دیپلماسی در سایه تجارت

شرق: هنگامی که دونالد ترامپ به خاورمیانه سفر ‌کند، نگاهش به جذب سرمایه‌گذاری‌های کلان از ثروتمندترین کشورهای نفتی جهان در ایالات متحده دوخته شده است. این در حالی است که کسب‌وکارهای خانوادگی و نزدیکان او پیشاپیش با سرعتی قابل توجه در حال انعقاد قرارداد در همین منطقه بوده‌اند. عربستان سعودی، امارات متحده عربی و قطر، سه کشوری که در برنامه سفر رئیس‌جمهور آمریکا قرار دارند، به خاطر استقبال گرمشان از «شرکت ترامپ» (Trump Inc.) برجسته شده‌اند.

در سال گذشته، برج‌های مسکونی با برند ترامپ در دوبی و جده راه‌اندازی شده‌اند و یک شرکت توسعه‌دهنده در ماه آوریل، از یک استراحتگاه لوکس باشگاه گلف ترامپ در پروژه‌ای دولتی در قطر رونمایی کرد؛ رویدادی با حضور اریک ترامپ و یک وزیر قطری. اوایل این ماه، یک صندوق دولتی و خانواده سلطنتی امارات متحده عربی با استفاده از دو میلیارد دلار از یک استیبل‌کوین (یک ارز دیجیتال باثبات) جدید که توسط شرکت «ورلد لیبرتی فایننشال» (World Liberty Financial) ترامپ صادر شده، در یک صرافی رمزارز سرمایه‌گذاری کرد.

گفته می‌شود دولت ترامپ در حال مذاکره با دولت قطر برای پذیرش هواپیمایی است که به طور موقت جایگزین جت‌های قدیمی «ایر فورس وان» (هواپیمای ویژه رئیس‌جمهور آمریکا) شود و بعدا به کتابخانه دونالد ترامپ برای استفاده شخصی او اهدا شود. این مسئله هنوز به طور قطعی تأیید نشده است. صندوق‌های سرمایه‌گذاری دولتی یا سلطنتی از هر سه کشور (عربستان، امارات و قطر) بیش از ۳.۵ میلیارد دلار برای پرداخت به یک صندوق سهام خصوصی که توسط جرد کوشنر، داماد ترامپ، اداره می‌شود، متعهد شده‌اند. علاوه بر این، صندوق‌های دولتی قطر و امارات سرمایه‌گذاران عمده‌ای در جذب سرمایه شش میلیارد دلاری برای شرکت هوش مصنوعی xAI ایلان ماسک، مشاور ترامپ، بوده‌اند. در ماه فوریه، دوبی شرکت «بورینگ کمپانی» (Boring Company) ایلان ماسک را برای ساخت یک شبکه تونل تقریبا 18 کیلومتری به کار گرفت. شاهزاده سعودی الولید بن طلال آل سعود، برادرزاده پادشاه عربستان، نیز یکی از سرمایه‌گذاران در xAI است.

منافع ملی یا شخصی؟

این درهم‌آمیختگی آشکار ژئوپلیتیک و منافع شخصی، با هنجارهای دیرینه آمریکایی در تضاد است. دیوید شنکر، که در دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ، مقام ارشد خاورمیانه در وزارت خارجه بود، به وال‌استریت ژورنال می‌گوید: «به نظر می‌رسد منافع ملی به نوعی با منافع شخصی و خانوادگی رئیس‌جمهور ادغام شده است... . روش متفاوتی برای انجام کار است و البته بسیار بی‌سابقه برای ایالات متحده». شنکر که اکنون عضو مؤسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک است، معتقد است که معامله‌گری در خلیج فارس، از جمله با خانواده و نزدیکان رئیس‌جمهور، بخشی از رویکرد استراتژیک جدید این کشورهاست.

از غزه تا هوش مصنوعی

پیش از این سفر خارجی (که اولین سفر ترامپ پس از سفر به ایتالیا برای تشییع جنازه پاپ فرانسیس است)، دولت او تلاش کرده بود تا توافق صلح در غزه را میانجیگری کند، توافق هسته‌ای جدیدی با ایران منعقد و حملات حوثی‌های یمن به کشتی‌رانی در دریای سرخ را متوقف کند؛ همگی موضوعاتی مهم برای کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس به شمار می‌آیند. هم‌زمان، تیم ترامپ در حال مذاکره با عربستان سعودی، امارات و قطر درمورد معاملات دفاعی، هوش مصنوعی و سایر معاملاتی است که این کشورها در ازای تعهد به موجی از سرمایه‌گذاری در آمریکا، خواهان آن هستند.

عربستان سعودی یک بسته سرمایه‌گذاری ۶۰۰ میلیارد دلاری را متعهد شده و امارات نیز قول داده است که طی دهه آینده ۱.۴ تریلیون دلار به ایالات متحده تزریق کند. به گفته افراد مطلع، دولت ترامپ به دنبال اعلام سرمایه‌گذاری‌های بزرگ کشورهای خلیج فارس در شرکت‌ها و پروژه‌های آمریکایی در همین هفته است. مشخص نیست که آیا دولت در ازای سرمایه‌گذاری‌ها، با معافیت تعرفه‌ای برای کشورهای خلیج فارس موافقت خواهد کرد یا خیر. این سه کشور در‌حال‌حاضر مشمول تعرفه جهانی ۱۰ درصدی ترامپ هستند که او اصرار دارد تعرفه پایه برای همه کشورهاست. ترامپ روز جمعه گفت که چهار یا پنج توافق تجاری هم به‌زودی اعلام خواهد شد.

انتقاد از تضاد منافع

ادغام مذاکرات سیاسی و معاملاتی که به نفع خانواده و مشاوران رئیس‌جمهور است، انتقاد دموکرات‌ها و گروه‌های حامی شفافیت دولت را به دلیل تضاد منافع برانگیخته است. کارولین لویت، سخنگوی کاخ سفید، این پیشنهاد که «پرزیدنت ترامپ هر کاری را در ابتدا برای منافع شخصی خود انجام می‌دهد» مضحک خواند و گفت که او دوباره انتخاب شد زیرا آمریکایی‌ها اعتماد دارند که «او به نفع کشور ما عمل می‌کند».

در دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ، سازمان ترامپ، شرکت متعلق به ترامپ که توسط فرزندانش اداره می‌شود، متعهد شده بود که معاملات خارجی انجام ندهد. این بار، این تعهد را به معاملاتی که مستقیما با دولت‌های خارجی انجام می‌شود، محدود کرده است. برنامه اخلاقی رئیس‌جمهور ایجاب می‌کند که این شرکت هرگونه سودی که از آنچه «حمایت دولت خارجی» در هتل‌ها و مشاغل مشابه خود می‌نامد، به دست می‌آورد، همان‌طور که در دوره اول ریاست‌جمهوری‌اش انجام داد، به دولت ایالات متحده بدهد. دموکرات‌های کنگره از این پرداخت‌ها انتقاد کرده و آن را تنها بخش کوچکی از کل منافع مالی شرکت‌های او از دولت‌های خارجی دانسته‌اند.

مشخص نیست چه محدودیت‌هایی، در صورت وجود، برای معاملات شرکت «ورلد لیبرتی فایننشال» وجود دارد. این شرکت رمزارزی که توکن‌های میم‌کوین ترامپ را فروخته است، توسط نهادی با مالکیت خانواده ترامپ کنترل می‌شود. اریک ترامپ عضو هیئت‌مدیره آن نهاد است. در وب‌سایت ورلد لیبرتی، در بخش «تیم ما»، رئیس‌جمهور به عنوان «مدافع ارشد رمزارز» آن توصیف شده است.

صندوق MGX که توسط شیخ طحنون بن زاید آل نهیان، برادر رئیس امارات متحده عربی اداره می‌شود، از دو میلیارد دلار استیبل‌کوین جدید ورلد لیبرتی (که ارزش دلار آمریکا را دنبال می‌کند) برای سرمایه‌گذاری در صرافی رمزارز بایننس استفاده کرد. تا زمانی که این استیبل‌کوین‌ها در گردش باشند، می‌تواند به معنای ده‌ها میلیون دلار سود سالانه برای ورلد لیبرتی باشد، زیرا صادرکنندگان استیبل‌کوین معمولا پول خریداران را گرفته و آن را در اوراق خزانه یا سایر سرمایه‌گذاری‌ها قرار می‌دهند و از سود آن بهره‌مند می‌شوند، در حالی که دارندگان استیبل‌کوین معمولا سودی دریافت نمی‌کنند. سخنگوی ورلد لیبرتی گفت که این شرکت «یک شرکت خصوصی است، نه یک سازمان سیاسی» و «مفتخر است که سرمایه‌گذاری به پیچیدگی MGX» از استیبل‌کوین آن استفاده می‌کند.

امارات؛ پیشتاز در معاملات مرتبط با ترامپ

در میان کشورهای خلیج فارس، امارات متحده عربی تعداد قابل توجهی از معاملات مرتبط با ترامپ را انجام داده است. اریک ترامپ اخیرا از سرعت بالای تأیید دولتی برای برج با برند ترامپ در دوبی تمجید کرد (به گفته او کمتر از یک ماه طول کشید)، در حالی که صندوقی به مدیریت شیخ طحنون پیش از انتخابات، با همراهی قطر، ۱.۵ میلیارد دلار دیگر به صندوق سهام خصوصی کوشنر، «افینیتی پارتنرز» (Affinity Partners) تزریق کرد. خانواده ایلان ماسک نیز در این کشور تجارت کرده‌اند: یک وزارتخانه اماراتی در ماه مارس از همکاری چندساله با شرکت نمایش پهپادی نورانی برادرش، کیمبال ماسک، خبر داد. کوشنر گفته است که به سرمایه‌گذارانش گفته در صورت پیروزی ترامپ در انتخابات، نباید انتظار چیزی در ازای آن داشته باشند.

تا همین اواخر، سازمان ترامپ حضور کم‌رنگی در منطقه داشت که مهم‌ترین آن یک استراحتگاه گلف در دوبی بود. اما طی سال گذشته، شرکت توسعه‌دهنده خصوصی «دار گلوبال» (Dar Global) از برج‌هایی در دوبی و جده، استراحتگاه گلف در یک پروژه بزرگ‌تر متعلق به دولت قطر و یک هتل و مجموعه گلف دیگر در عمان (که میزبان مذاکرات هسته‌ای بین آمریکا و ایران است) خبر داد. پروژه‌های بیشتری نیز در راه است: اریک ترامپ گفته است که این شرکت در حال برنامه‌ریزی برای ساخت برجی در ریاض و احتمالا پروژه‌ای در ابوظبی است. اریک ترامپ ماه گذشته این پروژه را در رویدادی با حضور یک وزیر قطری و سایر مقامات شرکت توسعه‌دهنده دولتی «قطری دیار» (Qatari Diar) راه‌اندازی کرد. سخنگوی سازمان ترامپ گفت که توافق این شرکت در قطر با «دار گلوبال» بوده، نه «قطری دیار». یک مقام قطری گفت که توافق برای توسعه استراحتگاه گلف در ابتدا قبل از انتخاب ترامپ منعقد شده بود.

ابزاری برای نفوذ؟

عربستان سعودی، امارات متحده عربی و قطر -همگی پادشاهی‌های موروثی که با درآمدهای هنگفت نفت و گاز تأمین مالی می‌شوند- رویکرد منعطف‌تری نسبت به اختلاط دولت و تجارت دارند. رابرت موگیلنیکی، پژوهشگر مقیم در مؤسسه کشورهای عربی خلیج فارس، یک اندیشکده در واشنگتن، می‌گوید: «خط بین سیاست و تجارت بسیار مبهم است، بنابراین فعالیت‌ها، تعاملات و منافع هم‌پوشانی زیادی وجود دارد». آنچه اکنون متفاوت است، این است که به نظر می‌رسد چنین تضاد منافع بالقوه‌ای که شامل رئیس‌جمهور و نزدیکانش می‌شود، دیگر نگرانی عمده‌ای در واشنگتن ایجاد نمی‌کند. موگیلنیکی می‌گوید: «پرزیدنت ترامپ می‌تواند برای جداکردن معاملات سیاسی و دیپلماتیک خود از منافع تجاری، اقدامات بیشتری انجام دهد، اما به نظر نمی‌رسد فشار سیاسی لازم برای این کار وجود داشته باشد».

به گفته حسن الحسن، عضو ارشد مؤسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک، کشورهای خلیج فارس از بازی با ترامپ برای به دست آوردن نفوذ سیاسی در واشنگتن خوشحال هستند، چه از طریق کمک به تقویت برنامه اقتصادی داخلی او با تعهدات سرمایه‌گذاری در آمریکا و چه با توسل به دغدغه‌های تجاری خود رئیس‌جمهور. او می‌گوید: «آنها ابزارهای محدودی برای شکل‌دادن به دیدگاه‌ها و سیاست‌های رئیس‌جمهور درمورد موضوعاتی که برایشان بیشترین اهمیت را دارد، در اختیار دارند. بخشی از این جعبه ابزار به تأمین منافع تجاری شخصی و خانوادگی او مربوط می‌شود». مذاکرات پیشاپیش به ثمر نشسته است: وزارت خزانه‌داری روز پنجشنبه طرحی را برای تسهیل قوانین سرمایه‌گذاری ایالات متحده برای «منابع متحد و شریک» اعلام کرد؛ اقدامی که امارات مدت‌ها برای آن فشار آورده بود.

ترامپ که در سال ۲۰۱۷ با انتخاب عربستان سعودی به‌عنوان مقصد اولین سفر خارجی خود به‌عنوان رئیس‌جمهور، سنت‌شکنی کرد، روابط نزدیکی با رهبران خلیج فارس حفظ کرده است. او در ماه سپتامبر با امیر حاکم قطر در مار-آ-لاگو دیدار کرد و در ماه مارس میزبان شیخ طحنون، مشاور امنیت ملی امارات در کاخ سفید بود. وزیر دفاع عربستان سعودی، برادر ولیعهد، نیز در ماه فوریه از پنتاگون بازدید کرد.