دو سال بعد از زلزله دماوند

در نخستین ساعت 19 اردیبهشت 1399 زمین‌لرزه‌ای با بزرگای 5 دماوند در 50 کیلومتری شمال‌ شرقی تهران را لرزاند و جمعیت زیادی از مردم تهران و سایر شهرهای استان تهران با تکان‌های این زلزله لرزیدند. از همان موقع صحبت‌های زیادی درباره خطر زلزله در تهران مطرح شد. پایشی درباره زلزله‌های کوچک در محدوده تهران و البته گسل مشا نیز از آن پس انجام شده و همچنان در حال پیگیری است. تهران طی 50 سال گذشته به سرعت رشد کرده و آمادگی برای زلزله در توسعه ناپایدار این شهر لحاظ نشده است. در سال 1389 دولت طرحی برای کاهش پنج میلیونی جمعیت در نگرانی از فاجعه زلزله بزرگ تهران مطرح کرد، ولی به اهداف خود نرسید، چراکه آن طرح مانند بسیاری دیگر از طرح‌های رئیس دولت در آن زمان نسنجیده و غیرواقعی بود. در آن سال انگیزه‌های مالی و مزایای شغلی برای مهاجران احتمالی ایجاد کردند تا ساکنان تهران را تشویق به ترک شهر کنند. شهر همچنان بزرگ است و متأسفانه در روندی غلط طی 12 سال گذشته نیز شهر بزرگ‌تر شده و حدود یک‌ونیم میلیون نفر به جمعیت شهر و حدود دو میلیون نفر به جمعیت حاشیه‌های آن افزوده شده است. احتمال وقوع زلزله‌ای به بزرگای شش یا بیشتر در دهه‌های پیش‌رو بسیار بالاست. به دلیل موقعیت مکانی شهر و استانداردهای ضعیف ساخت‌وساز، حتی زلزله‌ای به این اندازه نیز ویرانگر خواهد بود. مطالعه اخیر براساس اطلاعاتی که از گسل‌ها و چشمه‌ها به‌دست آمده بود و همچنین از داده‌های زلزله‌های موجود و نیز پارامترهای لرزه‌خیزی حاصل از این داده‌ها انجام شد. در نتیجه محاسبه پارامترهای لرزه‌خیزی جدید، پهنه‌بندی انجام‌گرفته و نیز مقادیر آن، تغییرات جالبی را نسبت به برآوردهای قبلی، به‌ویژه در منطقه شمال تهران -در منطقه شمال تهرانپارس و بزرگراه ارتش- و در جنوب شرق تهران در محدوده جنوب‌غرب کوه بی‌بی شهربانو و شهر ری مشخص می‌کند. شناخت و رده‌بندی آبرفت در مناطق مختلف نیز از مواردی است که با توجه به اثر ساختــگاه در جنبش سطحی زلزله در نتایج جدید اهمیت قابل ملاحظه‌ای به‌ویژه در نواحی مرکزی به سوی جنوب شهر نشان می‌دهد. از جمله مهم‌ترین نواحی تهران که مقدارهای خطر متفاوتی برای زمین‌لرزه‌ها در برآوردهای جدید دارند، منطقه 4 شهرداری میدان بهارستان و محله فلاح و محدوده جنوب بوستان ولایت و بزرگراه آزادگان است. اثرهای توپوگرافی غیرمتعارف و هندسه حوزه آبرفتی، بر حرکات زمین در تهران بسیار مهم است. در شمال شهر تهران پستی و بلندی‌های زیادی وجود دارد که روی آنها ساخت‌وساز نیز انجام شده است. درنظرگرفتن عامل توپوگرافی در نتایج ریزپهنه‌بندی لرزه‌ای شهر تهران مهم است. محلات شمال شهید محلاتی، کاشانک، دارآباد، شمال سعادت‌آباد، تا حصارک کن و محدوده سوهانک و همچنین در ناحیه ولنجک تا شهران و شمال منطقه 22 در معرض بیشترین اثر توپوگرافی در تشدید امواج زلزله هستند. در نقشه‌های پهنه‌بندی شتاب در سطح زمین در جنوب تهران مقادیر شتاب زلزله بیش از شمال تهران است. می‌توان محدوده تهران را به چند منطقه از لحاظ خطر زلزله تقسیم‌بندی کرد. با پهنه‌بندی خطر گستره شهر تهران مقادیر بیشینه شتاب بستگی بسیار زیادی به نوع خاک سطحی نشان می‌دهد. در برخی از نواحی مرکزی شهر تهران با توجه به اثر خاک شتاب زلزله مقادیر بیشتری از شمال تهران نشان می‌دهد. با توجه به اینکه در این پهنه‌بندی اثرهای خاک نیز ملحوظ شده است (به‌جز مناطق خارج از محدوده مرزی شهری تهران که محاسبات روی سنگ بستر لرزه‌ای است)، نکته قابل ذکر این است که خطر زلزله در تمام نقاط شهر تهران زیاد و در مناطق با خاک ضعیف‌تر، زیادتر است.