گزارش «شرق» از سال آبی کم‌بارش که معیشت و کشاورزی ایران را زیر فشار گذاشته است
مزارع در مضیقه
سال آبی برای کشاورزان در حالی آغاز شده که براساس داده‌های سازمان هواشناسی، از ابتدای پاییز تا ۱۹ مهر ۵۷.۳ درصد با کاهش بارش اتفاق افتاده و طی این مدت به طور میانگین ۱.۳ میلی‌متر بارش دریافت کرده.
به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،
شرق: سال آبی برای کشاورزان در حالی آغاز شده که براساس داده‌های سازمان هواشناسی، از ابتدای پاییز تا ۱۹ مهر ۵۷.۳ درصد با کاهش بارش اتفاق افتاده و طی این مدت به طور میانگین ۱.۳ میلی‌متر بارش دریافت کرده. این در حالی است که میانگین بلندمدت بارش کشوری در این بازه زمانی سه میلی‌متر بوده است. هم‌زمان با این وضعیت، کمبود ارز، بدقولی بانک مرکزی و پیچیدگی‌های گمرکی، واردات نهادههای کشاورزی را نیز به بحرانی جدی تبدیل کرده است.
حالا در روزهای ابتدایی سال آبی کار به جایی رسیده که گفته شده تولید گندم 20 درصد و تولید برنج 30 درصد کاهش خواهد یافت. واردکنندگان نیز از احتمال کمبود برخی اقلام به علت رسوب کالاهای واردشده در گمرک یا تخصیص‌نیافتن ارز خبر می‌دهند. حتی به گفته مدیرعامل سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران، برای نخستین بار و با دستور وزیر جهاد کشاورزی، ذخایر احتیاطی محصولات کشاورزی ایجاد شده تا بتواند در مواقع کمبود، سریع به تأمین بازار کمک کند.
رشد اقتصادی بهار سال جاری در حالی منفی شد که بیشترین تأثیر را افت بخش کشاورزی بر آن وارد کرده بود. در سه‌ماهه ابتدایی سال 1404 رشته فعالیت‌های گروه کشاورزی با افتی شدید به منفی ۲.۷ درصد رسیده بود و حالا در ادامه سال، با تداوم خشک‌سالی اوضاع در حوزه کشاورزی بغرنج‌‌تر از همیشه به نظر می‌رسد. تا جایی که به گفته مدیرعامل سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران، برای نخستین بار و با دستور وزیر جهاد کشاورزی، ذخایر احتیاطی محصولات کشاورزی ایجاد شد که در مواقع کمبود، سریع به تأمین بازار کمک کند. براساس داده‌های سازمان هواشناسی، از ابتدای ماه جاری تا ۱۹ مهرماه در کشور به طور میانگین ۱.۳ میلی‌متر بارش ثبت شده، درحالیکه میزان آن در بلندمدت سه میلی‌متر است.
در نتیجه عملا با ۵۷.۳ درصد با کاهش بارش در مقایسه با بلندمدت روبهرو بوده‌ایم. پیش‌از‌این، بارش‌های پاییزه در مناطق شمالی کشور، این امیدواری را ایجاد می‌کرد که شاید از شدت کم‌بارشی کاسته شده اما میانگین بارش در سطح کشور براساس اعداد و ارقام کاهش یافته است. بر‌خلاف تصورات، بارش در استان‌های شمالی گیلان و مازندران نیز در مقایسه با میانگین بلندمدت خود کمتر بوده است. استان مازندران با کاهش ۳۱.۶درصدی بارش و گیلان با ۵۴.۴ درصد کاهش بارش روبهرو بوده است و بارش‌ها فقط در استان گلستان، با رشد ۲۹.۳درصدی همراه بوده است.
19 استان از اول پاییز هیچ بارشی نداشتند
علاوه‌بر‌این، آمارها نشان می‌دهد ۱۹ استان از ابتدای مهرماه تاکنون، هیچ بارشی نداشتند. جدول اطلاعات پهنه‌ای بارش استان‌ها نشان می‌دهد از ابتدای سال آبی جاری (اول مهرماه) بارندگی در دیگر استان‌ها کمتر از حد نرمال بوده است و در این زمینه اصفهان، ایلام، خراسان جنوبی، خوزستان، کهگیلویه‌و‌بویراحمد، فارس، مرکزی و یزد از اندک بارشی که در میانگین بلندمدت داشتند هم برخوردار نشدند و کاهش صددرصدی بارش را تجربه کردند. علاوه‌بر‌این استان همدان ۹۹.۹ درصد، هرمزگان ۹۸.۹ درصد، لرستان ۹۹.۹ درصد، کرمانشاه ۹۹.۲، کرمان ۹۶.۸ درصد، کردستان ۹۹.۹ درصد، قم ۹۹.۸ درصد، قزوین ۹۷.۶ درصد، سیستان‌و‌بلوچستان ۹۳.۹ درصد، زنجان ۹۳.۳ درصد، خراسان رضوی ۹۶.۸ درصد، چهارمحال‌و‌بختیاری ۹۹.۹ درصد، بوشهر ۹۹.۹ درصد، اردبیل ۹۳.۷ درصد، آذربایجان غربی ۹۹.۶ درصد و آذربایجان شرقی ۹۴.۶ درصد کاهش بارش داشته‌اند.
پیش‌از‌این، احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشک‌سالی سازمان هواشناسی کشور، در پیش‌بینی‌‌اش از بارش‌های پاییزه اظهار کرده بود که با احتمال درخورتوجه، پاییز ۱۴۰۴ گرایش شدیدی به کم‌بارشی دارد و تا حدودا ۲۰ مهرماه نیز بارش درخورتوجهی پیش‌بینی نشده است. رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشک‌سالی با اشاره به بارش‌های پاییزه‌ای که در طی این مدت در شمال کشور رخ داده بود نیز تأکید کرده بود اگرچه در اولین روزهای پاییز مناطق شمالی کشور با بارش همراه شدند اما به طور کلی انتظار می‌رود که بارش‌ها در اغلب مناطق کمتر از نرمال باشد. همچنین او پیش‌بینی کرده بود که بارش‌ها دیرتر از موعد معمول و با تأخیر حدود ۱۰ تا ۱۵روزه رخ دهد.
کاهش تولید 20درصدی برنج و 30درصدی گندم
هم‌زمان وزیر کشاورزی هم با اشاره به کاهش شدید نزولات آسمانی خبر داده که امسال به دلیل خشک‌سالی تولید گندم ۳۰ درصد کاهش دارد و آن را با واردات جبران می‌کنیم. او گفته: «از اول سال تا امروز ۷.۲ میلیون تن گندم به ارزش ۱۵۰ همت از کشاورزان خریدیم. تاکنون ۶۵ همت از پول کشاورزان را دادیم و مابقی طلب کشاورزان است. کشاورزانی که در فروردین گندم تحویل داده‌اند، صددرصد پول‌شان را گرفته‌اند. تحویلی‌های اردیبهشت ۹۰ درصد، خرداد ۷۵ درصد و تیر ۵۰ درصد طلب‌شان را گرفته‌اند». مدیر امور زراعت سازمان جهاد کشاورزی برخی استان‌ها از جمله استان اصفهان نیز از کاهش سطح زیرکشت گندم و جو آبی در سال زراعی جاری و برنامه‌ریزی برای الگوی کشت با تمرکز بر مدیریت منابع آبی خبر دادند. به گفته آنان، با توجه به وضعیت نامناسب منابع آبی، امسال برنامه ابلاغی الگوی کشت گندم آبی در بیشتر استان‌ها کاهش یافته است.
درباره دیگر محصولات هم وضع به همین شکل است؛ وزیر جهاد کشاورزی خبر از کاهش ۳۰۰ هزار تنی تولید برنج نیز داده است. او گفته: «اعمال الگوی کشت و رعایت آن موجب شد برنج در استان‌های غیرشمالی کشت نشده و تولید برنج ایرانی ۳۰۰ هزار تن کاهش یابد». نظر به اینکه کل تولید برنج کشور حدود 1.5 میلیون تن است، این خبر یعنی رسما ۲۰ درصد تولید برنج کاهش یافته است؛ رخدادی که می‌تواند موجب کمبود و افزایش مجدد قیمت برنج شود. کمی پیش هم یک کارشناس کشاورزی توضیح داده بود با توجه به سوختن بوته‌های ناشی از گرمای هوا و خشک‌سالی و کاهش عملکرد تولید، قیمت میوه و صیفی با افزایش روبهرو است.
هفتخان واردات
در همین زمینه محمدابراهیم حسن‌نژاد، معاون امور تولیدات دامی وزارت جهاد کشاورزی، توضیحاتی ارائه داده است. او تأخیر ایجادشده در تأمین نهادههای دامی را ناشی از کمبود ارز مصوب وزارت جهاد کشاورزی دانسته و گفته که پیگیری‌های لازم برای تأمین باقی ارز انجام شده و با تمهیداتی که از سوی معاونت توسعه بازرگانی وزارت جهاد کشاورزی در دست اقدام است، امیدواریم به‌زودی مشکلات مربوط به تأمین و حمل نهادههای دام برطرف شود. همچنین به گفته او مطابق دستورالعمل وزارت جهاد کشاورزی، تشکل‌ها می‌توانند به واردات نهاده اقدام کنند، اما از جمله شرایط تعیین‌شده آن است که ۱.۵ میلیون دلار در حساب خود داشته باشند؛ موضوعی که برای بسیاری از تولیدکنندگان امکان‌پذیر نیست.
داود رنگی، نایب‌رئیس کمیسیون مدیریت واردات اتاق بازرگانی ایران، هم در گفت‌وگویی که با یک سایت خبری داشته، تأکید کرده که در واردات نهادههای کشاورزی نظیر بذر، کود، سم و... مشکل تأمین ارز وجود دارد، زیرا بانک مرکزی ارز مورد نیاز واردات را تأمین نمی‌کند و اقدامی در راستای پرداخت بدهی ارزی خود به واردکنندگان انجام نداده است. او گفته که واردکنندگان از هشت تا ۹ ماه گذشته تاکنون مطالبات خود را از بانک مرکزی دریافت نکرده‌اند. به دلیل شرایط ایجادشده، بسیاری از واردکنندگان از چرخه واردات نهادههای کشاورزی و دامی خارج شده‌اند. رنگی هشدار داده: «اثرات کاهش واردات نهادههای کشاورزی به صورت کمبود و گرانی کالا در بازار دیده می‌شود». به باور او ایران امروز با بحران کم‌آبی و خشک‌سالی دست‌وپنجه نرم می‌کند و در کنار این معضل، ضعف دانش و فناوری‌های نوین هم باعث شده بخش کشاورزی کشور از پیشرفت لازم برخوردار نباشد. چنین کشاورزی عقب‌مانده‌ای توان تأمین نیازهای غذایی جمعیت بیش از ۸۰ میلیون نفری ایران را ندارد و نیاز به واردات وجود دارد اما مشکلات واردات در کشور از‌جمله رسوب کالا در بنادر و توقف در مراحل ترخیص همچنان ادامه دارند. تا آنجا که بسیاری از کالاهایی که با دشواری وارد کشور می‌شوند، در گمرکات به دلیل چالش‌های ثبت سفارش و پیچیدگی مقررات بانکی، معطل می‌مانند و این روند باعث فساد و خرابی کالاها می‌شود.
سیاست‌های ضدونقیض دولت و معیشت کشاورزان
این یعنی در یک سو خشک‌سالی و کمبود شدید منابع آبی کشاورزی را در داخل فلج کرده و در سوی دیگر کمبود منابع ارزی، هفتخان واردات و قوانین دست‌وپاگیر دولتی تأمین مواد اولیه غذایی را با مشکل مواجه کرده است. علی‌قلی ایمانی، مدیرعامل بنیاد ملی گندم‌کاران کشور، دراین‌باره به «شرق» می‌گوید: «کشور ما در سال‌های اخیر دوره‌های متعددی از خشک‌سالی را پشت سر گذاشته و طبق پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی، امسال نیز در بسیاری از مناطق وضعیت بارش چندان مطلوب نیست. از سوی دیگر، قانون‌گذار در برنامه هفتم توسعه تکلیف کرده است که در محصولاتی مانند گندم، برنج، گوشت قرمز، شکر و ذرت باید به ۹۰ درصد خودکفایی برسیم؛ درحالیکه هم‌زمان بر کاهش مصرف آب نیز تأکید شده است. این دو هدف در عمل با یکدیگر در تضاد قرار دارند، زیرا نمی‌توان مصرف آب را کاهش داد و درعین‌حال انتظار داشت سطح تولید به حد خودکفایی برسد».
او ادامه می‌دهد: «از طرفی، کشاورزان توان مالی کافی برای سرمایه‌گذاری در سیستم‌های نوین آبیاری یا روش‌های کاهش مصرف آب را ندارند. بسیاری از آنان حتی در تأمین معیشت روزمره خود با مشکل مواجه‌اند، بنابراین اگر قانون‌گذار کاهش مصرف آب را الزامی می‌داند، باید الزامات و منابع مورد نیاز آن را نیز تأمین کند. همین حالا هم کشاورزی کشور از چرخه اقتصادی و حیز انتفاع برای کشاورزان خارج شده و تنها به فعالیتی برای معیشتی اولیه کشاورزان تبدیل شده است.
امیدها به آسمان است، نه دولت
به گفته او، در‌حال‌حاضر بیشتر امیدها به نزولات جوی است، به‌ویژه در مناطق دیم‌خیز. در مناطق دارای منابع آبی شرایط اندکی بهتر است اما در این مناطق نیز به دلیل اعلام دیرهنگام نرخ خرید تضمینی گندم و پرداخت‌های نامنظم، احتمال دارد بخشی از زمین‌های آبی به سمت کشت محصولاتی مانند سیب‌زمینی، گوجه‌فرنگی، خیار، بادمجان، فلفل، هندوانه و خربزه برود. او می‌افزاید: «در مجموع، سطح زیر کشت کشور در سال‌های اخیر در حدود شش میلیون هکتار ثابت مانده و امسال نیز در بهترین حالت همین حدود حفظ خواهد شد. تاکنون در مناطق سرد حدود ۵۰۰ هزار هکتار گندم کشت شده است اما تأمین نهاده‌ها با مشکل مواجه است؛ به‌ویژه در زمینه کودهای پایه که کاهش عرضه آنها روند کاشت را کند کرده است. اگر بارندگی‌ها در پاییز و زمستان مناسب نباشد، بعید است تولید و خرید گندم حتی به سطح سال گذشته برسد. فقط در صورت حمایت از اراضی آبی می‌توان تا حدی کمبود ناشی از خشک‌سالی را جبران کرد.
ما همواره به مسئولان وزارت جهاد کشاورزی تأکید کرده‌ایم که اگر از دو میلیون هکتار اراضی آبی کشور به‌درستی حمایت شود و نهاده‌ها به‌موقع و به میزان کافی در اختیار کشاورزان قرار گیرد، می‌توان عملکرد را به حدود شش تن در هکتار رساند. در‌این‌صورت تولید گندم کشور به حدود ۱۲ میلیون تن خواهد رسید اما گوش شنوایی وجود ندارد».
طبق اظهارات او، در مناطق دیم، همه چیز به بارندگی وابسته است؛ اگر نزولات مناسب باشد، روش‌های علمی و فنی نیز پاسخ می‌دهد اما در صورت تداوم خشک‌سالی، هیچ اقدامی مؤثر نخواهد بود. با این حال، در اراضی آبی حتی با میانگین عملکرد پنج تن در هکتار نیز می‌توان حدود ۱۰ میلیون تن گندم تولید کرد. با این حال شرط تحقق این هدف، تأمین نهاده‌ها و حمایت از کشاورزان در راستای افزایش بهره‌وری است.
آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.
