مناطق آزاد؛ پیشگام تحول دیجیتال

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

علی ملکی*

نوآوری‌های موفق معمولا در مقیاس کوچک و محیط‌های کنترل‌شده آغاز می‌شوند و پس از آزمون و یادگیری، به سطح ملی یا جهانی گسترش می‌یابند؛ نکته‌ای که کلی کریستنسن، استاد فقید مدرسه کسب‌وکار هاروارد، در کتاب The Innovator’s Dilemma بر آن تأکید کرده است. این منطق، فلسفه وجودی بسیاری از مناطق آزاد موفق در عصر تحول دیجیتال را توضیح می‌دهد. از شنژن در چین گرفته تا جبل‌علی و اینترنت سیتی دوبی، این مناطق به میدان آزمایش سیاست‌ها و فناوری‌هایی تبدیل شده‌اند که اجرای آنها در مقیاس ملی پرهزینه یا پرریسک است.

اما در ایران، مناطق آزاد بیش از آنکه با نوآوری و دیجیتالی‌شدن شناخته شوند، با معافیت‌های مالیاتی و واردات کالا پیوند خورده‌اند. این نگاه سنتی، در زمانی که موج چهارم انقلاب صنعتی با سرعتی بی‌سابقه پیش می‌رود، یک نقطه‌ضعف راهبردی است و تأخیر در ایفای نقش «آزمایشگاه ملی تحول دیجیتال» به معنای عقب‌ماندن از رقبا خواهد بود.

مناطق آزاد ایران از نظر تئوریک، ظرفیت‌هایی مشابه نمونه‌های موفق جهانی دارند: انعطاف مقرراتی، دسترسی به سرمایه خارجی، تنوع بازیگران و امکان اجرای پایلوت‌های کم‌ریسک. اما این ظرفیت‌ها یا بلااستفاده مانده یا صرف پروژه‌های نمایشی شده‌اند. در‌حالی‌که در جهان، این مناطق با بهره‌گیری از همین مزیت‌ها، پنجره‌های واحد دیجیتال، بلاکچین برای رهگیری کالا و اینترنت اشیا برای لجستیک هوشمند را ابتدا آزمایش و سپس به مقیاس ملی تعمیم داده‌اند، ما هنوز درگیر بحث‌های مقدماتی درباره ضرورت تحول دیجیتال هستیم.

این عقب‌ماندگی تنها به کمبود منابع مربوط نیست. نبود حکمرانی داده یکپارچه، ضعف ارزیابی اثر پروژه‌ها و کمبود مدیران آشنا با فناوری‌های نوظهور، موانع جدی پیش‌رو هستند. این در حالی است که در شنژن، استفاده از هوش مصنوعی زمان ترخیص کالا را به کمتر از ۲۴ ساعت رسانده و در جبل‌علی، اینترنت اشیا رهگیری لحظه‌ای محموله‌ها را به استاندارد عملیاتی تبدیل کرده است.

برای تغییر مسیر، باید اصلاحات نهادی الهام‌گرفته از تجربه‌های موفق انجام شود: ایجاد مرکز حکمرانی داده مناطق آزاد، تعریف پایلوت‌های محدود و زمان‌بندی‌شده با شاخص‌های سنجش بهره‌وری، تدوین مشوق‌های مالیاتی مشروط به نوآوری بهره‌ور و الزام به همکاری با دانشگاه‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان در اجرای پروژه‌های دیجیتال.

اگر این مسیر عملی شود، مناطق آزاد ایران می‌توانند در مدت چند سال به میدان نقش‌آفرینی واقعی فناوری‌های نوظهور تبدیل شوند و همانند شنژن و دوبی، از «آزمایشگاه» به «الگوی ملی» گذر کنند. در غیر‌این‌صورت، این مناطق همچنان درگیر پروژه‌هایی خواهند ماند که بیش از آنکه گرهی از اقتصاد باز کنند، به رزومه مدیران رنگ و لعاب می‌دهند.

* دانش‌آموخته مدیریت فناوری دانشگاه شهید بهشتی

آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.