مهرگان؛ آیین مهرورزی، سپاس یزدان و پاسداری از زمین

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

در روزگاری که زمین از خشکی و فراموشی رنج می‌برد و جهان در تب بی‌مهری و فرسایش اخلاقی می‌سوزد، بازخوانی آیین‌های کهن ایرانی، نه‌تنها یادگاری فرهنگی، بلکه ضرورتی تمدنی و پاسخی به نیازهای امروز جامعه است. در میان این آیین‌ها، جشن مهرگان پس از جشن‌های نوروزی جایگاهی درخشان دارد؛ جشنی که از ژرفای اسطوره ایران کهن تا امروز، پیام‌آور دادگری، روشنایی، مهربانی و سپاس از نعمت‌های هستی است. بر پایه بازگفت فردوسی در شاهنامه، مهرگان یادآور روزی است که فریدون، نماد نیکی و داد، بر ضحاک یا اژی‌دهاک، نماد ستمگری و تباهی، پیروز شد:

«به روز خجسته سر مهرماه‌/ به سر بر‌نهاد آن کیانی کلاه»

فریدون، فرزند آبتین و فرانک، پس از شکست ضحاک، در نخستین روز مهرماه تاج شاهی بر سر نهاد و روزی نو را در تاریخ ایران گشود. ابوریحان بیرونی در التفهیم و آثارالباقیه نیز می‌نویسد: «در این روز فریدون بر بیوراسب چیره شد و مردمان را از بند ستم رهانید، پس آن روز را جشن گرفتند و مهرگان نام نهادند‌». اما مهرگان تنها یاد پیروزی نیکی بر بدی نیست؛ در ژرفای آن، سپاس و شکرگزاری از یزدان پاک نهفته است. این جشن در ماه مهر و فصل اعتدال پاییزی برگزار می‌شود؛ هنگامی که زمین از بار درختان میوه و رستنی‌ها لبریز است و کشاورزان پس از رنج تابستان، دسترنج خود را به خانه می‌برند. در این هنگام، مردم ایران‌زمین سفره‌ای از سپاس می‌گستردند و تهیدستان را نیز در بخششی که زمین به آنان ارزانی داشته، شریک می‌کردند. مهرگان، جشن سپاس از خورشید و باران است؛ جشنی که دهش و بخشش را با مهربانی پیوند می‌زند و یادآور این حقیقت است که شکر واقعی، بی‌همدلی با انسان و زمین معنا نمی‌یابد. ایرانیان باستان‌ در نگرش خود به عناصر چهارگانه هستی ‌-آب، خاک، باد و آتش- آفریده‌هایی والا می‌دیدند. این نگاه، بنیان زیست اخلاقی و اجتماعی آنان بود. از اوستا تا حکمت اشراق سهروردی، طبیعت و انسان در پیوندی نورانی‌اند. سهروردی انسان را «فرزند نور» می‌دانست که باید روشنایی را در جهان نگه دارد. در این نگرش، پاسداری از زمین، همان پاسداری از جان است و سپاسگزاری از نعمت‌های آن، راهی برای نگهداشت تعادل و هماهنگی در هستی. امروز اما زمین سرزمین ما از این سپاس و مهربانی کم‌بهره مانده است. رودها خشکیده‌اند، جنگل‌ها رو به خاموشی‌اند و هوای پاک بوی فراموشی گرفته است. گویی انسان از یاد برده که مانایی، بی‌همدلی با زمین و همنوع ممکن نیست.

سعدی در گلستان یادآوری می‌کند:

«بنی‌آدم اعضای یکدیگرند‌/ که در آفرینش ز یک گوهرند‌»

این سخن، امروز نه‌تنها نغمه‌ای اخلاقی، بلکه ندایی جهانی است: بی‌مهر با زمین و بی‌رحم با انسان، همان ضحاک نوین است که در درون ما خانه کرده.

مهرگان، اگر درست فهمیده شود، جشنی برای یادآوری پیوند میان انسان، زمین و انسان دیگر است. مهر در فرهنگ ایران تنها نام ایزد روشنایی یا خورشید نیست، بلکه پیمان راستین میان آدمیان است؛ پیمان وفا، دوستی و دادگری‌. در روزگار ما‌ که مرزها از جنس سیاست‌اند و دل‌ها از جنس فاصله، مهرگان می‌تواند دوباره نامی برای همدلی باشد؛ جشنی برای مهربانی، بخشایش و سپاس از زندگی.

در آینه شعر فارسی نیز‌ مهرگان جلوه‌ای از این پیوند دارد. حافظ می‌گوید:

«کمتر از ذره نه‌ای، پست مشو مهر بورز/ تا به خلوتگه خورشید رسی چرخ‌زنان»

از دیگر اشاره‌های حافظ که رنگ و بوی مهری دارد:

«بر دلم گرد ستم‌هاست، خدایا مپسند/ که مکدر شود آینه مهرآیینم»

‌مولانا نیز یادآور می‌شود:

«چون ز مهر آفاق را آباد کن‌/ دل به خورشید از صفا شاد کن»‌

در چنین نگاهی، سپاسگزاری و مهرورزی دو بال پرواز انسان ایرانی‌ هستند؛ یکی او را به آسمان معنا می‌برد‌ و دیگری به زمین تعهد. اکنون که غبار فراموشی بر آیین‌های کهن نشسته است، بازگشت به مهرگان یعنی بازگشت به روح ایران؛ به نیکی، عدالت، شکر و مهربانی. در روزگار بی‌قرار ما‌ که زمین تشنه است و دل‌ها خسته، مهرگان می‌تواند ما را دوباره در سایه مهر گرد آورد؛ تا بیاموزیم هر سپاس، چراغی است در دل تاریکی‌ و هر مهربانی، گامی است به سوی رستگاری. باشد که هر مهرگان، یادآور این حقیقت باشد که ایران جان، تنها در پرتو مهر، آزادی، دادگری و سپاس است که می‌ماند و می‌بالد و می‌درخشد.

آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.