«شرق» از وضعیت لغزان مذاکرات هسته‌ای گزارش می‌دهد
خط قرمز تهران در برابر فشارهای واشنگتن
وزیر خارجه عمان اعلام کرد که این مذاکرات در رم، پایتخت ایتالیا از سر گرفته می‌شود
در آستانه دور پنجم مذاکرات غیرمستقیم ایران و ایالات متحده که هنوز برگزاری آن در هاله‌ای از ابهام است، زیاده‌خواهی‌های آمریکا در سلب حق غنی‌سازی اورانیوم از ایران که نقض آشکار معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای (NPT) است، همچنان با واکنش‌هایی در سطوح مختلف همراه است. مقامات ایرانی، ازجمله عباس عراقچی، وزیر امور خارجه و کاظم غریب‌آبادی، معاون حقوقی و بین‌الملل وزارت خارجه، بر حق مسلم ایران برای غنی‌سازی تأکید کرده‌اند.
مهدی بازرگان: در آستانه دور پنجم مذاکرات غیرمستقیم ایران و ایالات متحده که هنوز برگزاری آن در هاله‌ای از ابهام است، زیاده‌خواهی‌های آمریکا در سلب حق غنی‌سازی اورانیوم از ایران که نقض آشکار معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای (NPT) است، همچنان با واکنش‌هایی در سطوح مختلف همراه است. مقامات ایرانی، ازجمله عباس عراقچی، وزیر امور خارجه و کاظم غریب‌آبادی، معاون حقوقی و بین‌الملل وزارت خارجه، بر حق مسلم ایران برای غنی‌سازی تأکید کرده‌اند. بیانیه قاطع مجلس شورای اسلامی و اظهارات مسکو همگی بر مشروعیت حقوق هسته‌ای ایران و ضرورت حفظ دیپلماسی تأکید دارند. البته موضع‌گیری چهره‌هایی همچون وندی شرمن، رابرت گیتس و رافائل گروسی گویای معادلات دیگری است.
در این بین خبر آغاز دور پنجم مذاکرات از سوی عمانی‌ها هم می‌تواند به این معنا باشد که همچنان دو طرف به میز مذاکره امید دارند.
تأکید دوباره بر حق غنی‌سازی
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، دیروز (چهارشنبه) ۳۱ اردیبهشت ۱۴۰۴ در حاشیه مراسم بزرگداشت نخستین سالگرد شهادت حسین امیرعبداللهیان و شهدای خدمت در وزارت امور خارجه، باز هم خطوط قرمز تهران را یادآور شد و درباره مذاکرات غیرمستقیم با آمریکا اظهار کرد: «ما پاسخ به درخواست‌های غیرمنطقی را پیش‌تر داده‌ایم و این صحبت‌های غیرمعمول کمکی به پیشبرد گفت‌وگوها نمی‌کند». مسئول سیاست خارجی کشورمان در ادامه گفت: «موضع ما کاملا روشن است؛ غنی‌سازی، چه با توافق و چه بدون توافق، ادامه خواهد داشت. اما اگر طرف‌ها تمایل دارند نسبت به برنامه صلح‌آمیز ایران شفافیت وجود داشته باشد، ما آمادگی داریم. در مقابل، گفت‌وگو درباره رفع تحریم‌های ظالمانه‌ای که به دلیل ادعاها درباره برنامه هسته‌ای ما وضع شده‌اند، باید صورت گیرد». در بخش مهمی از صحبت‌های عراقچی، وی به حضور ایران در دور بعدی مذاکرات پرداخت و گفت: «ما در حال بررسی این موضوع هستیم که آیا در دور بعدی مذاکرات شرکت کنیم یا نه».
دیپلمات ارشد ایرانی خاطرنشان کرد: «در برابر زیاده‌خواهی‌ها در پشت میز مذاکره مقابله خواهیم کرد، اما هرگز دیپلماسی را ترک نکرده‌ایم. ما هنوز در حال بررسی این موضوع هستیم که آیا در آن تاریخ و مکان، مذاکراتی مفید و سودمند می‌تواند برگزار شود یا خیر». هم‌زمان شایعاتی مبنی بر لغو دور بعدی مذاکرات به نقل از اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه، در برخی کانال‌های خبری و فضای مجازی منتشر شد. ایرنا پس از بررسی در گزارشی، نادرست‌بودن این خبر را تأیید کرد و خبر داد این نقل قول بدون منبع معتبر یا مستندات صوتی و تصویری منتشر شده است. بقایی در ۲۹ اردیبهشت گفته بود: «هنوز درباره دور بعدی مذاکرات تصمیم قطعی اتخاذ نشده و جمهوری اسلامی ایران با در نظر گرفتن موضع‌گیری‌های متناقض و دائما متغیر طرف آمریکایی، مشغول بررسی موضوع است». کاظم غریب‌آبادی، معاون حقوقی و بین‌الملل وزارت امور خارجه نیز روز سه‌شنبه اظهار کرد: «پیشنهادی درباره دور بعدی مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا دریافت کرده‌ایم که در حال بررسی است».
غریب‌آبادی درباره تهدید تروئیکای اروپایی (فرانسه، آلمان و انگلیس) به فعال‌سازی مکانیسم ماشه نیز اظهار کرد: «ایران در مقابل استفاده احتمالی اروپا از سازوکار ماشه، اقدام متناسبی انجام می‌دهد». وی افزود: «اروپایی‌ها خودشان می‌دانند اگر دست به چنین اقدامی بزنند، فضای دیپلماسی تخریب می‌شود». به نوشته میزان، غریب‌آبادی متذکر شد: «آنها به‌جای تأکید بر نکات منفی و مخرب، باید برنامه خود را برای کمک سازنده به فرایند دیپلماتیک تشریح کنند». معاون حقوقی و بین‌الملل وزارت امور خارجه درباره تمایل تروئیکا برای ورود به مذاکرات غیرمستقیم هم خاطرنشان کرد: «هرگونه اضافه‌شدن به ترکیب گفت‌وگوها باید بررسی شود تا مشخص شود که چه حد در رسیدن به هدف مذاکرات مهم است. هدف ما تضمین رفع همه تحریم‌ها به‌گونه‌ای است که ایران انتفاع اقتصادی ببرد».
بیانیه مجلس شورای اسلامی و دفاع از حقوق هسته‌ای
در ادامه واکنش‌ها به غنی‌سازی صفر‌درصدی ایران، مجلس شورای اسلامی در بیانیه‌ای هفت‌بندی که توسط محمد رشیدی، عضو هیئت‌رئیسه، قرائت شد، از حقوق هسته‌ای ایران دفاع کرد. این بیانیه، آمریکا را به‌عنوان «محور شرارت» معرفی کرد که صلاحیت ندارد درباره برنامه هسته‌ای ایران اظهار‌نظر کند. بندهای اجمالی بیانیه به شرح زیر است: افول رژیم آمریکا: رژیم ایالات متحده در مسیر زوال قرار دارد و با اعتراضات مردمی در ده‌ها ایالت و درگیری با بیش از صد کشور مواجه است. این رژیم در شرایطی ضعیف و شکننده به سر می‌برد.
شکست‌های خارجی آمریکا: آمریکا در جنگ یمن مفتضحانه عقب‌نشینی کرد، در اوکراین نتوانست بحران را حل کند و در مذاکرات با حماس ناچار به پذیرش شرایط این گروه شد، ازجمله اجازه عبور کامیون‌های کمک‌های بشردوستانه در ازای آزادی یک اسیر.
عدم صلاحیت آمریکا: آمریکا با سابقه جنایات، ازجمله بمباران هسته‌ای هیروشیما و ناگازاکی، کودتای ۲۸ مرداد علیه دولت مصدق، حمایت از داعش و پشتیبانی از نسل‌کشی رژیم صهیونیستی در فلسطین، حق تعیین تکلیف برای ایران را ندارد. حقوق هسته‌ای ایران: طبق ماده چهارم NPT، ایران از حقوق انکارناپذیر تحقیق، توسعه، تولید و استفاده از انرژی هسته‌ای برخوردار است. نظارت‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که ۹۲ درصد بازرسی‌های ویژه در ایران بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ را شامل می‌شود، شفافیت برنامه هسته‌ای ایران را تأیید کرده است.
صلح‌آمیز بودن برنامه ایران: ملت ایران هرگز به دنبال سلاح هسته‌ای نبوده و نیست. تنها آمریکا از سلاح هسته‌ای برای قتل‌عام مردم استفاده کرده است. کاربردهای گسترده هسته‌ای: فناوری هسته‌ای در حوزه‌های پزشکی، کشاورزی، دامپزشکی، صنعت نفت، شیرین‌سازی آب دریا و دیگر صنایع حیاتی است و چشم‌پوشی از آن خیانت به منافع ملی است. جنایات آمریکا: آمریکا با شهادت سردار سلیمانی، سرنگونی هواپیمای مسافربری ایران، تحریم‌های دارویی که جان بیماران ایرانی را به خطر انداخته و حمایت از رژیم صهیونیستی در کشتار بیش از ۶۰ هزار فلسطینی، مسئول مرگ بسیاری از انسان‌هاست.
در ادامه این بیانیه تأکید شده: «ملت ایران هرگز به دنبال سلاح هسته‌ای نبوده و فعالیت‌های هسته‌ای‌اش کاملا قانونی و مشروع است». این بیانیه با شعارهای «مرگ بر آمریکا» و «مرگ بر اسرائیل» نمایندگان همراه شد. علی نیکزاد، نایب‌رئیس مجلس، اظهار کرد: «در این بیانیه به نیابت از مردم ایران بزرگ اسلامی، فهرست جنایت آمریکا و رژیم بی‌هویت صهیونیستی اعلام شد».
وندی شرمن: توقف غنی‌سازی ایران غیرممکن است
علاوه بر واکنش مقامات داخلی، تأکید بیش از حد دولت ترامپ بر سلب حق غنی‌سازی حتی به موضع‌گیری چهره‌هایی از خود ایالات متحده منجر شده است. وندی شرمن، مذاکره‌کننده ارشد دولت باراک اوباما در مذاکرات توافق هسته‌ای ۲۰۱۵، در گفت‌وگو با خبرگزاری رویترز اظهار کرد: «متقاعدکردن ایران به برچیدن برنامه هسته‌ای خود و صرف‌نظرکردن از غنی‌سازی، اگرچه ایدئال به نظر می‌رسد، اما غیرممکن است». وی افزود: «با چنین ادعایی، طرفین به یک بن‌بست می‌رسند و با احتمال جنگ مواجه خواهیم شد که صراحتا فکر نمی‌کنم رئیس‌جمهور ترامپ به دنبال آن باشد؛ چراکه او در کارزارهای انتخاباتی‌اش خود را به‌عنوان رئیس‌جمهور صلح تبلیغ کرده است». شرمن با اشاره به چهار دور مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا با میانجیگری عمان، به تشریح مسیر طی‌شده پرداخت و گفت: «طرفین به‌طور کلی روند این مذاکرات را خوب ارزیابی کرده و گفته‌اند ایده‌های مفیدی در جریان گفت‌وگوها مطرح شده و مذاکرات از کلیات فاصله گرفته است». این مقام اسبق آمریکایی ادامه داد: «در این میان، مقام‌های آمریکایی، به‌ویژه پس از دور سوم مذاکرات، مدعی شدند ایران به‌عنوان تنها کشور فاقد سلاح هسته‌ای پیمان NPT حق غنی‌سازی ندارد و اگر خواهان استفاده از انرژی هسته‌ای است، می‌تواند سوخت مورد نیاز رآکتورهای خود را از کشوری ثالث وارد کند».
به گفته شرمن، «با وجود اینکه مقامات ایرانی تأکید کرده‌اند غنی‌سازی طبق NPT حق مسلم ایران و غیرقابل مذاکره است و ایران واردکردن سوخت هسته‌ای از کشورهای خارجی را نخواهد پذیرفت، استیو ویتکاف، مذاکره‌کننده ارشد آمریکا، گفته است که خط قرمز واضح ما غنی‌سازی است و حتی نمی‌توانیم اجازه یک درصد ظرفیت غنی‌سازی را بدهیم». مذاکره‌کننده ارشد دولت باراک اوباما در مذاکرات توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ همچنین متذکر شد: «حتی با وجود حل‌وفصل اختلافات بر سر غنی‌سازی، لغو تحریم‌ها نیز مسئله دشواری است. آمریکا لغو تدریجی تحریم‌های هسته‌ای را ترجیح می‌دهد، درحالی‌که تهران خواستار لغو یکباره تمامی تحریم‌هاست». وی یادآور شد: «اگر مذاکرات عمان با شکست مواجه شود، ایران احتمالا به دورزدن تحریم‌ها و فروش نفت، عمدتا به چین، هند و دیگران ادامه خواهد داد».
رابرت گیتس: اقدام نظامی علیه ایران بی‌فایده است
به موازات این گفته‌های شرمن، رابرت گیتس، وزیر دفاع پیشین آمریکا در دولت‌های جورج دبلیو بوش و باراک اوباما نیز در گفت‌وگویی با شبکه سی‌بی‌اس نیوز اذعان کرد: «هیچ بمبی نمی‌تواند برنامه هسته‌ای ایران را نابود کند». وی باور دارد: «مشکلی که من از زمان وزارت دفاع با حمله به برنامه هسته‌ای ایران داشتم، این بوده که این کار نهایتا یک یا دو سال زمان می‌خرد. تا زمانی که از تسلیحات متعارف استفاده شود، امکان ویران‌کردن بخش‌های زیرزمینی برنامه هسته‌ای ایران وجود ندارد. حتی بمب‌های فوق‌سنگین نفوذگر ما نمی‌توانند تا این عمق نفوذ کنند».
البته گیتس با ادبیاتی ضد ایرانی تصریح کرد: «بسیاری استدلال کرده‌اند اگر حمله‌ای به برنامه هسته‌ای ایران انجام دهیم، فقط باعث می‌شویم ایرانی‌ها برای ساختن سلاح اتمی مصمم‌تر شوند و برنامه هسته‌ای را در نقاط عمیق‌تر زیرزمینی بسازند».
وزیر دفاع پیشین آمریکا با تکرار درخواست غیرمنطقی درباره غنی‌سازی صفر اظهار کرد: «من با نظر افرادی در سنا و دیگر جاها موافقم که ایران واقعا باید برنامه هسته‌ای خود را متوقف کند. آنها باید به‌کلی غنی‌سازی را متوقف کنند. اگر می‌خواهند برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای داشته باشند، باید اورانیوم غنی‌شده را وارد کنند و ذخایر خود را کنار بگذارند». وی افزود: «آنها (ایران) قرار بود زودتر بخش بزرگی از ذخایر خود را کنار بگذارند، اما با توجه به ماهیت برنامه هسته‌ای و مخفیانه‌بودن آن، باید برنامه هسته‌ای‌شان به‌گونه‌ای برچیده شود که کارشناسان آژانس یا دیگران بتوانند بر آن نظارت کنند». گیتس به ادبیات خصمانه خود علیه ایران ادامه داد و درباره برنامه موشکی ایران گفت: «یکی از نگرانی‌های من، برنامه موشک‌های بالستیک ایران است که ظاهرا قرار نیست در توافق به آن پرداخته شود». وی مذاکرات عمان را فرصتی برای توافق دانست و گفت: «امیدوارم توافقی باشد که آمریکا یا دیگران بتوانند بر آن نظارت کنند تا اطمینان حاصل شود که ایرانی‌ها تقلب نمی‌کنند».
رافائل گروسی: دیپلماسی تنها راه‌حل است
رافائل گروسی، مدیر‌کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم مانند رابرت گیتس در گفت‌وگو با شبکه لا ناسیون آرژانتین اظهار کرد: «هیچ‌کسی نمی‌تواند برنامه هسته‌ای ایران را نابود کند». وی افزود: «ایران کشور بسیار بزرگی است. حتی ویرانگرترین کارزار نظامی قادر به ویران‌کردن تمامی زیرساخت‌های هسته‌ای ایران نخواهد بود و چنین اقدامی فاجعه‌بار است». گروسی با اشاره به تلاش‌های اسرائیل برای تحریک آمریکا به اقدام نظامی بیان کرد: «اسرائیل بارها درباره این موضوع صحبت کرده و وضعیت ایران با سلاح هسته‌ای را تهدیدی وجودی می‌داند. در مواجهه با این موقعیت، مذاکراتی که در جریان است برایم مهم است». مدیر‌کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ادامه داد: «من با استیو ویتکاف، نماینده ترامپ در منطقه، در تماس بوده‌ام و در تلاش هستیم اطلاعاتی را که درباره ایران داریم ارائه کنیم. همه با ایران گفت‌وگوهایی دارند، اما تنها ما در ایران حضور داریم». رئیس دید‌بان هسته‌ای سازمان ملل افزود: «بله، ما در آنجا حضور دائمی داریم و وقفه‌ای در بازرسی‌ها نبوده است. مشکلی که با ایران داریم این است که با نکات مبهم زیادی مواجه هستیم؛ چراکه این کشور مسائل را به‌خوبی توضیح نداده است.
با وجود این، ما تنها نهادی هستیم که یک هیئت بازرسی رسمی در آنجا دارد، به دلیل عضویت ایران در NPT». گروسی در پاسخ به سؤالی درباره اولویت دیپلماسی تأکید کرد: «من معتقدم باید خستگی‌ناپذیر در پی توافقی دیپلماتیک باشیم. این غیرممکن نیست. باید از کار ویتکاف در این زمینه حمایت کرد». به ادعای وی، «برای جلوگیری دائمی از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای، به یک توافق سیاسی نیاز داریم که ایران متعهد شود سلاح هسته‌ای نداشته باشد. ایرانی‌ها می‌گویند به این موضوع متعهدند، اما تردیدهایی وجود دارد. آنها باید درباره این شبهات شفاف‌سازی کنند». گروسی این را هم گفت که «من مدام با عباس عراقچی در تماس هستم و او می‌گوید ایران همین هدف را دنبال می‌کند».
البته در کنار تداوم مذاکرات گروسی و عراقچی، دوحه نیز وارد گود میانجیگری هسته‌ای شده است. آن‌طور که ایسنا نوشت، شیخ محمد بن‌عبدالرحمن آل‌ثانی، نخست‌وزیر و وزیر امور خارجه قطر، اخیرا اظهار کرده است: «ما در حال گفت‌وگو با ایران و عمان برای پرکردن شکاف بین واشنگتن و تهران هستیم». وی افزود: «خاورمیانه و کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس برای دولت آمریکا اولویت دارند». البته الکساندر وندیکتوف، معاون دبیر شورای امنیت روسیه نیز عنوان کرد: «روسیه از ادامه همکاری ایران با آژانس استقبال می‌کند و حق ایران برای استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای به‌عنوان عضو NPT باید محترم شمرده شود».
