیست؟ در روش علمی تأکید بر این است که رویدادها صرفا تصادفی نبوده یا مبتنی بر حدس نیستند. هر ادعایی باید قابلیت تکرار داشته باشد؛ اگر شما بتوانید روزی بر روی آب راه بروید، دیگران نیز باید قادر به انجام آن باشند. این شرط، سدّ محکمی در برابر نتایج نادرست و غیرعلمی پدید می‌آورد». نوید فرخی نویسنده و مترجم حوزه علم و فناوری و ادبیات گمانه‌زن است. از او ده‌ها اثر به چاپ رسیده و در مقام مروج علم تلاش می‌کند پلی میان محتوای آکادمیک و روایت جذاب عامه‌فهم برقرار سازد.

از آثار او می‌توان به کتاب به زبان انگلیسی Science For Those Who Escape from Science، منتشرشده در انتشارات  MXPublishing، «هوش مصنوعی: رویارویی با انقلاب صنعتی چهارم» و «حفاظت از زیرساخت ملی فناوری» و... اشاره کرد. فرخی همچنین مترجم آثاری چون مجموعه «میعاد با راما» از آرتور سی. کلارک، دو جلد «راهب و ربات» و داستان‌های شرلوک هولمز به فارسی است. چاپ نخست «گذار از سایه‌ها: راهنمای علمی نگریستن» در ۱۲۸ صفحه و با قیمت ۱۶۰۰۰۰ تومان به کوشش انتشارات جهان کتاب منتشر شده است.