اشرف غنی؛ منفورترین چهره سال

محمود فاضلی- پژوهشگر تاریخ

اشرف غنی، رئیس‌جمهوری سابق افغانستان، در یک موقعیت بسیار حساس از تاریخ معاصر این کشور، دست به اقدامی زد که با انتقادهایی بسیار جدی روبه‌رو شد و حتی برخی او را متهم به خیانت می‌کنند. غنی 15 آگوست 2021 با رسیدن طالبان به دروازه‌های کابل، کشور را به مقصدی اعلام‌نشده ترک کرد؛ آن‌هم زمانی که طالبان با خروج کامل نیروهای خارجی در عرض چند هفته، تقریبا تمام افغانستان را تسخیر کرده بودند. با خروج غنی، بحث‌های مختلفی در میان مقامات داخلی و بین‌المللی بر سر خیانت او مطرح شد. غنی 72ساله، بیش از دو دهه از زندگی خود را در آمریکا، ابتدا به‌عنوان دانشجوی مردم‌شناسی و سپس به‌عنوان استاد و کارمند بانک جهانی گذراند. او سال 2001 به افغانستان بازگشت و به‌عنوان وزیر مالیه مشغول به‌ کار شد. غنی در انتخابات ریاست‌جمهوری سال 2014 پیروز و در سال 2019 مجددا انتخاب شد؛ هر دو انتخابات با تقلب گسترده همراه بود. او مخالف حضور مجدد رهبران پیشین مجاهدین در عرصه سیاست افغانستان بود و در دو دوره ریاست‌جمهوری خود، تمام رهبران سیاسی غیرپشتون را به چالش کشید. مقامات دولت افغانستان و مذاکره‌‌کنندگان طالبان در آغاز پاییز 2020 در دوحه قطر با یکدیگر ملاقات و اصول و رویه‌هایی را برای هدایت مذاکرات صلح ایجاد کردند؛ اما این گفت‌وگوها پس از ماه‌ها انقطاع بوروکراتیک و تشدید خشونت‌ها در افغانستان متوقف شد. یکی از نقاط اختلاف، درخواست طالبان برای کناره‌گیری غنی از ریاست‌جمهوری بود تا راه برای حکومت جدید باز شود. غنی امتناع می‌کرد و اصرار داشت که رهبر مشروع کشور است. به ‌گفته غنی، توافق‌نامه‌ای وجود داشت که او در 15 آگوست با آن موافقت کرده بود؛ مبنی بر اینکه طالبان به کابل وارد نشوند. به ‌گفته خلیل‌زاد، در 14 آگوست غنی موافقت خود را با طرح مشارکت در انتقال منظم قدرت در یک مجلس قانونی موسوم به لویه‌جرگه که قرار بود در 30 آگوست برگزار شود، اعلام کرد. خلیل‌زاد که غنی و رهبران نیروهای امنیتی افغانستان را مسئول «شکست» دولت افغانستان و فروپاشی نیروهای آن می‌داند، معتقد است: «پس از موافقت، در کمال تعجب همگان، او و چند نفر دیگر کشور را ترک کردند». طالبان ساعاتی پس از فرار غنی و سقوط نیروهای امنیتی، کابل را به‌طور کامل تحت کنترل درآوردند. یک روز پس از فرار غنی از افغانستان، سفارت روسیه در کابل اعلام کرد غنی با چهار خودرو و هلیکوپترهای مملو از پول نقد از افغانستان فرار کرده و خبرگزاری ریانووستی به نقل از سفارت روسیه نوشت پول‌ها چنان زیاد بودند که بعضی از آنان به‌خاطر گنجایش‌نداشتن خودروها و بالگردها جا ماندند. غنی اتهام سرقت میلیون‌ها دلار پول هنگام فرار از کشور را چنین رد می‌کند: «می‌خواهم قطعا تأکید کنم هیچ پولی را از کشور خارج نکرده‌ام. هلیکوپترها و اولین مقصد ما در دسترس همه بود تا بررسی کنند. به‌ محض اینکه این ادعاها مطرح شد، پیشنهاد کردم تحقیقاتی در‌این‌باره از سوی سازمان ملل یا یک نهاد بازرسی‌کننده دیگر انجام شود. شیوه زندگی من بر همه معلوم است. این اتهام‌هایی است که مشخصا اول از طرف روسیه مطرح و منتشر شد. من خوشحال می‌شوم که در این زمینه هر نوع تحقیق لازم از من انجام شود؛ از‌جمله اینکه از دستگاه دروغ‌سنج استفاده شود یا به هر شیوه دیگری که لازم باشد». سه روز بعد، غنی در امارات متحده ظاهر شد و در اولین واکنش‌ها مدعی شد طرح اولیه این بود که کابل را به مقصد «خوست»، ولایتی در جنوب شرقی افغانستان که شبه‌نظامیان تحت حمایت سی‌آی‌ای موسوم به «نیروهای حفاظت خوست» در آنجا مستقر هستند، ترک کند، ولی این طرح تغییر کرد؛ زیرا خوست به ‌دست طالبان افتاده بود. غنی مدعی است: «زندگی من نابود شده، ارزش‌های من پایمال شده و خودم به قربانی دیگران تبدیل شده‌ام. آمریکا و دیگر همکاران غربی ما این انتخاب را داشتند که یا شیوه جنگیدن‌شان با ترور را تغییر دهند یا کلا کنارش بگذارند و خارج شوند؛ اما برای ما خودمختاری ملی تا زمانی که جنگ به این شکل با تروریسم باشد، امکان‌پذیر نیست. مقصر دانستن من از سوی آنها کاملا قابل درک است». غنی از آمریکا برای مذاکره مستقیم با طالبان بدون دخالت دولت افغانستان انتقاد می‌کند و اعتقاد دارد آزادی هزاران زندانی طالبان -بخشی از توافق- شورشیان طالبان را جسورتر کرد و در نهایت همین امر باعث شد دولت او سرنگون شود. آمریکا و دیگر همکاران غربی ما این انتخاب را داشتند که یا شیوه جنگیدن‌ خود با ترور را تغییر دهند یا کلا کنارش بگذارند و خارج شوند. اما برای ما خودمختاری ملی تا زمانی که جنگ به این شکل با تروریسم باشد امکان‌پذیر نیست. به دولت افغانستان هرگز فرصتی برای مذاکره مستقیم با طالبان داده نشد. اشرف غنی هر‌ از چندی در گفت‌وگوهای اختصاصی، ضمن دفاع از خود تلاش دارد خود را مقصر اصلی نشان ندهد. او مفصل‌ترین دفاعیه از اقدامات خود را از زمان فروپاشی دولت در ماه آگوست ارائه کرده و گفته بود خروج ناگهانی او «سخت‌ترین» تصمیمی بود که گرفته است. حتی در ساعاتی قبل از سوار‌شدن به هلیکوپتر و خروج از کشور نمی‌دانست که این آخرین روز زندگی‌اش در وطن خواهد بود. تصمیم به خروج او امری «دیوانه‌وار» بود و «بیش از دو دقیقه» به او فرصت داده نشد تا برای پرواز و خروج از کشور آماده شود. میرحیدر افضلی، یک نماینده‌ پیشین افغانستان، مدعی شده است «غنی در‌حالی‌که رئیس‌جمهور یک کشور فقیر بود، مصارف جانبی یکی ‌از سفرهای خارجی او از پول ملت، 350 هزار دلار آمریکایی معادل 30 میلیون افغانی شده بود. بدون شک غنی یکی از فاسد‌ترین و عوام‌فریب‌ترین رهبران دنیاست». در پروژه گزارش‌دهی فساد و جرائم سازمان‌یافته (OCCRP) اعلام شد رئیس‌جمهوری فراری افغانستان به «فهرست نهایی فاسدترین فرد سال» راه یافته است. او بعد از اینکه به‌عنوان فاسدترین رهبر جهان انتخاب شد، به دفاع از خودش پرداخته و مدعی شد خروجش از کابل در حالی صورت گرفته که چاره‌ای جز آن نداشته است. این اظهارنظر رئیس‌جمهور سابق افغانستان باعث شد سیل انتقادها یک بار دیگر به ‌سمت او روانه شود. برخی از مقامات افغان روایت‌هایی داشتند که نشان از آن داشت که اشرف غنی آمادگی خروج از کابل را داشته است. او در مدت خروج از کابل، بارها از مردم افغانستان عذرخواهی کرد که با استقبال افغان‌ها نیز مواجه نشد؛ زیرا آنها از فرار ناگهانی او خشمگین بوده و او را به خیانت به ملت و کشوری متهم می‌کنند که نزدیک به هشت سال رهبری کرده بود.