سراب هند

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

مهفام سلیمان‌بیگی

هند که 20 درصد نفت مورد نیاز خود را از روسیه تأمین می‌‌کرد، امروز تحت فشار سنگین آمریکاست تا از ادامه خرید نفت ارزان روسیه صرف‌نظر کند. رئیس‌جمهور آمریکا با هدف افزایش فشار بر مسکو برای پایان‌دادن به جنگ در اوکراین، حتی از اتحادیه اروپا هم خواسته است تا برای هند، تعرفه‌هایی تا سقف صد‌درصد اعمال کند. با این حال تا امروز هزینه-فایده هندی‌ها، نفت تخفیف‌دار روسیه را پرسودتر از افزایش تعرفه‌ها دانسته است. ظاهرا هند از آمریکا خواسته که در صورت توقف خرید از روسیه، به او اجازه تأمین نفت از ایران و ونزوئلا را بدهد.

در همین راستا به‌تازگی دهلی‌نو یک محموله نفت خام به ارزش ۱۱۱ میلیون دلار را از ایران وارد کرده است؛ اقدامی که موجب شده در ایران گروهی، هند را پس از هفت سال، بار دیگر مشتری نفت کشورمان در شرایط تحریمی بدانند. با این حال کارشناسان در گفت‌وگو با «شرق» با اشاره به شراکت تجاری سنگین آمریکا و هند، یادآور می‌شوند که هند به علت این منافع مشترک هرگز در مقابل آمریکا سرکشی نکرده است و نمی‌کند. از نگاه کارشناسان، آمریکا برای تأمین نیاز این شریک استراتژیک خود به‌زودی راه‌حلی برای تأمین نیاز نفتی‌اش، احتمالا از طریق کشورهای حاشیه خلیج فارس، معرفی می‌کند.

 خرید سالانه هند از ایران فقط 10 میلیون بشکه

آمریکا دو ماه تمام است که هند را تحت‌ فشار قرار داده تا واردات نفت از روسیه را کاهش دهد اما ظاهرا دهلی‌نو هنوز زیر بار نرفته است. رویارویی هند و آمریکا تا جایی ادامه یافته که کار به اعمال تعرفه‌های جدید هم رسیده است. رئیس‌جمهور آمریکا تعرفه 25‌درصدی بیشتر کالاهای وارداتی از هند را به 50 درصد افزایش داد تا تهدید خود برای مجازات یکی از بزرگ‌ترین اقتصادهای جهان به دلیل خرید نفت ارزان از روسیه را عملی کند، با این حال تا امروز هزینه-فایده هندی‌ها، نفت روسیه را پرسودتر از افزایش تعرفه‌ها دانسته است.

هندی‌ها که روزانه حدود ۴.۷ میلیون بشکه نفت خام مصرف می‌کنند و نزدیک به ۴۰ درصدش با نفت ارزان روسی تأمین می‌شود، در واکنش به تشدید فشارهای ترامپ به او گفته‌اند که حاضرند خرید نفت از روسیه را کاهش دهند اما مشروط به اینکه نفت تخفیف‌دار و ارزان ایران یا ونزوئلا را جایگزین کنند. کمی بعد هم بلومبرگ به نقل از یک فرد آگاه از مذاکرات نوشت هیئت هندی که در آخرین سفرشان به آمریکا در جلسات با مقامات آمریکایی این درخواست را تکرار و تأکید کردند که قطع هم‌زمان واردات نفت هند از روسیه، ایران و ونزوئلا که همگی از تولیدکنندگان بزرگ نفت هستند، می‌تواند به افزایش قیمت‌های جهانی منجر شود. طبق داده‌های وزارت بازرگانی، پالایشگاه‌های نفت هند در جولای به طور متوسط ‌۶۸.۹۰ دلار برای هر بشکه نفت خام روسیه پرداخت کردند، درحالی‌که این رقم برای عربستان سعودی ۷۷.۵۰ دلار و برای آمریکا ۷۴.۲۰ دلار بوده است.حالا آمریکا در شرایطی قرار دارد که در صورت پاسخ منفی به این پیشنهاد هند، تجارت هند و روسیه پا‌برجا می‌ماند و در صورت پاسخ مثبت هم صادرات نفت ونزوئلا و ایران افزایش‌ می‌یابد و برنامه‌های فشار حداکثری به این دو کشور مخدوش می‌شود. در چنین شرایطی پیش‌بینی می‌شود که به‌ احتمال زیاد دونالد ترامپ پیشنهاد دیگری برای تأمین نفت هند روی میز قرار دهد. با این حال گروهی باور دارند که تأمین دو میلیون بشکه نفت مصرفی روزانه، مسئله‌ای نیست که بتوان با پیشنهادهای ثانویه تأمین کرد.

درحالی‌که روابط هند و آمریکا این روزها قدری تیره شده، بسیاری از تحلیلگران جهانی در واکنش به این مسئله نوشتند که‌ سیاست‌های ترامپ در جنگ تعرفه‌ای نتیجه معکوس داده و این کشور را به آغوش روسیه و چین هل داده است. حتی مودی، نخست‌وزیر هند، نیز چنین موضوعی را کتمان نکرده و در روزهای اخیر از تقویت ارتباط هند و دو کشور چین و روسیه گفته است. در گام بعدی هم ظاهرا هند به بازار نفت ایران روی آورده و پس از هفت سال خرید نفت از ایران را از سر گرفته است. آمارها می‌گوید هند که از سال 2018 تاکنون به دلیل تحریم، واردات نفت از ایران را قطع کرده بود، دوباره مشتری نفت ما شده است. مجموع صادرات نفت و فراورده‌های نفتی ایران به هند در هفت‌ماهه نخست 2025 بالغ بر 205 میلیون دلار بوده است. همچنین چند روز پیش، آمار رسمی وزارت بازرگانی و صنعت هند نشان داد که دهلی‌نو یک محموله نفت خام به ارزش ۱۱۱ میلیون دلار از ایران وارد کرده است.

ازسرگیری واردات نفت ایران از سوی هند در حالی رخ می‌دهد که در سال‌های تحریم، چین تنها مشتری عمده نفت کشور بوده و فعال‌شدن مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران نیز این روزها مشکلات صادرات نفت را پیچیده‌تر از گذشته کرده است. حالا برخی جنگ تعرفه‌ای آمریکا با چین و هند و سیگنال مثبت هند به بازار نفت ایران را کورسوی امیدی برای بازار نفت کشور تلقی می‌کنند. برای مثال رضا سپهوند، عضو کمیسیون انرژی مجلس، مدعی شده که کشورهای قدرتمندی مانند روسیه، ایران، چین، هند و پاکستان در کنار هم قرار گرفته‌اند و احتمال دورزدن تحریم‌ها را راحت‌تر کرده است. او گفته: «اینکه هند در شرایطی که می‌داند اسنپ‌بک برقرار می‌شود، برای نفت ایران درخواست می‌دهد، همین موضوع را نشان می‌دهد. عدد دقیق پیشنهاد هند به ایران را نمی‌دانم، اما حدود 10 میلیون بشکه در سال عنوان شده است».

حمید حسینی، رئیس سابق اتحادیه صادرکنندگان فراورده‌های نفتی و پتروشیمی، نیز توضیح داده که ما پالایشگاه‌هایی داریم که در آنها شراکت روسیه و هند وجود دارد و جزء پالایشگاه‌های مهم هند محسوب می‌شوند. این پالایشگاه‌ها واردکننده نفت سنگین از روسیه بوده‌اند و نفت سبک خود را از عربستان و عراق وارد می‌کرده‌اند. حالا آمریکا این پالایشگاه را تحریم کرده است.

به گفته او پالایشگاه مذکور روسی است و نفت سنگین خود را از روسیه می‌گیرد اما در داخل هند قرار دارد و علاوه بر نفت روسیه، نیاز به نفت سبک هم دارد. پس قاعدتا آنها علاقه‌مند به تهیه نفت از ایران هستند و چون در فهرست تحریم نیز هستند، نگرانی ندارند که نفت سبک خود را از ایران خریداری کنند. حسینی افزوده: «ازاین‌رو ایران شانس دارد که وارد بازار هند شود. تحریم‌های سازمان ملل نیز پولی و بانکی هستند و شورای امنیت هیچ محدودیتی برای نفت قائل نشده‌ است».

 هند 300 میلیارد دلار را برای 30 میلیارد قربانی نمی‌کند

اما در مقابل گروهی دیگر از کارشناسان، هند را ناجی و مشتری پایدار نفت ایران نمی‌دانند. برای مثال آرش نجفی، رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی، در گفت‌وگو با «شرق» عنوان می‌کند که احتمالا درنهایت کشورهای حاشیه خلیج فارس ازجمله عراق، عمان، عربستان و کویت، به دلیل روابط نزدیک‌ با آمریکا و همکاری‌های متعدد بین این کشورها، پاسخ‌گوی نیازهای بازار خواهند بود. 

او می‌گوید: «این کشورها می‌توانند به‌سرعت افزایش تولید بدهند و در نتیجه، نیاز بازار جهان که هند را هم شامل می‌شود، تأمین کنند. عمده نوسانات و بازی‌های تحریمی در حوزه نفت معمولا بیش از دو تا سه سال دوام ندارد. همه کشورها هم در این مدت یاد گرفته‌اند چطور با این وضعیت بازی و منافع خود را دنبال کنند. اکثر کشورها ذخایر استراتژیک دارند و آمریکا نیز برای حفظ حکمرانی خود در بازار و جلب رضایت متحدان استراتژیکش، همیشه از ابزارهای پنهان و تدابیر اقتصادی‌ استفاده می‌کند. در صورت نیاز، حتی از فراورده‌های نفتی خود نیز برای جبران کمبود بازار بهره می‌گیرد. آمریکا در اصل یک تاجر است؛ مخصوصا رئیس‌جمهور فعلی آن کشور که بسیار نگاه تجاری دارد. هر زمان لازم بداند، به‌گونه‌ای عمل می‌کند که متحدانش از او ناراضی نشوند».

نجفی خاطرنشان می‌کند که تجارب گذشته نشان داده ‌هند هرگز اهل درگیر‌شدن با آمریکا برای هیچ موضوعی نبوده است. او می‌افزاید: «این کشور سالانه بیش از ۳۰۰ میلیارد دلار از محل خدمات نرم‌افزاری و فناوری به آمریکا درآمد دارد؛ پس قطعا حاضر نیست به خاطر 20 یا 30 میلیارد دلار معامله نفتی، خود را در مقابل آمریکا قرار دهد. بنابراین نباید به تعاملات نفتی با هند چندان امیدوار بود. هند کشوری با بازار وسیع، جمعیت زیاد و منابع درآمدی متنوع است و آمریکا او را از خود دور نمی‌کند؛ اگر لازم باشد باز هم از روسیه نفت بخرد، مجوزهای لازم را در گفت‌وگوهای غیررسمی و غیرعلنی به هند می‌دهد تا به‌طور غیررسمی خرید خود را ادامه دهد. در غیر این صورت هم با کشورهای حاشیه خلیج فارس گفت‌وگو می‌کند تا هر طور شده نفت مورد نیاز هند را تأمین کند. در نهایت، آمریکا اجازه نمی‌دهد متحد بزرگی مانند هند‌ که هم بازار مصرف و هم بازار تأمین برایش محسوب می‌شود، ناراضی بماند». او تأکید می‌کند که در ظاهر ممکن است دستورالعمل‌هایی صادر شود یا محدودیت‌هایی وضع شود، اما در پشت‌ پرده، احتمالا توافقات پنهانی انجام می‌شود تا هند به‌ صورت غیرمستقیم، نفت روسیه را با نام تغییر‌یافته یا حتی نفت ایران را تحت عنوان نفت کشور دیگری خریداری کند. چنین اتفاقاتی در گذشته نیز بارها رخ داده است. در واقع، در ظاهر هند تابعیت خود از آمریکا را نشان نمی‌دهد، اما در عمل با آمریکا طوری تعامل می‌کند که آسیبی به اقتصادش وارد نشود.

اما آیا حتی اگر هند تصمیم به خرید از ایران به هر شکلی داشته باشد، این مسئله می‌تواند نگرانی ما درباره کاهش درآمدهای نفتی ‌-به‌ویژه بعد از تشدید تحریم‌ها و بحث اسنپ‌بک- را قدری کاهش دهد؟

نجفی به این سؤال این‌گونه پاسخ می‌دهد: «خرید هند و نگرانی امروز ما از دو جنس متفاوت است. هند از ده‌ها بازار مختلف خرید می‌کند، اما ما در یک بازار محدود منطقه‌ای، مثلا در مالزی یا سنگاپور، باید نفت‌مان را به‌ سختی عرضه کنیم. دغدغه ما فروش نفت است، در حالی که دغدغه هند تأمین نفت نیست. هند می‌تواند از هر کشوری نفت بخرد، حالا نهایتا با تفاوت قیمت اندک. اما ما باید برای فروش هر بشکه نفت، هزار نوع مخفی‌کاری کنیم، چندین واسطه را وارد معامله کنیم و هزینه‌های هنگفتی بپردازیم. اگر کسی حساب کند که در چند دهه گذشته، در حالی که به خاطر تحریم‌ها مجبور شدیم نفت خود را از طریق چندین واسطه بفروشیم، چندین نفر از این مسیر میلیاردر شدند، آن‌وقت می‌توان فهمید که وضع ما چگونه است. واقعیت این است که همیشه با کمبود درآمدهای نفتی مواجه بوده‌ایم. همین امسال نیز با کاهش درآمد روبه‌رو هستیم‌ که باعث ناترازی در بودجه و تزریق بیشتر ریال به بازار شده است. افزایش نقدینگی هم طبیعتا تبعات تورمی دارد و مشکلات متعددی را ایجاد می‌کند. در مجموع، دغدغه ما بسیار بزرگ‌تر از دغدغه هند است. هند برای حل مشکلش حداقل 10 راه‌حل دارد، اما ما برای حل هر مسئله باید 10 راه تازه پیدا کنیم تا شاید یکی جواب بدهد. پس طبیعتا هند را نمی‌توانیم کنار خودمان و شبیه خودمان بدانیم».

 عرضه نفت بیشتر از تقاضاست

مرتضی بهروزی‌فرد، کارشناس انرژی نیز باور دارد اینکه هند تصمیم بگیرد در شرایط فعلی تبدیل به مشتری نفتی ما شود، موضوع تقریبا غیرممکنی است.

او به «شرق» توضیح می‌دهد: «اگر به عددی که در خبرها منتشر شده توجه کرده باشید، کل خرید هند از ایران حدود ۱۱۰ تا ۱۱۱ میلیون دلار بوده است. در واقع شاید در سال حدود ۱۰ میلیون بشکه نفت از ایران وارد کند که رقم بسیار ناچیزی است و حتی قابل توجه یا قابل ثبت نیست. به بیان دیگر، شرکت‌های هندی و دیگر شرکت‌هایی که به‌عنوان نهادهای معتبر شناخته می‌شوند، هیچ‌گاه حاضر نیستند خود را در معرض خطر تحریم‌های آمریکا قرار دهند. الان هم با توجه به جریمه‌های شورای امنیت، وضعیت سخت‌تر شده است. بنابراین مطمئن باشید تنها خریداران نفت ایران، شرکت‌های کوچک چینی خواهند بود که هیچ ارتباطی با نظام مالی جهانی ندارند و از تحریم‌ها تأثیر نمی‌پذیرند. حتی شرکت‌های بزرگ چینی نیز مشتری نفت ایران نخواهند بود. در نتیجه تا زمانی که شرایط تحریم‌ها ادامه داشته باشد، وضعیت به همین شکل باقی خواهد ماند».

او در پاسخ به اینکه ظرفیت نفت مورد نیاز هند در شرایط فعلی جهانی چگونه می‌تواند پوشش داده شود؟ نیز می‌گوید: «‌متأسفانه باید توجه داشت که بازار جهانی نفت مانند یک استخر است که ورودی و خروجی‌های متعددی دارد. ممکن است هند نتواند از یک کشور خاص خرید کند، اما به راحتی از کشورهای دیگر جایگزین خواهد گرفت. بنابراین مشکل خاصی به وجود نخواهد آمد. تنها مسئله این است که نفت روسیه به دلیل تحریم‌ها با قیمت مناسب‌تری نسبت به نفت عربستان، امارات، کویت یا عراق عرضه می‌شد. اما از نظر تأمین، هند به ‌راحتی می‌تواند نفت مورد نیازش را از کشورهای حوزه خلیج فارس تهیه کند، همان‌طور که هم‌اکنون نیز در حال انجام است و حتی می‌تواند وارداتش را افزایش دهد. در حال حاضر، اطلاعات بازار نشان می‌دهد ‌عرضه نفت بیش از تقاضاست. از سوی دیگر، ظرفیت مازاد تولید در کشورهای حوزه خلیج فارس چند برابر کل صادرات نفت ایران و حتی بیشتر از صادرات نفت روسیه است. به همین دلیل، با ظرفیت تولید موجود در این کشورها می‌توان کل نیاز بازار جهانی نفت را برطرف کرد».

بهروزی‌فرد عنوان می‌کند: البته مسلما آنان نفت خود را به قیمت بازار به هند خواهند فروخت و احتمالا در این میان تنها متضرر اصلی هند خواهد بود؛ زیرا چیزی که می‌توانست با قیمت مناسب‌تری تهیه کند، حالا باید با نرخ بالاتری خریداری کند. او ادامه می‌دهد: «‌واقعیت این است که قدرت آمریکا بسیار بالاتر از آن است که کشوری مانند هند بتواند از آن چشم‌پوشی کند. با توجه به تهدیدها و تعاریفی که در سطح بین‌المللی اعمال می‌شود، آمریکا می‌تواند به‌راحتی هند را تحت فشار

 قرار دهد». 

آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.