ایران سالخورده

به گزارش گروه رسانه ای شرق؛ کاهش نرخ رشد جمعیت و نرخ باروری اما نتیجه‌ای جز سالمندی جمعیت در دهه‌های آینده ندارد:  نتایج پیش‌بینی انجام شده در دفتر جمعیت، نیروی کار و اقتصاد خانوار مرکز آمار ایران نشان می‌دهد جمعیت ایران به سوی سالمندی متمایل می‌¬شود. در سال ۱۴۰۴ از هر ۱۰۰ نفر جمعیت ایران ۸ نفر در سنین ۶۵ سال و بیشتر قرار دارند در حالی که در سال ۱۳۹۵ از هر ۱۰۰ نفر جمعیت کشور ۶ نفر در این سنین بودند.

بر اساس این گزارش اما  جمعیت ایران تا ۲۴ سال دیگر به رشد خود ادامه خواهد داد و در سال ۱۴۲۸ به اوج خود می‌رسد. انتظار می‌رود جمعیت کشور در سال ۱۴۲۸ به حدود ۹۴ میلیون و ۵۶۰ هزار نفر برسد . اما این اعدد پس از رسیدن به اوج، از اوایل دهه ۱۴۳۰ به بعد شروع به کاهش کند.

یک بحران ملی 

محمدرضا ظفرقندی، وزیر بهداشت در پیامی که به مناسبت روز ملی جمعیت منتشر کرد، نسبت به وقوع یک بحران ملی هشدار داد: «میزان نرخ رشد جمعیت کشور که در سال ۱۳۶۵ حدود ۳.۹ بوده است، اکنون به کمتر از ۱ رسیده و این روندی است که در صورت تداوم، کشور را با یک بحران ملی مواجه خواهد کرد». او تاکید کرد که علاوه بر کاهش فرزندآوری، بیماری‌ها، مرگ و میر ناشی از تصادفات جاده‌ای، آلودگی هوا و تغذیه نامناسب از دیگر عوامل جدی تهدید کننده سلامتی و جان مردم و در نتیجه تهدید کننده جمعیت کشور هستند.

کمتر از ۱.۵ فرزند به ازای هر زن

آمارها اما نگران‌کننده‌تر هم می‌شود وقتی به اظهارات رسول صادقی، رئیس موسسه تحقیقات جمعیت توجه کنیم که از کاهش چشمگیر فرزندآوری در کشور خبر می‌دهد؛ موضوعی که باعث شده کشور از  از جامعه‌ای جوان و در حال رشد به جامعه‌ای در آستانه سالخوردگی تبدیل شود: «در اوایل دهه ۶۰، میزان باروری کل کشور بیش از ۶.۵ فرزند به ازای هر زن بود. در دهه ۸۰ این میزان به کمتر از ۲ رسید و در نیمه اول دهه ۹۰، باروری در حوالی عدد ۲ تثبیت شد اما از سال ۱۳۹۶ به بعد، روند نزولی دوباره آغاز شد و اکنون به عدد پایین‌تر از ۱.۵ رسیده است».  او نرخ رشد جمعیت را حدود ۰.۶ درصد اعلام کرده و توضیح می‌دهد: «نرخ رشد جمعیت با میزان باروری متفاوت است. نرخ رشد جمعیت حاصل تفاضل تعداد موالید و تعداد فوت‌شدگان در یک سال است که به آن رشد طبیعی می‌گویند. اگر مولفه مهاجرت نیز به آن افزوده شود، رشد مطلق جمعیت به دست می‌آید. به دلیل باروری پایین و افزایش مرگ و میر ناشی از سالمندی جمعیت، روند نرخ رشد جمعیت قطعاً در سال‌های آینده نزولی خواهد بود».  بنابر اعلام صادقی، در سال ۱۳۸۵، سهم جمعیت در سن فعالیت در ایران، حدود ۷۰ درصد بود. در حال حاضر این رقم به حدود ۶۷ درصد رسیده است. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که در سال ۱۴۲۰، این سهم به حدود ۶۰ درصد کاهش خواهد یافت. در مقابل، سهم جمعیت سالمند که هم‌اکنون کمتر از ۱۰ درصد است، در دو دهه آینده به حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد افزایش خواهد یافت.

۷۷ درصد تمایل به فرزندآوری ندارند

در این بین مرضیه وحیددستجردی، دبیر ستاد ملی جمعیت هم آماری قابل تامل اعلام کرد. وحید دستجردی با استناد به پیمایش ملی «تمایلات و رفتار فرزندآوری در ایرانیان» که در اسفند ۱۴۰۳ انجام شد، عنوان کرد که در این پیمایش از مردان و زنان متاهل بین ۲۰ تا ۵۰ سال، درباره تمایل به فرزندآوری از مردم سوال شد؛ نتیجه به دست آمده نشان داد که به طور کلی ۷۷.۷ درصد پاسخگویان تمایل به فرزندآوری ندارند و تنها ۲۲.۳ درصد تمایل به فرزندآوری دارند. به گفته او، بالاترین علت مخالفت ۷۷.۷ درصد پاسخگویان که تمایل به فرزندآوری ندارند، به دلیل «نگرانی از تامین آینده فرزندان» جدید بوده است. نبود درآمد کافی، مسکن مناسب نیز از دیگر دلایل بوده است. او از تاثیر داستان تلخ اقتصاد و مسکن‌های اجاره‌ای بر فرزندآوری شهروندان هم گفت: «براساس این پیمایش تمایل به فرزندآوری با «بهبود وضعیت مالی » از نظر پاسخگویان ارتباط مستقیم داشته است. همچنین مسکن نیز مسئله بسیار مهمی برای مردم است، وقتی مسکن ملکی یا مسکن رایگان برای مردم است، تمایل به فرزنداوری بین ۲۶ تا ۳۰ درصد وجود دارد، اما وقتی مسکن استیجاری است، تمایل به فرزندآوری فقط ۱۹ درصد است». دبیر ستاد ملی جمعیت همچنین از کاهش ۳ درصدی ازدواج در سال ۱۴۰۳ خبر داده: «میانگین سن ازدواجِ بار اول در کشور مردان ۲۸.۲ سال است و زنان ۲۴.۱ سال است. در تهران مردان ۳۰.۶ و دختران ۲۷.۱ است».

حد جانشینی در کشور کمتر از ۲.۱

مهرزاد ناصری معاون فنی معاونت بهداشت دانشگاه علوم‌پزشکی تهران، اما بر نرخ «حد جانشینی» تاکید کرده: «میزان حد جانشینی ایران بر مبنای TFR بالاتر از ۲.۱ تعریف می‌شود. اما بررسی‌ها بیانگر این است که در حال حاضر این میزان در کشور از ۲.۱ کمتر است و برای تحقق حدجانشینی مطلوب تلاش‌های فراوانی باید صورت پذیرد. سرعت دورشدن از حد جانشینی در کشور بسیار زیاد است». او این موضوع را با ازدواج جوانان گره می‌زند: «بیش از ۱۰ میلیون جوان مجرد در سنین ازدواج در کشور حضور دارند. اگر ۱۰ میلیون جوان مجرد در سنین ازدواج نسبت به تشکیل خانواده اقدام کنند و صاحب فرزندانی شوند، دغدغه‌های بحران جمعیت به راحتی برطرف می‌شود».

او هم عنوان کرده که کشور در آستانه ورود به دوران سالمندی قرار دارد؛ وضعیتی که  دغدغه‌های مختص به خود را دارد. او این را هم گفته که «درحال حاضر کشور در در دوران پنجره باز جمعیتی قرار دارد. اگر از فرصت کنونی استفاده نکنیم با بحران مواجه می‌شویم. منظور از پنجره باز جمعیتی این است که جمعیت افراد ۱۵ تا ۶۵ ساله که نیروی مولد به حساب می‌آیند، زیاد است و این افراد به تدریج در یک بازه زمانی وارد دوره سالمندی می‌شوند. اگر از پنجره باز جمعیتی استفاده نکنیم، با بحران سیاه‌چاله جمعتی روبرو می‌شویم که برون‌رفت از آن بسیار سخت است». 

مشکلات اجتماعی، ساز و کار امنیتی؟

اسکندر مومنی وزیر کشور روز گذشته اعلام کرد که: «بر اساس گزارش رسمی وزارت بهداشت اگر با همین فرمان جلو برویم شاید در سال ۱۴۸۰ جمعیت کشور ما به حدود نصف جمعیت فعلی برسد؛ این یعنی هویت تمدنی و تاریخی ایران دچار مشکل می‌شود». مومنی اما معتقد است که فرزند‌آوری کم تبدیل به سبک زندگی شده است: «می‌گویند مشکل اصلی جمعیت اقتصادی است و اگر وضعیت اقتصادی خوب شود فرزندآوری بیشتر می‌شود؛ قطعاً این هم هست ولی هستند خیلی‌ها که مشکل اقتصادی ندارند ولی فرزندآوری کمتر شده چرا؟ چون تبدیل به یک سبک زندگی شده یعنی مشکل اقتصادی وجود ندارد، شغل هست و مشکل اقتصادی هم نیست ولی فرزندآوری کمتر است. اما او بر این موضوع هم تاکید کرده که: «پدیده‌های اجتماعی را با باید سازوکارهای خودش حل کنیم؛ برخی موضوعات اجتماعی بودند که اگر قرار بود با نگاه امنیتی با آن پدیده‌ها برخورد بکنیم نه تنها حل نمی‌شد بلکه مشکلات بزرگ‌تری را غیر از آن پدیده برای کشور به بار می‌آورد.در گذشته نمونه‌هایی از پدیده‌های اجتماعی داشتیم که با رویکرد امنیتی به آن نگاه شد و آثار و تبعات ناگواری گذاشت».