طرح ریلی ایران و عراق در صورت اجرائی‌شدن می‌تواند ایران را به یک مسیر ترانزیتی مهم برساند
اتصال به «مسیر توسعه»؟
در اولین روز هفته جاری خبر آمد که بالاخره پس از گذشت نزدیک به 20 سال عملیات اجرائی احداث خط ریلی شلمچه-بصره کلنگ خورده است. مسیر ترانزیتی بسیار مهمی که می‌تواند ایران را از مسیر عراق به اروپا وصل کند اما عراق سالیان طولانی برای اتصال خط آهن بین دو کشور همکاری نکرد و حالا گرچه دولت سیزدهم خبر داده است که کلنگ پروژه بالاخره به زمین خورده اما وزارت حمل‌ونقل عراق توضیح داده است که بنا دارد از این مسیر تنها استفاده مسافری داشته باشد و نه ترانزیتی.
شرق: در اولین روز هفته جاری خبر آمد که بالاخره پس از گذشت نزدیک به 20 سال عملیات اجرائی احداث خط ریلی شلمچه-بصره کلنگ خورده است. مسیر ترانزیتی بسیار مهمی که می‌تواند ایران را از مسیر عراق به اروپا وصل کند اما عراق سالیان طولانی برای اتصال خط آهن بین دو کشور همکاری نکرد و حالا گرچه دولت سیزدهم خبر داده است که کلنگ پروژه بالاخره به زمین خورده اما وزارت حمل‌ونقل عراق توضیح داده است که بنا دارد از این مسیر تنها استفاده مسافری داشته باشد و نه ترانزیتی. هرچند عراقی‌ها می‌گویند این پروژه می‌تواند در آینده برای ترانزیت هم مورد استفاده قرار بگیرد اما مشخص نیست که آنها تا چه حد به تعهدات خود پایبند بمانند، چراکه پیش از این هم بارها خبر امضای تفاهم‌نامه و اجرای عملیات اتصال ریل دو کشور روی خروجی رسانه‌ها قرار گرفته و به سرانجام نرسیده است.
شکست طلسم 20ساله
خبر کلنگ‌زنی پروژه اتصال ریل ایران و عراق پس از گذشت نزدیک به 20 سال دوباره اول هفته جاری روی خروجی رسانه‌ها رفت. مراسمی که با حضور محمد مخبر، معاون اول رئیس‌جمهوری ایران، محمد شیاع السودانی نخست‌وزیر عراق، وزیر راه و شهرسازی و وزیر حمل‌ونقل ایران و عراق، مدیران عامل راه‌آهن و سایر مقامات ارشد دو کشور در نقطه صفر مرزی در شلمچه برگزار شد. در حاشیه این مراسم میعاد صالحی، معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران گفت که «احداث این مسیر ریلی که با مشارکت طرفین انجام خواهد شد به سه بخش عملیاتی تقسیم می‌شود. بخش اول شامل ۱۶ کیلومتر مین‌روبی که بر عهده طرف ایرانی است، بخش دوم شامل حدود ۱۶ کیلومتر بعدی تا اروندرود خواهد بود که زیرسازی و روسازی کل این ۳۲ کیلومتر بر عهده طرف عراقی است. بخش سوم هم مربوط به پل با دهانه حدودا یک کیلومتری و با قابلیت کشتیرانی است که در میانه شهر بصره و از روی جزیره سندباد، عبور می‌کند که احداث آن بر عهده مهندسان ایرانی است».
مقامات ایرانی در این مراسم تأکید کردند که این خط آهن، شبکه ریلی ایران و عراق را به یکدیگر متصل می‌کند و نتایج قابل توجه تجاری و مسافری خواهد داشت و البته پورتال وزارت راه و شهرسازی تأکید کرد که این اتصال ریلی با هدف سفر ریلی ارزان برای زائران ایرانی به کربلا و زائران عراقی به مشهد و افزایش تعاملات دو کشور است.
عراق؛ راه‌آهن فقط مسافری است
ساعاتی پس از کلنگ‌زنی پروژه ریلی ایران و عراق، ایلنا خبر داد که وزارت حمل‌ونقل عراق تأکید کرده که «راه‌آهن بصره ـ شلمچه فقط برای انتقال مسافر است» و در ادامه توضیح داد که پروژه اتصال ریلی بصره ـ شلمچه چهار ایستگاه خواهد داشت و فقط برای تردد مسافران از آن استفاده خواهد شد. این رسانه به نقل از خبرگزاری رسمی عراق «واع» همچنین اضافه کرده که طول پروژه اتصال ریلی ایران و عراق 36 کیلومتر است که با عبور از گذرگاه مرزی شلمچه و شط‌العرب به منطقه کزیزه وصل می‌شود. این پروژه چهار ایستگاه دارد و فقط برای حمل‌ونقل مسافران از آن استفاده می‌شود.
این دفتر افزوده است که سالانه بیش از سه میلیون زائر ایرانی به عراق سفر می‌کنند و این پروژه می‌تواند کمک مهمی به انتقال زائران ایرانی و نیز سفر گردشگران عراقی به ایران باشد.
در این بیانیه تأکید شده که شرکت راه‌آهن عراق در پی ساخت شبکه ملی راه‌آهن در همه استان‌های کشور است. هرچند پیش از این عراقی‌ها گفته بودند که پروژه اتصال راه‌آهن بصره – شلمچه می‌تواند گام اقتصادی مکملی برای پروژه بندر فاو و جاده توسعه باشد اما حالا آنها در بیانیه اخیرشان تأکید دارند که این پروژه تنها مسافری خواهد بود.
خیز عراق برای «مسیر توسعه»
این اتفاقات در شرایطی رخ می‌دهد که عراق این روزها عزم خود را جزم کرده است که مسیرهای ترانزیتی خود را توسعه دهد. مسیرهایی که البته رقیب مهم ایران در کریدور شمال به جنوب شناخته می‌شوند.
در خرداد امسال بود که عراق در مراسمی از کریدور رقیب کریدور شمال به جنوب ایران رونمایی کرد؛ کریدوری 17 میلیارد دلاری که مطالعات و اجرای آن را ایتالیایی‌ها و فرانسوی‌ها انجام داده‌اند و بناست با اتصال کشورهای حوزه خلیج فارس به ترکیه و سپس اروپا، مسیر ترانزیت کالا از جنوب آسیا به اروپا را کوتاه کند.
رویترز هم در روایتی اختصاصی از این مراسم نوشت که بغداد روز شنبه از طرح بلندپروازانه‌ای پرده برداشت که با توسعه زیرساخت‌های جاده‌ای و ریلی عراق، می‌تواند این کشور را به کانون حمل‌ونقل منطقه‌ای تبدیل و زمینه ارتباط اروپا را با کشورهای حوزه خلیج فارس و دیگر کشورهای خاورمیانه فراهم کند.
این پروژه 17 میلیارد دلاری به نام «مسیر توسعه» هنوز در مراحل اولیه خود قرار دارد و در صورت تکمیل نهایی، می‌تواند هزارو ۲۰۰ کیلومتر از مرز شمالی با ترکیه تا خلیج فارس در جنوب عراق را به یکدیگر متصل کند.
محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق، این پروژه را در جریان کنفرانسی با حضور نمایندگانی از وزارت راه و ترابری ایران، اردن، کویت، عمان، قطر، عربستان سعودی، سوریه و امارات عربی متحده اعلام کرد. نخست‌وزیر عراق تأکید کرد که «ما به این پروژه به عنوان ستون اقتصاد پایدار بدون نفت نگاه می‌کنیم؛ ارتباطی که در خدمت همسایگان عراق و منطقه خواهد بود و به تلاش‌ها برای ادغام اقتصادی کمک خواهد کرد». رونمایی از پروژه 17 میلیون دلاری عراق در شرایطی رخ می‌دهد که نیمه زمستان سال گذشته نشریه الصباح عراق به نقل از جواد الشویلی، مدیر روابط‌عمومی شرکت راه‌آهن عراق خبر داده بود که «تخصیصات لازم برای ساخت خط ریلی بندر بزرگ فاو به ترکیه در بودجه 2023 عراق در نظر گرفته شده است و خط ریلی بندر فاو به ترکیه به طول دوهزار و 200 کیلومتر، هم برای انتقال مسافر و هم انتقال کالا به‌زودی به کار گرفته می‌شود. همچنین به موازات این مسیر، بزرگراهی برای تردد کامیون‌ها و نیز یک خط لوله گاز ساخته خواهد شد».
او این پروژه را از مهم‌ترین پروژه‌های زیرساختی عراق خوانده بود که تأثیر چشمگیری بر اقتصاد این کشور می‌گذارد و عراق را به حلقه ارتباط میان آسیا و اروپا تبدیل می‌کند و همچنین از ترافیک جاده‌های بین‌شهری عراق می‌کاهد؛ چون بزرگراه کامیون‌های حامل بار از مسیر جاده بین‌المللی جدا می‌شود و از شهرهای عراق عبور نمی‌کند.
الشویلی، پیمانکار این پروژه را شرکت فرانسوی آلستوم معرفی کرد؛ در حالی که پیش از این یک شرکت ایتالیایی مطالعات امکان‌سنجی پروژه و مسیر مناسب برای اجرای آن را انجام داده بود. این اتفاقات در حالی رخ داد که چیزی حدود دو دهه بود که عراق زیر بار اتصال راه‌آهن خود با خط ریلی ایران نمی‌رفت؛ مسیری کوتاه که تنها 30 کیلومتر بوده و هزینه اجرای آن فقط 250 میلیون دلار است. حالا اما خبر رسیده است که عراق کلنگ اتصال ریل ایران و عراق را پس از دو دهه به زمین زده است. هرچند وزارت حمل‌ونقل عراق تأکید کرده که این مسیر تنها مسافری است و البته به صورت تلویحی گفته است که می‌تواند بعد از این به عنوان یکی از اتصالات پروژه ترانزیتی موسوم به «مسیر توسعه» باشد اما مشخص نیست که عراقی‌ها تا چه حد در زمینه این همکاری‌های ترانزیتی جدی هستند؟
پیش از این بارها خبرهای متعددی درباره اتصال راه‌آهن ایران و عراق منتشر شده که به جایی نرسیده است و از سال 90 تاکنون اخبار امضای تفاهم‌نامه‌ها و عملیات اجرائی این خط ریلی به گوش می‌رسد. در 7 دی سال 1400 ایرنا به نقل از میعاد صالحی، مدیرعامل راه‌آهن از آغاز عملیات اجرائی پروژه اتصال ریلی شلمچه- بصره خبر داده بود. پیش از این در 22 خرداد سال 97 رسولی، عضو هیئت مدیره راه‌آهن به امضای تفاهم‌نامه بین عراق و بنیاد مستضعفان اشاره کرده و گفته بود که خط ریلی
شلمچه- بصره تا پایان سال 98 به بهره‌برداری می‌رسد.
در دی سال 93 بار دیگر خبر آمد که بین ایران و عراق برای اتصال ریلی شلمچه- بصره تفاهم‌نامه امضا شده و عملیات اجرائی آن به زودی از سر گرفته می‌شود و... اما تمام این اخبار و اخبار مشابه پس از مدتی مسکوت گذاشته شد.