كارشناسان دومين گزارش مقدماتي بررسی سانحه پرواز ۷۵۲ را نقد كردند
گزارش پرابهام پرواز 752
شرق: دومين گزارش مقدماتي بررسی سانحه پرواز ۷۵۲ در حالي منتشر شد كه به نظر مي‌رسد تدوين آن بيش از آنكه در راستاي شفاف‌سازي بيشتر باشد، دست به خودسانسوري زده است. سخنگوي سازمان هواپيمايي كشوري در حالي از انتشار اين گزارش خبر مي‌دهد هنوز در اذهان عمومي سؤالاتي كه درباره چگونگي برخورد دو موشك مجاورتي به هواپيماي بويينگ ۸۰۰ - ۷۳۷ هواپيمايي اوكراين اينترنشنال، بي‌پاسخ مانده است؛ اينكه برخورد اين دو موشك دقيقا چه زماني اتفاق اقتاده و فاصله بين آنها چقدر بود يا اينكه هر كدام از اين دو موشك، تا چه اندازه به بدنه هواپيما آسيب وارد كرده، از جمله نكات مغفول اين گزارش است. رضا جعفرزاده، سخنگوی سازمان هواپیمایی کشوری، اعلام کرده بود در اين گزارش به«... اطلاعاتی شامل تاریخچه پرواز از جمله جزئیات چگونگی آماده‌شدن پرواز، وزن هواپیما، آغاز هماهنگی‌ها تا تیک‌آف، زمان ارتباط خلبان با کنترلر رادار مهرآباد، زمان قطع ارتباط خلبان و همچنین اطلاعات پرسنلی خدمه پرواز، اطلاعات هواپیما، شواهد عینی بررسی لاشه هواپیما، مشخصات دستگاه‌های ثبت پروازی و نمایندگان کشورهای معرفی‌شده برای شرکت در بررسی سانحه اشاره شده است».
تأييد برخورد دو موشك مجاورتي به هواپيما
نكته قابل قبول در اين گزارش را شايد بتوان متمركز بر شليك دو موشك مجاورتي عنوان كرد كه پيش‌تر بارها در بررسي فيلم‌هاي منتشرشده بر آن تأكيد شده اما به‌طور رسمي به آن اشاره نشده بود. در گزارش آمده است: «دو موشک مجاورتی از نوع TOR-M1 از سمت شمال به سمت هواپيما شليک شده است. نحوه تأثير اين موشک‌ها بر وقوع سانحه و همچنين تحليل اين اقدام تحت بررسی است».
سكوت در برابر احتمال انتقال جعبه سياه
بررسي جعبه سياه هواپيماي اوكرايني هنوز در اين ميان محل مناقشه است. در حالي كه ايران بر اساس قوانين ايكائو تأكيد دارد مسئول رسيدگي به اين سانحه است، كماكان وزير خارجه كانادا اصرار دارد كه: «جعبه سياه هواپيماي اوكرايني بايد به اوكراين يا فرانسه، جایی که تخصص [آشکارسازی] آن وجود داشته و به طریقی شفاف انجام شود، ارسال شود». در این گزارش با تأیید اینکه امکان تخلیه اطلاعاتی جعبه سیاه هواپیما در ایران وجود ندارد، آمده است: «لیست لوازم مورد نیاز از لابراتوار‌های بررسی سوانح کشورهای فرانسه (BEA) و آمریکا (NTSB) و امکان انتقال به کشور استعلام شد و این کشور‌ها نسبت به انتقال تجهیزات به کشور تاکنون پاسخ مثبتی نداده‌اند، ولی لیست موردنیاز را ارائه داده که در اختیار مقامات جهت تلاش به‌منظور خریداری ارسال شد». با اين حال، اين گزارش درباره انتقال جعبه سیاه به کشوری دیگر سکوت كرده است.در اين گزارش بنا داريم به نكاتي اشاره كنيم كه از ديد كارشناسي در دومين گزارش بررسي سانحه پرواز ۷۵۲، مغفول مانده يا از آن به‌سادگي عبور شده است.
نقش پدافند در اين گزارش روشن نيست
يك مقام آگاه در گفت‌وگو با «شرق»، به مواردي اشاره مي‌كند كه ضرورت داشت در اين گزارش به آنها اشاره شود. او به سابقه فعاليت پدافند هوايي در ايران اشاره كرده و مي‌گويد: «پدافند خاتم‌الانبيا كه در اطراف تهران مستقر است، تا پيش از سال 98 متعلق به ارتش بود و پدافند سپاه از آن مستقل بود و طبق روال سابق، زيرمجموعه نيروي هوافضاي سپاه بود. بعد از سال 98، به‌واسطه اختلالات زيادي كه در پدافند هوايي ايجاد مي‌شد و البته تا به حال منجر به چنين سانحه‌اي نشده بود، ستاد كل نيروهاي مسلح تصميم مي‌گيرد كه پدافند خاتم‌الانبيا را از ارتش جدا كرده و زير نظر نيروهاي مسلح قرار دهد. اين تصميم مصوب شده و از ابتداي سال 98، اجرائي مي‌شود. اما كماكان سازوكار پدافند خاتم‌الانبياء و فرماندهانش ارتشي بودند و مثل سابق عمل می‌شد».اين منبع مطلع با بيان اينكه حادثه اخير در رادارهاي پدافند خاتم‌الانبيا رخ نداد و اين پدافند از اين اتفاق اظهار بي‌اطلاعي مي‌كرد، ادامه مي‌دهد: «در واقع اين اتفاق زير نظر پدافند سپاه كه از هوافضاي سپاه تبعيت مي‌كرد، رخ داد، اما در گزارش دوم سانحه كه از سوي سازمان هواپيمايي كشوري منتشر شده، به اين موضوع اشاره‌اي نشده
و صرفا به برخورد دو موشك مجاورتي اشاره شده است».او ادامه مي‌دهد: «اينكه آيا فرودگاه با پدافند هماهنگ بوده يا خير هم در اين گزارش مورد توجه قرار نگرفته است. در حالي كه طبق اطلاعات موجود، اين هماهنگي بين فرودگاه و پدافند خاتم‌الانبياء صورت گرفته و پدافند سپاه به دليل عدم اتصال خودخواسته به سيستم پدافند يكپارچه از آن مطلع نبود».
شبهه‌افكني با نگارش عجيب گزارش
در بخشي از اين گزارش آمده: «با درخواست مسئول بررسی سانحه و هماهنگی مراجع ذی‌ربط، گروه تخصصی ویژه‌ای تشکیل شده تا موارد غیرمتعارف هوانوردی را بررسی كنند. پس از نمونه‌گیری و آزمایش در محل، احتمال برخورد پرتوهای آسیب‌زننده شامل پرتوهای لیزری و الکترومغناطیس (رادیو اکتیو) منتفی اعلام شد و در روز وقوع سانحه نمونه‌برداری برای تشخیص مواد منفجره انجام شد تا اثرات سلاح‌های منفجره داخل یا خارج هواپیما در آزمایشگاه معتبر انجام شود. بررسی‌های بعدی از لاشه هواپیما این شبهه را تقویت می‌کند که لازم است وجود مواد منفجره روی بدنه هواپیما مورد بررسی قرار گیرد».او به اين بند و وجود مواد منفجره در داخل و خارج از هواپيما اشاره مي‌كند كه شائبه‌برانگيز است. اين منبع مطلع مي‌گويد: «به نظر مي‌رسد براي اينكه ورودي به بخش نظامي نداشته باشند، تلاش شده كه همه موضوعات به‌صورت كلي بيان و از آن عبور شود، اما شيوه بيان خود شائبه ايجاد كرده و گمراه‌كننده است؛ درحالي‌كه اگر شفاف‌تر بيان مي‌شد، هرگونه شيء خطرناكي كه اعلام مي‌شود از ورود آن به هواپيما خودداري شود، مثل ادكلن يا باتري و ... (كالاهاي ممنوعه)، خود در شرايط فشار و دمايي مشخص
مي‌تواند ايجاد انفجار كند اما مدل نگارش اين گزارش، شائبه هرگونه مواد منفجره از جمله بمب‌گذاري را ايجاد كرده كه چندان معنادار نيست. به‌ويژه آنكه اكنون مي‌دانيم برخورد دو موشك مجاورتي اين حادثه را به بار آورده كه در اين حالت، به مدل بيان آن در گزارش ايراد وارد است».اين منبع مطلع مي‌گويد: «در اين گزارش همچنين به وجود تركش روي بدنه هواپيما اشاره مستقيمي نشده و اصلا به اين موضوع نپرداخته که آيا اصابت تركش‌هاي موشك موجب سقوط شده يا خير. اينكه سهم تركش‌هاي هر دو موشك در اين سانحه چه ميزان بود نيز مورد توجه قرار نگرفته است. اينها مواردي است كه مورد پرسش قرار گرفته و عجيب است كه در اين زمينه، اطلاع‌رساني در راستاي شفافيت قرار نگرفته است. همچنين مشخص نيست كه آيا رادارهاي قرارگاه خاتم‌الانبيا موشك را روي رادار رصد كرده‌اند؟».اين مقام آگاه همچنين به وجود شاهد عيني براي باز‌شدن پوشش موتور هواپيما اشاره كرده و مي‌افزايد: «به اين موضوع نيز در اين گزارش اشاره نشده است و تنها به اضافه‌بار اين هواپيما اشاره شده و آن را تنها عامل تأخير در پرواز هواپيما برمي‌شمرد، درحالي‌كه يكي ديگر از علل تأخير نقص جزئي در موتور هواپيما
بوده كه قاعدتا در گزارش بايد به آن اشاره مي‌شد».
از او درباره امكان تفاوت اين گزارش با گزارشي كه به كشورهاي ديگر ارائه مي‌شود، مي‌پرسم و او پاسخ مي‌دهد كه اين گزارش را بايد به ايكائو اعلام كنند و بر همين اساس نمي‌توانند دو گزارش متفاوت به آن ارائه دهند.
لحظات فراموش‌شده
يكي ديگر از كارشناسان نيز به «شرق» درباره ناقص‌بودن اين گزارش مي‌گويد: «بین ساعت 06:12 تا 06:18 برج با خلبان صحبت کرده ولی ساعت دقیق ثبت نشده و درباره این شش دقیقه مبهم توضیح داده است؛ درحالي‌كه حداقل یک‌بار نگارنده می‌توانست یک ساعت معین در این حدود را ثبت كند. دقیقا دو زمان بین این شش دقیقه باید ثبت مي‌شد اما درباره شش دقیقه حیاتی این سانحه سكوت شده است.
شرق: دومين گزارش مقدماتي بررسی سانحه پرواز ۷۵۲ در حالي منتشر شد كه به نظر مي‌رسد تدوين آن بيش از آنكه در راستاي شفاف‌سازي بيشتر باشد، دست به خودسانسوري زده است. سخنگوي سازمان هواپيمايي كشوري در حالي از انتشار اين گزارش خبر مي‌دهد هنوز در اذهان عمومي سؤالاتي كه درباره چگونگي برخورد دو موشك مجاورتي به هواپيماي بويينگ ۸۰۰ - ۷۳۷ هواپيمايي اوكراين اينترنشنال، بي‌پاسخ مانده است؛ اينكه برخورد اين دو موشك دقيقا چه زماني اتفاق اقتاده و فاصله بين آنها چقدر بود يا اينكه هر كدام از اين دو موشك، تا چه اندازه به بدنه هواپيما آسيب وارد كرده، از جمله نكات مغفول اين گزارش است. رضا جعفرزاده، سخنگوی سازمان هواپیمایی کشوری، اعلام کرده بود در اين گزارش به«... اطلاعاتی شامل تاریخچه پرواز از جمله جزئیات چگونگی آماده‌شدن پرواز، وزن هواپیما، آغاز هماهنگی‌ها تا تیک‌آف، زمان ارتباط خلبان با کنترلر رادار مهرآباد، زمان قطع ارتباط خلبان و همچنین اطلاعات پرسنلی خدمه پرواز، اطلاعات هواپیما، شواهد عینی بررسی لاشه هواپیما، مشخصات دستگاه‌های ثبت پروازی و نمایندگان کشورهای معرفی‌شده برای شرکت در بررسی سانحه اشاره شده است».
تأييد برخورد دو موشك مجاورتي به هواپيما
نكته قابل قبول در اين گزارش را شايد بتوان متمركز بر شليك دو موشك مجاورتي عنوان كرد كه پيش‌تر بارها در بررسي فيلم‌هاي منتشرشده بر آن تأكيد شده اما به‌طور رسمي به آن اشاره نشده بود. در گزارش آمده است: «دو موشک مجاورتی از نوع TOR-M1 از سمت شمال به سمت هواپيما شليک شده است. نحوه تأثير اين موشک‌ها بر وقوع سانحه و همچنين تحليل اين اقدام تحت بررسی است».
سكوت در برابر احتمال انتقال جعبه سياه
بررسي جعبه سياه هواپيماي اوكرايني هنوز در اين ميان محل مناقشه است. در حالي كه ايران بر اساس قوانين ايكائو تأكيد دارد مسئول رسيدگي به اين سانحه است، كماكان وزير خارجه كانادا اصرار دارد كه: «جعبه سياه هواپيماي اوكرايني بايد به اوكراين يا فرانسه، جایی که تخصص [آشکارسازی] آن وجود داشته و به طریقی شفاف انجام شود، ارسال شود». در این گزارش با تأیید اینکه امکان تخلیه اطلاعاتی جعبه سیاه هواپیما در ایران وجود ندارد، آمده است: «لیست لوازم مورد نیاز از لابراتوار‌های بررسی سوانح کشورهای فرانسه (BEA) و آمریکا (NTSB) و امکان انتقال به کشور استعلام شد و این کشور‌ها نسبت به انتقال تجهیزات به کشور تاکنون پاسخ مثبتی نداده‌اند، ولی لیست موردنیاز را ارائه داده که در اختیار مقامات جهت تلاش به‌منظور خریداری ارسال شد». با اين حال، اين گزارش درباره انتقال جعبه سیاه به کشوری دیگر سکوت كرده است.در اين گزارش بنا داريم به نكاتي اشاره كنيم كه از ديد كارشناسي در دومين گزارش بررسي سانحه پرواز ۷۵۲، مغفول مانده يا از آن به‌سادگي عبور شده است.
نقش پدافند در اين گزارش روشن نيست
يك مقام آگاه در گفت‌وگو با «شرق»، به مواردي اشاره مي‌كند كه ضرورت داشت در اين گزارش به آنها اشاره شود. او به سابقه فعاليت پدافند هوايي در ايران اشاره كرده و مي‌گويد: «پدافند خاتم‌الانبيا كه در اطراف تهران مستقر است، تا پيش از سال 98 متعلق به ارتش بود و پدافند سپاه از آن مستقل بود و طبق روال سابق، زيرمجموعه نيروي هوافضاي سپاه بود. بعد از سال 98، به‌واسطه اختلالات زيادي كه در پدافند هوايي ايجاد مي‌شد و البته تا به حال منجر به چنين سانحه‌اي نشده بود، ستاد كل نيروهاي مسلح تصميم مي‌گيرد كه پدافند خاتم‌الانبيا را از ارتش جدا كرده و زير نظر نيروهاي مسلح قرار دهد. اين تصميم مصوب شده و از ابتداي سال 98، اجرائي مي‌شود. اما كماكان سازوكار پدافند خاتم‌الانبياء و فرماندهانش ارتشي بودند و مثل سابق عمل می‌شد».اين منبع مطلع با بيان اينكه حادثه اخير در رادارهاي پدافند خاتم‌الانبيا رخ نداد و اين پدافند از اين اتفاق اظهار بي‌اطلاعي مي‌كرد، ادامه مي‌دهد: «در واقع اين اتفاق زير نظر پدافند سپاه كه از هوافضاي سپاه تبعيت مي‌كرد، رخ داد، اما در گزارش دوم سانحه كه از سوي سازمان هواپيمايي كشوري منتشر شده، به اين موضوع اشاره‌اي نشده
و صرفا به برخورد دو موشك مجاورتي اشاره شده است».او ادامه مي‌دهد: «اينكه آيا فرودگاه با پدافند هماهنگ بوده يا خير هم در اين گزارش مورد توجه قرار نگرفته است. در حالي كه طبق اطلاعات موجود، اين هماهنگي بين فرودگاه و پدافند خاتم‌الانبياء صورت گرفته و پدافند سپاه به دليل عدم اتصال خودخواسته به سيستم پدافند يكپارچه از آن مطلع نبود».
شبهه‌افكني با نگارش عجيب گزارش
در بخشي از اين گزارش آمده: «با درخواست مسئول بررسی سانحه و هماهنگی مراجع ذی‌ربط، گروه تخصصی ویژه‌ای تشکیل شده تا موارد غیرمتعارف هوانوردی را بررسی كنند. پس از نمونه‌گیری و آزمایش در محل، احتمال برخورد پرتوهای آسیب‌زننده شامل پرتوهای لیزری و الکترومغناطیس (رادیو اکتیو) منتفی اعلام شد و در روز وقوع سانحه نمونه‌برداری برای تشخیص مواد منفجره انجام شد تا اثرات سلاح‌های منفجره داخل یا خارج هواپیما در آزمایشگاه معتبر انجام شود. بررسی‌های بعدی از لاشه هواپیما این شبهه را تقویت می‌کند که لازم است وجود مواد منفجره روی بدنه هواپیما مورد بررسی قرار گیرد».او به اين بند و وجود مواد منفجره در داخل و خارج از هواپيما اشاره مي‌كند كه شائبه‌برانگيز است. اين منبع مطلع مي‌گويد: «به نظر مي‌رسد براي اينكه ورودي به بخش نظامي نداشته باشند، تلاش شده كه همه موضوعات به‌صورت كلي بيان و از آن عبور شود، اما شيوه بيان خود شائبه ايجاد كرده و گمراه‌كننده است؛ درحالي‌كه اگر شفاف‌تر بيان مي‌شد، هرگونه شيء خطرناكي كه اعلام مي‌شود از ورود آن به هواپيما خودداري شود، مثل ادكلن يا باتري و ... (كالاهاي ممنوعه)، خود در شرايط فشار و دمايي مشخص
مي‌تواند ايجاد انفجار كند اما مدل نگارش اين گزارش، شائبه هرگونه مواد منفجره از جمله بمب‌گذاري را ايجاد كرده كه چندان معنادار نيست. به‌ويژه آنكه اكنون مي‌دانيم برخورد دو موشك مجاورتي اين حادثه را به بار آورده كه در اين حالت، به مدل بيان آن در گزارش ايراد وارد است».اين منبع مطلع مي‌گويد: «در اين گزارش همچنين به وجود تركش روي بدنه هواپيما اشاره مستقيمي نشده و اصلا به اين موضوع نپرداخته که آيا اصابت تركش‌هاي موشك موجب سقوط شده يا خير. اينكه سهم تركش‌هاي هر دو موشك در اين سانحه چه ميزان بود نيز مورد توجه قرار نگرفته است. اينها مواردي است كه مورد پرسش قرار گرفته و عجيب است كه در اين زمينه، اطلاع‌رساني در راستاي شفافيت قرار نگرفته است. همچنين مشخص نيست كه آيا رادارهاي قرارگاه خاتم‌الانبيا موشك را روي رادار رصد كرده‌اند؟».اين مقام آگاه همچنين به وجود شاهد عيني براي باز‌شدن پوشش موتور هواپيما اشاره كرده و مي‌افزايد: «به اين موضوع نيز در اين گزارش اشاره نشده است و تنها به اضافه‌بار اين هواپيما اشاره شده و آن را تنها عامل تأخير در پرواز هواپيما برمي‌شمرد، درحالي‌كه يكي ديگر از علل تأخير نقص جزئي در موتور هواپيما
بوده كه قاعدتا در گزارش بايد به آن اشاره مي‌شد».
از او درباره امكان تفاوت اين گزارش با گزارشي كه به كشورهاي ديگر ارائه مي‌شود، مي‌پرسم و او پاسخ مي‌دهد كه اين گزارش را بايد به ايكائو اعلام كنند و بر همين اساس نمي‌توانند دو گزارش متفاوت به آن ارائه دهند.
لحظات فراموش‌شده
يكي ديگر از كارشناسان نيز به «شرق» درباره ناقص‌بودن اين گزارش مي‌گويد: «بین ساعت 06:12 تا 06:18 برج با خلبان صحبت کرده ولی ساعت دقیق ثبت نشده و درباره این شش دقیقه مبهم توضیح داده است؛ درحالي‌كه حداقل یک‌بار نگارنده می‌توانست یک ساعت معین در این حدود را ثبت كند. دقیقا دو زمان بین این شش دقیقه باید ثبت مي‌شد اما درباره شش دقیقه حیاتی این سانحه سكوت شده است.