حفاظت از تالاب‌ها برای آینده مشترک

ترانه یلدا-معمار و شهرساز:  بعدازظهر جمعه گذشته 29 فروردین، جمعی از دوست‌داران طبیعت و فعالان محیط زیست در فرهنگ‌سرای ارسباران تهران گرد هم آمدند تا به سخنان دوستانی که از گیلان به دعوت آقای دهباشی و شب‌های بخارا آمده بودند تا در رویداد شب مرداب انزلی شرکت کنند، گوش فرا دهند. این جلسه آن‌قدر خوب برگزار شد و آن‌قدر تأثیرگذار بود که لازم دیدم من هم -که از ده‌ها سال پیش همراه خانم مه‌لقا ملاح، مادر محیط زیست ایران، برای حفاظت از طبیعت و محیط کار کرده‌ام- یادداشتم را به این سوژه مهم اختصاص دهم.

در شرایطی که مرداب‌ها و حتی دریاچه‌ها، در اقصا نقاط کشور پهناورمان یا خشک شده‌اند یا در حال خشک‌شدن‌ هستند... و حتی دریای خزر به‌سرعت در حال عقب‌نشینی است و بعضی درباره لزوم حفظ تالاب‌هایی که از این عقب‌نشینی به وجود خواهند آمد، از هم‌اکنون هشدار می‌دهند و توصیه می‌کنند مردم و به‌ویژه مسئولان پایش و پرستاری از محیط‌ زیست باید از امسال حواس‌ خود را به این نوع موضوعات معطوف کنند و برایش برنامه بنویسند. دلسوزی روی هوا سودی ندارد و حفاظت از محیط زیست، به‌ویژه وقتی کوه و کویر نباشد، بلکه به آب و جنگل مربوط شود، دقت ویژه و تخصصی می‌طلبد.

و اما شرح جلسه تالاب انزلی که نمونه خوبی است برای برگزاری مستمر جلساتی از این نوع برای مستمعان آزاد و عموم مردم طبیعت‌دوستی که خوب است برای حفاظت از گنجینه‌های میراث طبیعی همراه شوند. سخنران اول آلن پطروسیان ساکن انزلی بود که از تالاب انزلی به‌عنوان زیستگاه انواع حیواناتی سخن گفت که به طور مسالمت‌آمیز در کنار هم زندگی می‌کنند. شغالی در کنار قرقاولی رنگارنگ با سر و گردن قرمز و آبی درخشان. هزاران هزار خودکا که بی‌رحمانه شکار می‌شوند. پلیکانی عظیم‌الجثه با نوک بلندش. انواع قو و غاز و پرندگان دیگر که همه به امید ادامه حیات تالاب زنده‌اند. نمایشگاهی هم از این عکس‌ها در سالن فرهنگ‌سرا برپا بود. آلن از سال‌ها پیش در حوزه دفاع از محیط زیست و در کانون حرکت ترویج دوچرخه‌سواری همگانی در سطح ملی فعالیت می‌کند. و حتی با هم چند سال پیش به قزوین رفتیم تا به یکی از رویدادهای «انجمن دوست‌داران دوچرخه‌» بپیوندیم و رکاب بزنیم.

 ارزش قائل‌شدن برای طبیعت مستلزم انتخاب سبک زندگی و رویکرد خاصی است که امسال بیشتر به جزئیاتش در زمینه‌های مختلف خواهیم پرداخت.

سپس سخنرانان دیگر، ازجمله نسیم طواف‌زاده، مانیا شفاهی و محمد کهنسال، با فیلم و اسلایدهای زیبا وضعیت تالاب را برای‌مان تشریح کردند. گفتند که حوضه آبخیز تالاب انزلی (سه‌هزار‌و 600 کیلومتر مربع یا 360 هزار هکتار) بسیار بزرگ‌تر از وسعت حد بستر تالاب است (23‌هزار‌و 500 هکتار)، و هفت شهرستان انزلی، رشت، شفت، ماسال، صومعه‌سرا، فومن و خُمام، و 13 شهر و 768 روستا در این حوضه آبریز قرار می‌گیرند. گفتند که آهنگ رشد جمعیت و فعالیت اقتصادی در این منطقه از استان بیشتر از جاهای دیگر بوده و این خوب نیست و باید کنترل شود.

گفتند که آب دریای خزر در حال عقب‌نشینی است و اتفاقا درست نیست که تالاب مانند گذشته به دریا وصل شود، زیرا در وضعیت فعلی، دریا آب تالاب را به سمت خود کشیده، آن را خالی خواهد کرد. پس بهتر است مواظب آب آن 10 رودخانه‌‌ اصلی‌ باشیم که از اطراف به تالاب می‌ریزند. سعی کنیم آب‌شان پاک یا تصفیه شده باشد و این رودخانه‌ها تالاب را پر کنند تا آب از پستی و بلندی‌های موجود در کف تالاب بالاتر بیاید و همه جا از آب تمیز لبریز شود. محمد کهنسال از شرایط خودپالایی آب تالاب به تفصیل گفت که مستقیما به کمّیت و کیفیت آب آن مربوط می‌شود که فعلا خوب نیست و مواد آلی زیاد دارد.

اما معضل بزرگ تالاب که نفس آن را بریده و همه چیز را خفه می‌کند، گیاهی زیبا، مهاجم و موذی است به‌ نام سنبل آبی. که باید آن را نه‌تنها از تمام سطح تالاب انزلی، بلکه از کل ایران پاک کرد! این پاک‌سازی کار ساده‌ای نیست. مردم که از مضرات گیاه سنبل آبی باخبر نیستند، آن را در بازارها می‌خرند و به خانه می‌برند، غافل از آنکه این گیاه سمج حتی وقتی کنده می‌شود، باز هم تخم و ریشه‌اش زنده می‌ماند و دوباره تکثیر می‌شود. متأسفانه با وجود ممنوعیت خرید‌و‌فروش این گیاه مضر در بسیاری از کشورهای دنیا، شرکت‌های توزیع‌کننده گل و گیاه آن را حتی در بازارهای تهران می‌فروشند.

به خاطر دارم حدود 10 سال پیش که در رشت کار می‌کردم، 42 دستگاه مختلف دولتی و غیردولتی در شهر رشت در کنار هم توانستند در مدت 30 روز این گیاه را از روی 11 هکتار تالاب کوچک «عینک» در غرب رشت پاک‌سازی کنند. همین سازمان‌های مردم‌نهاد سبزکاران بالان خانم طواف‌زاده و سرزمین ایدئال من آقای بازدیدی همه را از ارتش و سپاه تا شهرداری و حتی زندانیان رشت... بسیج کردند تا سنبل‌ها با قایق‌های کوچک جمع‌آوری شوند، اما مورد تالاب انزلی به این سادگی‌ها نیست و سطحی عظیم باید پاک‌سازی شود که بسیجی جدی و مکانیزه می‌طلبد با دستگاه‌های هاضم گیاه و کار دائمی و سازمان‌یافته.

ازاین‌رو است که خانم نسیم طواف‌زاده اقداماتی مانند مصوب‌کردن تالاب به‌عنوان نقطه کانونی حفاظت اکولوژیک استان گیلان، خرید تضمینی آب خروجی تصفیه‌خانه‌های بخش خصوصی که در تصفیه فاضلاب سرمایه‌گذاری می‌کنند و اقدام سازمان‌یافته برای کنترل سنبل آبی را ضروری می‌داند.

نیاز به تکرار نیست که تشکل‌های جامعه مدنی باید بتوانند با نفوذ فرهنگی از طریق اجرای برنامه‌های معیشت پایدار، ترویج گردشگری روستایی، کشاورزی پایدار، جلوگیری از دامداری و مرغ‌داری صنعتی و... شعله مشارکت پایدار را در دل جامعه بیفروزند و چراغ «کنوانسیون رامسر» را دیگر بار روشن کنند.