وعده‌های حیرت‌انگیز بدون برجام و FATF

ضمن تبریک به وزیر جدید راه‌وشهرسازی، اخیرا جناب آقای بذرپاش و مدیران اجرائی در اظهارات خود به مناسبت روز جهانی حمل‌ونقل در نمایشگاه حمل‌ونقل از برنامه نوسازی صنعت هواپیمایی ایران گفته‌اند که با نبود برجام و FATF و وجود تحریم‌های 40ساله صنعت هوایی، قابل تأمل است. اگر فرض کنیم که کاندیداهای ریاست‌جمهوری و وزارتخانه‌ها و شهرداری‌ها برای گرفتن رأی، وعده‌های بدون پشتوانه می‌دهند، از ایشان و همکاران به عنوان مسئول سابق دیوان محاسبات که وظیفه تطبیق عملکرد مالی دستگاه‌ها با قوانین را بر عهده دارند، تعجب‌برانگیز است که چنین وعده‌هایی بدهند. سابقه صنعت هواپیمایی ایران به سال 1301 که اولین هواپیما در فرودگاه قلعه‌مرغی نگهداری شد، بازمی‌گردد و اولین هوانورد ایرانی سال 1305 به ایران بازگشت، از این به بعد کم‌کم با ورود هواپیماهای متعدد شرکت هما انحصارات شکل گرفت. بعد از انقلاب که به دلیل تصرف سفارت آمریکا تحریم صنعت هواپیمایی ایران آغاز شد، کم‌کم عصر تعدد شرکت‌های هواپیمایی خصوصی برای دورزدن تحریم‌ها آغاز شد و هم‌اکنون نزدیک به 20 شرکت هواپیمایی فعال و نیمه‌فعال به ثبت رسیده است. جهت اطلاع، وضعیت صنعت هوایی ایران، به دلیل 40 سال تحریم بحرانی است، حدود حداقل یک‌چهارم از 270 هواپیماها به دلیل فرسودگی و کمبود قطعات یدکی زمین‌گیر است. 175 هواپیمای فعال، عمر متوسط حدود 20 سال دارند، درحالی‌که عمر متوسط در هواپیمایی در منطقه مانند قطر پنج سال، هواپیمایی امارات 9 سال و ترکیه 10 سال با مجموعا حدود (335+265+200) 800 هواپیماست که به بیش از 300 مقصد جهانی پرواز می‌کنند.

اگر صنعت هوایی ایران بخواهد نوسازی شود و جایگاه خود را در صنعت هوایی جهان بازیابی کند، نیاز به خرید دست‌کم 375 هواپیمای نو یا دست‌دوم با طول عمر زیر پنج سال با ظرفیت متوسط 120 صندلی دارد، یعنی حدود 45 هزار صندلی درحالی‌که صندلی‌های فعال امروز در صنعت هوایی ایران به 10 هزار صندلی فرسوده هم نمی‌رسد. این حرکتی بود که وزیر راه‌وشهرسازی وقت آقای روحانی بعد از امضای برجام شروع کرد و صحبت از سفارش و تأمین300 هواپیما می‌شد که مورد تمسخر اصولگراها در آن زمان قرار گرفت؛ چراکه آن را در اولویت فعالیت‌ها ندانسته و حرکتی لوکس فرض کردند.

این نوسازی در ابتدا نیاز به حداقل 30 میلیارد دلار اعتبار ارزی دارد، درحالی‌که ارزش روز کل ناوگان صنعت هوایی ایران به دو‌میلیارد دلار نمی‌رسد. می‌دانیم در جهان معمولا هواپیما نقد خریداری نمی‌شود و از روش فاینانس درازمدت 20ساله خریدار یا فروشنده Buyers یا sellers‌ یا اجاره به شرط تملیک استفاده می‌شود، در‌صورتی‌که فعلا ایران حتی برای خرید نقد هم دچار مشکل خرید هواپیمای نو از شرکت‌های معتبر بوئینگ یا ایرباس به دلیل تحریم‌هاست. بنابراین راهی جز رفتن به سوی خرید هواپیماهای دست دوم با فرض عمر زیر پنج سال نیست. هرچند هم‌اکنون از قول بعضی از مقامات تلویحا صحبت از تأمین چند هزار صندلی شده که از کم و کیف آن به دلیل نگرانی از اعمال تحریم‌ها خبری داده نشده و تا در فرودگاه‌های ایران به زمین ننشینند، قابل ارزیابی نیستند.

برای فهم دقیق این عدد باید اشاره کرد که بودجه عمرانی سال گذشته کل کشور برابر با 168 همت یعنی حدود پنج میلیارد دلار است و سهم صنعت هوایی در تولید ناخالص داخلی حدود دو درصد است، برای خرید هواپیمای نو حتی اگر هیچ‌گونه تحریمی وجود نداشته باشد و برجام و FATF توسط دولت آقای رئیسی امضا و اجرا شود و شرکت‌های بزرگ ساخت هواپیمایی دنیا، سفارش ایران را بپذیرند و نسبت به سایر مشتریان در اولویت قرار دهند، حدود 15 سال طول خواهد کشید که این تعداد هواپیما تولید و به ایران تحویل شود و حتی اگر امروز هم همه موانع برطرف شود و در اولویت کشور قرار گیرد و توسط بعضی مورد تمسخر قرار نگیرد، دریافت نخستین هواپیماها در عمر دولت آقای رئیسی کار مشکلی خواهد بود.

جناب آقای منطقی، معاون وزارت صمت، در اظهارات دیگری به مناسبت روز جهانی حمل‌ونقل در نمایشگاه کیش، با اعلام وجود هزار شرکت دانش‌بنیان در این زمینه و البته حضور 80 شرکت داخلی و 10 شرکت خارجی در نمایشگاه فرموده‌اند که برنامه همکاری با شرکت‌های روسی برای ساخت هواپیما وجود دارد که البته یادآور تجربه هواپیمای ایران 140 از اوکراین است. هواپیمایی که نتوانست مشتری‌ای برای تولید جذب کند و فقط پنج فروند از آن تولید شد و تا‌به‌حال دو فروند آن سقوط کرده است و اخیرا گفته شد که اوکراین امکان ادامه همکاری با ایران در این زمینه را ندارد و بنابراین سرمایه‌گذاری انجام‌شده معطل مانده است. گفته می‌شود که هواپیماها با موتور روسی به دلیل نداشتن استاندارد لازم با ممنوعیت پرواز به غرب روبه‌رو هستند و امیدواریم جناب آقای منطقی رئیس متخصص، متعهد و زحمتکش در صنعت موشکی در دهه 60، تجربه خود در خودروسازی و واگن‌سازی را در صنعت هوایی با درایت و حساسیت بیشتری اعمال کنند؛ چراکه باید صلاح کشور در استفاده از هواپیماهای سوخوی در‌حال تست جدید روسیه با موتور روسی به‌جای موتور غربی بررسی جدی شود؟! خبرهایی وجود دارد که روس‌ها و چینی‌ها اخیرا مذاکراتی را برای فروش محصولات هوایی خود به منطقه آغاز کرده‌اند. احتمالا به جای خرید هواپیما از غرب به خرید از شرق فکر می‌شود.

امیدوارم مسئولان کشوری با تأسی به رهبری که هنگام صحبت از پیشرفت کشور به مواردی اشاره می‌کنند که عینیت واقعی پیدا کرده و به نتیجه رسیده، آرزوهای فعال‌نمایی خود را در وضعیت فعلی به‌عنوان قول به مردم مطرح نکنند، مگر اینکه خبر از تغییرات در سیاست‌هایی دارند که ما از آن بی‌خبریم.

در‌مجموع می‌توان گفت که گزارش‌ها و وعده‌هایی که بعضی از مدیران اجرائی کشور به سران نظام می‌دهند، آن‌قدر با وضع موجود کشور فاصله دارد که حتی اگر بخشی از آن هم محقق شود، شاهکار است‌ اما در عمل شاهد هستیم به‌جای پیشرفت در شاخص‌ها، پسرفت اتفاق می‌افتد و ریشه نارضایتی و مشکلات اجتماعی، معیشتی و اقتصادی کشور هم تفاوت فضا و زمین، وعده و عمل و واقع‌گرایی با خیال‌بافی است که فقط می‌توان به آن، پیشرفت‌نمایی یا فعال‌نمایی به‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌جای واقع‌گرایی و عمل‌گرایی اطلاق کرد. حداقل مانند رهبر معظم انقلاب درباره پیشرفت از مواردی بگویند که انجام شده است نه مواردی که امید به انجام آن با شرایط فعلی نزدیک به محال است یا به دقت به قول خود عمل کنند.