«منارجام»در معرض فروپاشی
نیروی انسانی متخصص میراث فرهنگی رااز دست می دهیم
یک استاد دانشگاه هریوا افغانستان، فعال و‌کنشگر میراث فرهنگی با ابراز نگرانی از فروپاشی تنها اثر ثبت جهانی افغانستان از خانه نشین شدن دختران و زنان دانشجو و شاغل رشته باستان شناسی دانشگاه کابل گفت.
شادی کابیانی:عملیات نابودی دوباره کلید خورده است و افغانستان به سرعت ثانیه شمار، داشته هایش را از دست می دهد.پوشیدن برقع،جدا سازی کلاس های دختران و پسران،عدم تحصیل دختران در مدارس، ممنوعیت حضور در سالن های ورزشی،عدم ورود به پارک های تفریحی و ممانعت از داشتن شغل های حکومتی ،تغییر محتوای درسی و.. برای طالبان کافی نبود و حالا در تصمیمی دختران دانشجو و استادان زن را خانه نشین کرده اند و بسیاری از شغل های وابسته به زنان را از آنها گرفته اند.
وقتی دانشگاه بر روی زنان بسته باشد،دیگر هیچ پزشک زن،معلم،حسابدار،متخصص علوم مختلف،باستان شناس،تاریخدان، مرمت گر آثار تاریخی نخواهد بود؛یعنی دیگر زنان شاغل متخصص نخواهد بود؛
اگرچه وقتی حلقه های چشمانتان را تنگ تر می کنید،خواهید فهمید هدف برای طالبان همین بوده است چرا که وقتی زنان می توانندفقط تا ششم ابتدایی تحصیل کنند؛دانشگاه،شغل، درآمدوتخصص دیگر با تعطیلی دانشگاه ها معنی نمی دهد.
در تفکر طالبان زنان هرگز برابر با مردان تعریف نمی شود.اما؛آنان در تفکر خود باید بگنجانند که جامعه با زنان و مادران معنی پیدا می کند،قدرت زایش در زنان است و آنان راه خود را پیدا خواهند کرد.همانطور که ویل دورانت بیان می دارد که در اجتماعات ابتدایی، قسمت اعظم ترقیات اقتصادی به دست زنان اتفاق افتاده است نه به دست مردان. در آن هنگام که قرن های متوالی، مردان دائماً به شکار اشتغال داشتند، زنان در اطراف خیمه زراعت می کردند و هزاران هنر خانگی را ایجاد می کردند که هر یک مبنای صنایع بزرگ امروزی است.
میراث فرهنگی ناملموس و ملموس، آداب و رسوم، باورها و سنت هایی که قدمتی هزاران ساله دارند و زنان هر جامعه از دیرباز نقشی اساسی در حفظ و احیای این میراث بزرگ بشری داشته اند
و حالا طالبان در اقدامی نقش آفرینی زنان در این حوزه را نادیده گرفته است و می خواهد سهم زنان چندین هزار ساله را با خانه نشین کردن آنها بگیرد.اما؛زنان همیشه در طول تاریخ در ایجاد فرهنگ نقش اساسی را برعهده داشته اند ودرصفحات تاریخ بارها و بارها برآن تاکیده اند. ولی افغانستان و زنان راهی سخت در پیش دارند،تا بر نقش فرهنگ،تاریخ، باستان شناسی و گردشگری تاکید مجدد کنند.
افغانستان براساس شواهد باستان شناسان بخشی از امپراطوری دوران باستان و از نقاط کانونی در جاده ابریشم مسیرهای مهاجرت بوده است یافته های آن از نظرارزش فعالیت‌های تاریخی اولیه مکان‌های باستانی خود با مصر مقایسه می‌شود.
۴ دهه جنگ در این کشور،سبب تخریب و نابودی بسیاری از آثار باستانی، قاچاق و دزدی بسیاری از آثار تاریخی شده است،پیش از تسلط دوباره طالبان دولت افغانستان سعی کرده بود با همراهی مردم و آموزش نیروی متخصص در همکاری با مووسسات خارجی و یونسکو برنامه های ویژه ای را به این منظور انجام دهد و بسیاری از آثار را احیا و مرمت کند.
داوود عرفان، استاد دانشگاه هریوا در گفت و گو با شرق می گوید:«افغانستان دوره عقب گرد را تجربه می کند،در زمان دولت قبلی افغانستان و با همکاری موسسه آقاخان نیروی متخصص و باستان شناس و‌مرمت گر تربیت شده بودند؛که اکنون بسیاری از آنها مهاجرت(کوچ)کرده اند یا خانه نشین شده اند،اما؛آنچه مبرهم است میراث فرهنگی افغانستان جمعی بزرگی را که شامل بسیاری از بانوان نیز می شود در کنار خود ندارد».
عرفان با اشاره به منع تحصیل و کار زنان در افغانستان می گوید: «زنان با افرادی بیشتری در جامعه در ارتباط هستند و بسیاری از نهادهای مدنی،کمک های خود را به وسیله زنان در افغانستان هدایت می کردند و منع آنها ضربه بزرگی بر پیکره افغانستان وارد خواهد کرد.»
«واقعیت امر این است همه گروه های تخصصی در افغانستان با این وضعیت ضرر کرده اند و بسیاری از شغل ها در افغانستان از کار افتاده است که یکی از آنها هم آثار تاریخی است،طالبان در بخش های کلیدی افراد خود را به خدمت گرفته اند و نگرانی هایی که در گذشته در حفظ و مرمت آثار تاریخی افغانستان وجود داشت که به کندی پیش می رود ،در حال حاضر با منع تحصیل دختران و زنان نگرانی های خیلی جدی تر و بزرگ‌تری را به وجود آورده و آن از دست دادن است که ما نیروی انسانی متخصص این حوزه است.»
« اگر تحول جدید و حکومت جدیدی در افغانستان بخواهد شکل بگیرد؛ ۲۰ سال زمان نیاز است تا دوباره چنین نیروی انسانی متخصصی راافغانستان تربیت شود،چرا که نیروی انسانی که برود با احتمال ۹۰درصد دیگر به کشورش بر نمی گردد.»
او با اشاره به فعالیت های کاووش در سایتهای مختلف باستان شناسی توسط موسسات مختلف فرانسوی و انگلیسی و همچنین یونسکو می افزاید:«در گذشته پروژه های گوناگونی در این حوزه از سوی موسسات گوناگون انجام می شد بنابراین دانشجویانی که در حوزه حفظ آثار باستانی و مربوط به آن بودند ،می توانستند امرار معشیت کنند که با منحل شدن این پروژه ها افراد شاغل و دانشجویان مشکل جدی حتی در در گذران زندگی خود پیدا کرده اند.»
استاد علوم سیاسی دانشگاه هریوا و کنشگر میراث فرهنگی افغانستان درباره وضعیت رشته های تحصیلی حوزه آثار باستانی و تاریخی توضیح می دهد:«در شهر هرات،هیچ دانشگاهی رشته مرمت و حفاظت از آثار تاریخی ،باستان شناسی و رشته های مرتبط با آن ندارد ولی در شهر کابل رشته باستان شناسی علاقه مند و دانشجوی دختر داشت که باتصمیم اخیر طالبان آنها از تحصیل و کاربازمانده اند. دانشگاه کابل با سختی زیادی این رشته را دایر کرده بود چون به طور کلی با حضور طالبان زمینه کاری در آثار باستانی بسیار کم است،اما؛دانشجویان رشته های مرتبط همانند معماری ،ساختمان و عمران که با آثار تاریخی مرتبط هستند،در دولت های پیشین بسیار برای مرمت آثار تاریخی و نکهداری از آن تلاش کردند اما؛در همان دوره چون نیروی متخصص وجود نداشت،رشته باستان شناسی دایر شد که حالا همه آن تلاش ها از بین رفت و تمام متخصصان این حوزه به‌خصوص دختران و استادان زن خانه نشین شده اند و یا به کشورهای اروپایی مهاجرت کرده اند.»
طالبان خرید و فروش اثار تاریخی را ممنوع کردند
بسیاری از مردم افغانستان می گویند،طالبان در دوره اخیر تاکنون صدمه‌ای به آثار باستانی نزده‌اند؛و مصداق صحبتشان هم صحبت رهبران این گروه به اعضایشان است که دستور عدم تخریب و حتی حفاظت از آثار تاریخی و سایتهای باستان‌شناسی را دادند و خرید و فروش عتیقه را برای آنان ممنوع کردند.
داوود عرفان دراین باره بیان می کند: «طالبان در دوره جدید ادعا می کند که آثار باستانی،به خصوص اثار باستانی دوره اسلامی را می خواهد حفظ کند البته به صحبت های آنان نمی شود اعتماد کرد.»
عرفان درباره موزه های افغانستان هم توضیح می دهد: «در حال حاضر مشکل خاصی برای موزه های افغانستان نیست ،اما؛طالبان غیرقابل پیش بینی هستند،هرچند افراد و فعالان این حوزه با جان و دل از اشیا موزه ها حفاظت می کنند ولی خطر همیشه درکمین است.بیش از ۸۰۰ هزار شی در موزه ملی افغانستان نکهداری می شود و در گذشته برای امنیت آثار پیشنهاد خروج آنها داده شده بود،ولی در حال حاضر آرشیو ملی افغانستان،موزه ملی هرات در ارگ در وضعیت مناسبی هستند».
*منارغور در معرض فروپاشی
اگرچه سخنگوی طالبان بارها در صحبت های خود به کارکنان رده پایین موزه ملی و موسسه باستان‌شناسی افغانستان وعده داده که جایگاهشان محفوظ خواهد ماند؛اما عملا با تعلیق زنان از تحصیل و کار،جامعه بزرگ میراث فرهنگی در افغانستان لطمه خورده است.
۲۰سال پیش طالبان با حمله به بامیان بسیاری از سایت های میراث فرهنگی و «مجسمه های بودا» را که ارزش جهانی داشته اند را تخریب کردند و سبب قاچاق بسیاری از آثار تاریخی شدند و از این رو این تهدید همیشه با اثار تاریخی و نگرانی با فعالان وجود دارد.
عرفان دراین باره می گوید:«اگرچه طالبان می خواهد از آثار به خصوص آثار دوره اسلامی محافظت کندولی عملا این طور نیست و تنها اثرثبت جهانی‌افغانستان «منارجام» درمعرض‌فروپاشی قرار دارد و بر اثر سیل های امسال،سرما،رطوبت و یخبندان ممکن است که این اثر به طور کلی از بین برود.»
«منار جام اثر منحصر به فردی است که نمونه ای از آن در جهان نیست، این اثر بیش از هشتصد سال عمر دارد و در عصر سلسله (دودمان) غوریان در ولایت غور افغانستان بنا شده است.این منار ۶۵متر ارتفاع دارد و تمامی بنا از خشت ساخته شده است و دور تا دور بنا تزیینات و کتبه هایی قرآنی(آیات سوره مریم)نقش ببینه است.
گمان می‌رود این منار یا بُرج پیروزی نمایانگر شهر فیروزکوه، پایتخت سلسلهٔ غوریان باشد. دراطراف جام منارتعداد زیاد استحکامات و برج کشف شده‌است. که گمان می رو بخشی از کارهای دفاعی محافظت‌کننده قلب سرزمین امپراتوری غوری باشد».
عرفان در ادامه توضیح می دهد:«ذبیح الله مجاهد، سخنگوی طالبان هرچند می گوید که برای مرمت این منار تلاش می کند ولی تاکنون هیچ مراقبت،پاسداری و نگهداری از این اثر نشده است».
او وضعیت منار جام را تاسف برانگیز می خواند و می گوید:« منار غور به یک والی تعلق ندارد و تمام دنیا باید طالبان را برای مرمت آن مجاب کنند،حتی«شبکه توسعه آقاخان»هم گزارش هایی از وضعیت اسفبار این منار به یونسکو اعلام کرده است و اکنون این اثر در لیست میراث خطر یونسکو قرار دارد.»
