گزارش «شرق» از فقر آهن در میان زنان ایرانی
از هر ۱۰ زن، 3 نفر کمخونی دارند
از میان مبتلایان حدود ۱.۵ نفر دچار کمخونی از نوع فقر آهن هستند. این موضوع به‌ویژه برای زنان در سنین باروری، به دلیل قاعدگی‌های ماهانه، بارداری و شیردهی، بیشتر دیده می‌شود
«الهام» ۳۲ساله است و در ماه هشتم بارداری‌اش متوجه شد دچار کمخونی شدید است. سال‌ها از خستگی و سرگیجه شکایت داشت اما آن را به کار زیاد نسبت می‌داد. در آزمایش‌های بارداری مشخص شد هموگلوبینش به‌شدت پایین است و ذخیره آهن بدنش تقریبا صفر شده. پزشکان گفتند اگر زایمان با خون‌ریزی زیاد همراه شود، احتمال نجاتش پایین است.
به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،
«الهام» ۳۲ساله است و در ماه هشتم بارداری‌اش متوجه شد دچار کمخونی شدید است. سال‌ها از خستگی و سرگیجه شکایت داشت اما آن را به کار زیاد نسبت می‌داد. در آزمایش‌های بارداری مشخص شد هموگلوبینش به‌شدت پایین است و ذخیره آهن بدنش تقریبا صفر شده. پزشکان گفتند اگر زایمان با خون‌ریزی زیاد همراه شود، احتمال نجاتش پایین است. او چند هفته پیش از زایمان تحت درمان فشرده با تزریق آهن قرار گرفت و در نهایت توانست نوزادش را به دنیا بیاورد: «تا وقتی مرگ را از نزدیک نبینی، نمی‌فهمی یک قرص آهن ساده چقدر می‌تواند مهم باشد». «سارا» ۲۱ساله، دانشجوی پرستاری است. چند ترم اخیر متوجه شده بود سر کلاس مدام خوابش می‌گیرد و تمرکزش پایین آمده. می‌گوید در امتحان عملی اشتباهاتی می‌کرد که می‌ترساندش. تصور می‌کرد دچار استرس یا افسردگی شده، تا اینکه در یک معاینه ساده پزشک داخلی مشخص شد سطح ذخیره آهن خونش بسیار پایین است. نتیجه آزمایش خونش نشان می‌داد که در آستانه کمخونی است. بعد از سه ماه مصرف منظم مکمل آهن، حالا می‌گوید که دوباره انرژی و تمرکزش مثل قبل شده: «شرایط بدی داشتم، بی‌حال و بی‌حوصله بودم. توان هیچ کاری نداشتم. فکر نمی‌کردم یک ماده معدنی بتواند آن‌قدر روی ذهنم اثر بگذارد».
«مینا»، زنی ۴۰ساله هم روایت مشابهی از کمخونی دارد. او در یک شرکت خصوصی کار می‌کند. از چند سال پیش موهایش شروع به ریزش کرد و پوستش بی‌حال و رنگ‌پریده شد. همکارانش مدام می‌گفتند خسته به نظر می‌رسد، اما او فکر می‌کرد فقط به دلیل فشار کار است. در آزمایش خونش مشخص شد که سال‌هاست به کمخونی از نوع فقر آهن دچار است. پزشک به او گفته بود اگر زودتر مراجعه می‌کرد، می‌توانست از افت شدید انرژی و مشکلات عصبی جلوگیری کند: «برای درمان ریزش مو از داروهای مختلف استفاده می‌کردم اما هیچ‌کدام جواب نمی‌داد. فکر می‌کردم دچار بیماری لاعلاج شده‌ام. ترسیده و خسته شده بودم ولی حالا با مصرف مرتب قرص آهن مشکلم برطرف شده است».
فقر آهن در ۳۰ درصد زنان ایرانی
آمارها از کمخونی فقر آهن در بیش از ۳۰ درصد زنان ایرانی خبر می‌دهد. متخصصان هشدار می‌دهند که بسیاری از نشانه‌های این کمبود از ریزش مو و خستگی مزمن گرفته تا اختلالات خلقی همچنان نادیده گرفته می‌شود. پزشکان تأکید دارند که نیمی از موارد کمخونی در زنان کشور ناشی از فقر آهن است و اگر مصرف مکمل‌ها به‌درستی و منظم انجام شود، می‌توان از بسیاری از عوارض جدی، حتی درمان‌های تهاجمی، پیشگیری کرد. به گفته آنها فناوری‌های نوین دارویی در تولید مکمل‌های جدید توانسته‌اند راهی کم‌عارضه‌تر برای جبران این کمبود حیاتی در اختیار زنان و دختران قرار دهند. درواقع از هر ۱۰ زن، سه نفر کم‌خون هستند و از میان آنان حدود ۱.۵ نفر دچار کمخونی فقر آهن‌اند. با این حال یکی از برنامه‌های مهم مدارس باید توزیع قرص آهن به دانش‌آموزان دختر باشد که طی این سال‌ها کمتر اجرا شده است.
از هر ۱۰ زن، 3 نفر کمخونی دارند
روشنک روشنفکر، مدیر امور پزشکی یکی از شرکت‌های داروسازی است. او در گفت‌وگو با «شرق» از شیوع بالای کمخونی در میان زنان خبر می‌دهد و می‌گوید: «طبق آمار موجود، حدود ۳۰ درصد زنان در کشور دچار درجاتی از کمخونی هستند که نیمی از این موارد ناشی از فقر آهن است. یعنی از هر ۱۰ زن، سه نفر کم‌خون هستند و از میان آنها حدود ۱.۵ نفر دچار کمخونی از نوع فقر آهن هستند. این موضوع به‌ویژه برای زنان در سنین باروری، به دلیل قاعدگی‌های ماهانه، بارداری و شیردهی، بیشتر دیده می‌شود».
براساس اعلام این پزشک، «کودکان زیر پنج سال نیز در معرض خطر کمخونی هستند، به‌همین‌دلیل از شش‌ماهگی برای‌شان قطره آهن تجویز می‌شود. زنان از سنین نوجوانی تا زمان یائسگی باید مراقب سطح آهن بدن خود باشند. تغذیه درست می‌تواند بخشی از نیاز بدن را تأمین کند، اما طبق توصیه سازمان جهانی بهداشت، در مناطقی مانند کشور ما که کمخونی فقر آهن در حد متوسط است، مصرف هفتگی ۶۰ میلی‌گرم آهن المنتال به صورت مکمل توصیه می‌شود».
روشنفکر با اشاره به اهمیت استمرار در مصرف مکمل‌ها تأکید می‌کند: «برنامه‌های مکمل‌یاری در مدارس، به‌ویژه برای دختران دبیرستانی، در گذشته اجرا می‌شد و اثرات مثبتی داشت. درحالحاضر هم توصیه می‌شود زنان حداقل شش ماه در سال از مکمل آهن استفاده کنند؛ چه به صورت روزانه با دوز پایین‌تر و چه به صورت هفتگی با دوز بالاتر». این پزشک، در ادامه درباره مشکلات رایج در مصرف مکمل‌های آهن توضیح می‌دهد: «یکی از دلایل اصلی مصرف‌نکردن منظم مکمل‌ها، عوارض گوارشی آنهاست. مکمل‌های قدیمی مانند سولفات آهن معمولا باعث دل‌درد، یبوست، تهوع و طعم فلزی در دهان می‌شدند. به‌همین‌دلیل بسیاری از بیماران مصرف آنها را قطع می‌کردند و کم‌خونی‌شان درمان نمی‌شد. در سال‌های اخیر، شرکت‌های دارویی با استفاده از فناوری‌های جدید، پوشش‌هایی برای قرص‌ها طراحی کرده‌اند که جذب بهتری در روده دارند و عوارض گوارشی کمتری ایجاد می‌کنند. طی ۱۰ سال گذشته برخی از داروسازی‌های کشور روی تولید مکمل‌های آهن کار کرده‌اند؛ مکمل‌هایی که در دوازدهه (ابتدای روده باریک) باز شده و در همان محل که بیشترین جذب آهن اتفاق می‌افتد، جذب می‌شود. به‌این‌ترتیب بدون ایجاد تهوع یا طعم فلزی، جذب مؤثر و بالایی دارد. این فراورده اکنون به طور گسترده در دوران بارداری و برای دختران نوجوان و جوان تجویز می‌شود». او در ادامه به علائم فقر آهن اشاره می‌کند: «کمبود آهن می‌تواند باعث تحریک‌پذیری، کاهش تمرکز، ضعف، احساس سرما، رنگ‌پریدگی، ریزش مو و حتی اختلالات خلقی شود. بسیاری از دختران نوجوان با علائم یادشده به مدرسه می‌روند، درحالیکه متوجه نیستند این مشکلات ممکن است ناشی از فقر آهن باشد».
براساس اعلام او، ابتلا به کمخونی در مناطق مختلف، متفاوت است: «میانگین شیوع کمخونی در ایران حدود ۳۰ درصد است، اما این عدد در استان‌های مختلف متفاوت است. مثلا در مناطق ساحلی مانند حاشیه دریای خزر یا خلیج فارس، کمخونی از نوع تالاسمی بیشتر دیده می‌شود. درحالیکه در بیشتر مناطق کشور، فقر آهن عامل اصلی است». اما آنچه مدنظر اوست، آگاهی و اطلاع‌رسانی در این زمینه است: «یکی از چالش‌های مهم در کشور، نبود آگاهی کافی درباره علائم فقر آهن است. بسیاری از زنان ریزش مو، خستگی یا افسردگی را طبیعی می‌دانند، درحالیکه این موارد می‌تواند نشانه کمبود آهن باشد. از سوی دیگر، برخی باورهای نادرست مانند مصرف‌نکردن آهن در دوران قاعدگی یا بی‌اهمیت‌دانستن کمخونی خفیف مانع درمان به‌موقع می‌شود. خوشبختانه امروز مکمل‌هایی در بازار وجود دارند که هم از نظر تحمل گوارشی مناسب‌ترند و هم اثربخشی بالایی دارند. اگر زنان و دختران به صورت منظم و آگاهانه از این مکمل‌ها استفاده کنند، می‌توان از بسیاری از مشکلات ناشی از فقر آهن، از‌جمله نیاز به تزریق‌های آهن یا درمان‌های تهاجمی، پیشگیری کرد».
کمخونی بیشتر با خون‌ریزی قاعدگی و زایمان در زنان
زنانی که بیماری خون‌ریزی‌دهنده دارند، با خطر بیشتری در زمینه ابتلا به کمبود آهن مواجه‌‌اند. احمد قویدل، مشاور هیئت‌مدیره کانون بیماران هموفیلی ایران، به بررسی وضعیت داروهای حیاتی بیماران دارای اختلالات خون‌ریزی‌دهنده و چالش‌های مرتبط با کمبود آهن در میان زنان و دختران مبتلا می‌پردازد و در گفت‌وگو با «شرق» با اشاره به تأثیر مستقیم کمبود دارو بر وضعیت زنان مبتلا به بیماری‌های خون‌ریزی‌دهنده توضیح می‌دهد: «زنان و دخترانی که به بیماری‌های خون‌ریزی‌دهنده مبتلا هستند، در معرض تهدید شدیدتری از نظر فقر آهن قرار دارند، چرا‌که دوره‌های قاعدگی آنها معمولا بیش از یک هفته طول می‌کشد. در چنین شرایطی، اگر داروهای‌شان به‌موقع تأمین نشود، قطعا عارضه کمخونی و فقر آهن تشدید خواهد شد. این مسئله به حدی جدی است که حتی در مدارس کشور، برای دختران تجویز مکمل آهن در دستور کار قرار گرفته است».
مشاور هیئت‌مدیره کانون بیماران هموفیلی ایران با تأکید بر اینکه کمخونی ارتباطی با بیماری هموفیلی ندارد، اضافه می‌کند: «هموفیلی ناشی از کمبود پروتئینی خاص در خون است که به صورت ارثی و از طریق ژن‌های ناقل در زنان به مردان منتقل می‌شود. در این بیماری‌ها، از‌جمله اختلال در فاکتورهای ۸ و ۹، وراثت نقش اصلی را دارد. در دیگر انواع اختلالات پلاکتی و کمبود پروتئین‌های دیگر، انتقال بیماری وابسته به جنس نیست و بین زن و مرد تفاوتی وجود ندارد. به‌همین‌دلیل ما همواره توصیه می‌کنیم ازدواج‌های فامیلی انجام نشود، زیرا احتمال بروز بیماری در نسل بعد به طور چشمگیری افزایش می‌یابد».
قویدل در ادامه به تأثیر تحریم‌های دارویی بر تأمین داروهای حیاتی اشاره می‌کند: «از زمان اعمال تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا، دسترسی به برخی از داروهای ضروری بیماران هموفیلی با مشکل مواجه شده است. سه داروی حیاتی شامل هیومیت، فاکتور ۱۳ و فیبرینوژن که از طریق شرکت سی‌اس‌ال بهرینگ تولید می‌شوند، تنها از طریق ارز با منشأ مشخص اروپایی قابل تهیه‌اند. این موضوع تأمین آنها را برای دولت بسیار دشوار کرده است. هم‌اکنون نشانه‌های کمبود جدی این داروها در استان‌های مختلف کشور مشاهده می‌شود». مشاور هیئت‌مدیره کانون بیماران هموفیلی ایران در بخش دیگر صحبت‌هایش توضیح می‌دهد: «کمبود داروی فیبرینوژن فقط بیماران خاص را درگیر نمی‌کند، بلکه زنان در هنگام زایمان را نیز در معرض خطر قرار می‌دهد. طبق آمار رسمی وزارت بهداشت در سال ۱۴۰۲، بیش از هزارو 200 زن بر اثر نبود این دارو یا مجبور به عمل برداشت رحم شدند یا جان خود را از دست دادند. این آمار بسیار نگران‌کننده است».
به گفته قویدل، از زمان پرداخت ارز تا رسیدن دارو به دست بیمار، حدود شش ماه زمان نیاز است و اشاره می‌کند: «اگر انتقال ارز به‌موقع انجام نشود، بیماران آسیب مستقیم می‌بینند و حتی خطر مرگ نیز افزایش می‌یابد. کمبود فاکتور ۱۳ می‌تواند منجر به خون‌ریزی‌های مغزی شود. این داروها حیاتی هستند و دولت باید تأمین آنها را در اولویت قرار دهد».
افزایش تقاضا برای داروهای حاوی آهن
طبق گفته متخصص‌های حوزه دارو، تولید مکمل‌های مهم خونی طی سال‌های اخیر بیشتر شده که به شرایط جسمی زنان کمک می‌کند. با این حال هادی احمدی، عضو هیئت‌مدیره انجمن داروسازان ایران، در گفت‌وگو با «شرق» درباره وضعیت تأمین و تقاضای داروهای حاوی آهن در کشور توضیح می‌دهد: «به طور کلی در زمینه تولید داروهای آهن‌دار در کشور با کمبود خاصی مواجه نیستیم. درحالحاضر حدود ۲۰۰ کارخانه داروسازی در ایران فعال هستند که در حوزه تولید دارو و مکمل‌های دارویی فعالیت می‌کنند و بسیاری از آنها انواع داروهای حاوی آهن، اسید فولیک و فروسولفات را با برندها و دوزهای مختلف تولید می‌کنند». او با اشاره به نیاز بیشتر زنان به مصرف آهن می‌گوید: «به دلیل شرایط فیزیولوژیکی، زنان در دوره‌های مختلف زندگی‌شان به آهن بیشتری نیاز دارند و خوشبختانه آگاهی در این زمینه طی سال‌های اخیر افزایش یافته است. بسیاری از زنان با مراجعه به پزشک یا حتی به صورت خوددرمانی، از مکمل‌های آهن استفاده می‌کنند. برخی از این داروها بدون نسخه هم قابل تهیه از داروخانه‌ها هستند». عضو هیئت‌مدیره انجمن داروسازان ایران با اشاره به اینکه در سال‌های اخیر تقاضا برای این داروها کمی افزایش یافته، توضیح می‌دهد: «از یک سو، به دلیل افزایش آگاهی عمومی درباره اهمیت سلامت و پیشگیری از کمخونی و از سوی دیگر، افزایش موارد فقر آهن و آنمی در بین مردم، افرادی که دچار کمخونی شدید هستند، معمولا نیاز به تزریق آمپول آهن دارند که هم نوع ایرانی و هم برند خارجی آن در بازار موجود است». احمدی در پاسخ به پرسشی درباره توصیه مصرفی این داروها می‌گوید: «من از ذکر نام برند خاصی خودداری می‌کنم، اما به طور کلی داروهایی که حاوی فروسولفات و اسید فولیک هستند، برای زنان مفیدند. معمولا مصرف روزانه یک عدد از این مکمل‌ها توصیه می‌شود. بهتر است دارو بعد از غذا مصرف شود تا باعث تحریک معده نشود و از خوردن چای یا قهوه تا حدود دو ساعت پس از مصرف دارو خودداری شود، چون این نوشیدنی‌ها مانع جذب آهن می‌شوند. تقریبا همه اشکال دارویی و برندهای حاوی آهن در داروخانه‌های کشور موجود هستند و از نظر تأمین این اقلام دارویی، کشور با مشکلی مواجه نیست».
آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.
