جهش تاریخی نرخ تورم در ایران

محمدمهدی مزروعی
در دهه‌های اخیر تورم و نرخ آن در ایران همواره نگران‌کننده بوده است. یکی از اساسی‌ترین عوامل ایجاد تورم در ایران، کسری بودجه دولت‌هاست و همان‌گونه که واضح است راه‌حل دولت‌ها برای جبران این کسری بودجه، دست‌بردن در جیب بانک مرکزی و به تبع آن چاپ اسکناس است، که مهم‌ترین اثرات آن افزایش نقدینگی و کاهش ارزش پول ملی است و همین امر سبب ایجاد تورم‌های افسارگسیخته در اقتصاد ایران بوده است. از طرفی با افزایش نرخ تورم که عامل اصلی آن ناکارآمدی دولت‌ها در بخش‌های اقتصادی است، سبب افزایش ریسک در فعالیت‌های تولیدی اقتصادی می‌شود که رد پای دولت‌ها با ضعف در مدیریت عرضه ارز و کاهش ارزش پول ملی به وضوح قابل رؤیت است. تورم مزمن همواره به‌عنوان پدیده‌ای بلندمدت و ماندگار در اقتصاد ایران شناخته می‌شود و در سال‌های گذشته یکی از اساسی‌ترین مشکلات این کشور نام گرفته است. در جدیدترین آمار منتشرشده از طرف مرکز آمار ایران، نرخ تورم نقطه‌ای در بهمن‌ماه سال جاری به 53.4 درصد رسیده که در مقایسه با سال قبل 2.1 درصد افزایش را نشان می‌دهد. نرخ تورم کالاهای اساسی از قبیل خوراکی‌ها، نوشیدنی‌ها و محصولات دخانیات با افزایش 1.3 درصدی به 70.5 درصد رسیده و کالاهای غیرخوراکی و خدماتی با افزایش 2.3 درصدی به 43.5 درصد رسیده است. این افزایش نرخ تورم در حالی است که نرخ تورم نقطه‌ای برای خانوارهای شهری 52.7 درصد است که نسبت به ماه قبل 2.1 درصد افزایش داشته است و باید یادآور شد که این نرخ برای خانوارهای روستایی 56.7 درصد بوده است که نسبت به ماه قبل‌تر 1.8 درصد افزایش را تجربه کرده است. این در حالی است که در گروه خوراکی‌ها بیشترین افزایش نرخ تورم نسبت به ماه قبل، گروه سبزیجات و گوشت را هدف گرفته و در گروه کالاهای غیرخوراکی و خدماتی بیشترین افزایش نرخ مربوط به قسمت حمل‌ونقل و گروه هتل‌ها و رستوران‌ها است. همچنین در دی‌ماه سال جاری شاهد جهش ماهانه نرخ تورم بوده‌ایم که در بخش خوراکی‌ها در دی‌ماه نسبت به ماه قبل‌تر 4.1 درصد بوده است که در بهمن‌ماه به رکورد 4.7 درصدی رسید. میانگین تورم چهار‌ساله در سال 1401 پس از جنگ جهانی دوم بی‌سابقه بوده. براساس میانگین متحرک چهار‌ساله، شرایط فعلی اقتصاد ایران پس از اشغال در جنگ جهانی دوم، دومین جهش تورمی تاریخ اقتصاد ایران است. درواقع با وجود هر سقفی که تورم در دوره‌های مختلف داشته، ماندگاری تورم بالا برای چهار سال، پیش‌از‌این سابقه نداشته است. میانگین تورم چهار‌ساله اخیر در ایران معادل 44 درصد است که این نرخ تورمی بعد از اوایل دهه 20 رکوردی تاریخی را ثبت کرده که حاصل دسترنج تیم غیرتخصصی اقتصادی دولت ابراهیم رئیسی باید دانست. 

در اوایل دهه 20 کشور ایران تحت تأثیر قحطی و شرایط خاص حاکم بر کشور در دوران جنگ جهانی دوم، دچار اَبَر‌تورم شده بود، تورم در سال 1320 به 45 درصد رسید و در دو سال بعدی ارقامی مانند 96 و 110 درصد را تجربه کرد که در نتیجه افزایش 67.5 درصدی را در میانگین چهار‌ساله تجربه کرد؛ اما پس از آن اَبَرتورم که در نتیجه جنگ جهانی دوم و قحطی به کشور ایران تحمیل شد، در میانگین چهار‌ساله جاری ما شاهد نرخ رشد تورمی 44‌درصدی هستیم که فاصله بسیار زیادی با دوره‌های قبلی خود دارد.

 و این‌بار و در دوره جاری نیز شاهد یک جریان تاریخی از طرف تیم اقتصادی دولت ابراهیم رئیسی هستیم و همان‌گونه که آمار و ارقام نشان‌دهنده آن است، پس از جنگ جهانی دوم بزرگ‌ترین ضربه اقتصادی واردشده به ایران را باید حاصل ناکارآمدی تیم اقتصادی دولت سیزدهم دانست.