تصورات غلط از ساختمان واقع بر گسل

علی فاخر - عضو هیئت‌علمی مرکز تحقیقات راه و شهرسازی

در سال‌های اخیر اخباری نگران‌کننده مثل صد برج تهران روی گسل فعال، ساخت 16 بیمارستان جدید در تهران روی گسل، ساختمان آبروی بیرجند روی گسل فعال و... در رسانه‌ها به وفور دیده می‌شود، اما این داده‌ها چقدر دقیق است و آیا باید بابت چنین اخباری نگران شد؟ پیش از پرداختن به این موضوع باید مفهوم این عبارات را روشن کرد.

تصویر عامیانه از گسل و گسلش سطحی در واقع همان دهان بازکردن زمین در محل گسل و افتادن انسان‌ها و اشیا در داخل شکاف گسل است. این تصاویر بسیار وحشتناک در اذهان عمومی شاید ناشی از برخی فیلم‌های سینمایی مثل فیلم Earthquake است، اما باید گفت‌ این تصاویر عامیانه نیاز به اصلاح دارد. گسل در سنگ بستر و معمولا در عمق زیاد است. اگر در رسانه‌ای گفته شد‌ ساختمانی روی گسل قرار دارد، ابتدا باید بررسی کرد‌ آیا گسل موجود در سنگ بستر احتمال بروز در سطح زمین را دارد. برای مثال گفته می‌شود ضخامت آبرفت در شهر «سی‌سخت» چنان است که احتمال رسیدن گسل به سطح زمین یا گسلش سطحی منتفی است. بنابراین قرارگیری ساختمان‌ها روی گسل همواره به معنی مواجهه آنها با گسلش سطحی هنگام زلزله نیست.

نکته دیگر اینکه اگر یک متخصص ادعا کرد فلان ساختمان روی گسل است، این سخن حتی با فرض صحت به معنی آن نیست که آن ساختمان در معرض گسلش سطحی است. این نوع هشدارهای کارشناسانه از سر دلسوزی داده می‌شود و به معنی این است که زمین آن ساختمان باید مورد مطالعه قرار گیرد تا اثر آبرفت روی گسلش بررسی شود. محتمل است که آبرفت مانع رسیدن گسلش از سنگ بستر به سطح زمین و برخورد به ساختمان شود.

در نهایت اینکه قرارداشتن ساختمان روی گسل یک عبارت عامیانه است و لزوما به معنی خطر گسلش سطحی نیست.