از محتوا تا تجربه؛ ایران در آستانه عصر ارتباطات چندحسی
فناوریهای ایمرسیو در جهان، تجربه را جایگزین مصرف محتوا کردهاند و اکنون در آموزش، سلامت و خدمات عمومی نقشآفرین شدهاند. با اتصال این فناوریها به شبکههای پرسرعت و کمتأخیر، اپراتورها از نقش «تأمینکننده ارتباط» فاصله گرفته و به «پلتفرم خدمات چندحسی» تبدیل میشوند.
فناوریهای ایمرسیو در جهان، تجربه را جایگزین مصرف محتوا کردهاند و اکنون در آموزش، سلامت و خدمات عمومی نقشآفرین شدهاند. با اتصال این فناوریها به شبکههای پرسرعت و کمتأخیر، اپراتورها از نقش «تأمینکننده ارتباط» فاصله گرفته و به «پلتفرم خدمات چندحسی» تبدیل میشوند.
به گزارش شرق، ارتباطات دیگر یک جریان تکبعدی «صدا و تصویر» نیست. نسل تازهای از فناوری در جهان در حال شکلگیری است که تجربه را به جای «مصرف محتوا» در مرکز قرار میدهد. در این جهان جدید، شهروند نه فقط میبیند و میشنود، بلکه در محیط شبیهسازیشده راه میرود، دستکاری میکند، بازخورد آنی میگیرد و با تمام حواس درگیر میشود. از کلاس درس و اتاق عمل تا مرکز مدیریت بحران و سالنهای آموزش کارکنان دولت، فناوریهای ایمرسیو بر بستر 5G و شبکههای هوشمند در حال بازتعریف چگونگی ارائه آموزش، خدمات سلامت و خدمات عمومی هستند.
موج جهانی ارتباطات چندحسی؛ از سرگرمی تا زیرساخت خدمات عمومی
واقعیت مجازی (VR)، واقعیت افزوده (AR) و واقعیت ترکیبی (XR) ابتدا در حاشیه صنعت سرگرمی و بازی متولد شدند، اما امروز جای خود را در قلب خدمات عمومی باز کردهاند. در بسیاری از کشورها، کلاسهای درس سهبعدی، آزمایشگاههای مجازی، پلتفرمهای آموزشی، شبیهسازهای مدیریت بحران و حتی کلینیکهای تلهپزشکی ایمرسیو روی شبکههای پهنباند نسل جدید مخابراتی پیادهسازی میشوند.
پیام واضح این تجربهها این است که آینده خدمات، آینده «چندحسی» است. در این مدل، سه لایه روی هم سوار میشوند؛ شبکه پرسرعت و کمتأخیر، پلتفرمهای نرمافزاری ایمرسیو و انبوه دادههای هوشمند. بدون نقشآفرینی اپراتورهای مخابراتی، این سهگانه به سختی کنار هم قرار میگیرد؛ به همین دلیل، اپراتورهای پیشرو جهان از «تأمینکننده صرف ارتباط» فاصله گرفته و رفتهرفته به «پلتفرم خدمات ایمرسیو» تبدیل میشوند.
آموزش در عصر تجربههای ایمرسیو؛ از تختهسیاه تا کلاس چندحسی
آموزش، شاید اولین میدان بزرگ دگرگونی ناشی از ارتباطات چندحسی باشد. در مدل سنتی، دانشآموز و دانشجو، شنونده منفعل هستند؛ تختهسیاه و اسلایدها روایت میکنند و آنها باید حافظه خود را با دادهها پر کنند. در مدل ایمرسیو، کلاس به یک محیط سهبعدی زنده تبدیل میشود.
در بسیاری از نظامهای آموزشی دنیا، درسهای پیچیده علوم، مهندسی، پزشکی و حتی هنر در قالب سناریوهای تعاملی ارائه میشود. دانشجویان به جای حفظ کردن، وارد موتور هواپیما، قلب انسان یا ساختمان هوشمند میشوند، اجزا را جابهجا میکنند و پیامد تغییرات را در لحظه میبینند. این تجربه چندحسی، هم یادگیری را عمیقتر میکند و هم انگیزه حضور و مشارکت را بالا میبرد.
فراتر از آموزش رسمی، مهارتآموزی حرفهای و آموزش کارکنان سازمانهای دولتی نیز وارد این فاز شده است. آموزش مهارتهایی مثل مدیریت بحران، گفتوگو با شهروندان آسیبپذیر، یا اجرای فرآیندهای حساس اداری، در محیطهایی انجام میشود که موقعیت واقعی را شبیهسازی میکنند. افراد میتوانند اشتباه کنند، بازخورد بگیرند، دوباره امتحان کنند و این چرخه را تا رسیدن به سطح مطلوب تکرار کنند.
برای ایران، بهویژه در آموزش متوسطه، دانشگاهها و مراکز فنی حرفهای، این الگو میتواند بهسرعت فاصله بین «دانش تئوریک» و «مهارت عملی» را کاهش دهد؛ مشروط به آنکه زیرساخت ارتباطی پایدار و کمتأخیر، بهصورت هدفمند در مدار آموزش قرار گیرد.
سلامت و پزشکی؛ از اتاق عمل شبیهسازیشده تا تلهپزشکی چندحسی
حوزه سلامت یکی از جدیترین میدانهای ورود فناوری ایمرسیو است؛ چون هر درصد کاهش خطا، معادل حفظ جان انسانهاست. در بسیاری از بیمارستانهای آموزشی جهان، دانشجویان پزشکی و پرستاری، قبل از لمس بیمار واقعی، بارها یک عمل یا فرآیند حساس را در محیط مجازی تمرین میکنند. آناتومی بدن انسان به صورت سهبعدی، قابل چرخش، برش و حرکت است و دانشجو میتواند تا رسیدن به درک فضایی مطلوب، سناریوهای متعدد را تجربه کند.
اما نقطه اوج تحول در حوزه سلامت، زمانی است که این شبیهسازیها با شبکههای 5G اپراتورهای مخابراتی گره میخورند. در تلهپزشکی چندحسی، پزشک از راه دور تنها به تصویر دوبعدی بسنده نمیکند؛ او در محیطی نزدیک به واقعیت، به دادههای حسگرها، وضعیت لحظهای علائم حیاتی و حتی مدل سهبعدی عضو بدن دسترسی دارد. تأخیر بسیار کم و کیفیت بالای ارتباط، به پزشک اجازه میدهد در نزدیکترین فاصله ممکن به وضعیت واقعی حضور داشته باشد.
برای کشوری مانند ایران، با پراکندگی جغرافیایی بالا و تمرکز امکانات تخصصی در چند شهر بزرگ، این مدل میتواند به شکلی راهبردی شکاف دسترسی به خدمات سلامت را کاهش دهد. پیادهسازی اتاقهای عمل شبیهسازیشده در دانشگاههای علوم پزشکی، راهاندازی آزمایشی کلینیکهای تلهپزشکی چندحسی در استانهای کمبرخوردار و استفاده از شبکههای پرسرعت برای آموزش اورژانس و مدیریت بحران سلامت، همگی در گرو حضور یک اپراتور توانمند در نقش «شریک سلامت هوشمند» است.
خدمات عمومی و شهر هوشمند؛ شهروند، کارمند و مدیر در یک دنیای ایمرسیو
تحول چندحسی فقط در کلاس و بیمارستان متوقف نمیشود؛ خدمات عمومی و شهر هوشمند نیز بهسرعت ایمرسیو میشوند. در بسیاری از شهرهای پیشرو، آموزش نیروهای آتشنشانی، پلیس، امداد، خدمات اجتماعی و کارکنان شهرداری، در محیطهای شبیهسازیشده سهبعدی انجام میشود. سناریوهای پرریسکی مانند حوادث صنعتی، سیل، زلزله، آتشسوزی شهری یا تجمعات بزرگ، در محیط مجازی بازآفرینی میشود تا نیروها بدون خطر، با پیچیدگیهای واقعی مواجه شوند و مهارتهای خود را ارتقا دهند.
در سطح مدیریت، مفهوم «دوقلوی دیجیتال (Digital Twin)» در حال تبدیل شدن به ابزار روزمره مدیران شهری است. مدیر شهر میتواند در یک محیط ایمرسیو، وضعیت ترافیک، شبکه حملونقل، مصرف انرژی، نقاط بحرانی و وضعیت خدمات حیاتی را به صورت یکپارچه مشاهده و سناریوهای مختلف را پیش از اجرا آزمایش کند. این تجربه چندحسی، در اصل ترجمهای است از دادههای بیشمار شهری به یک محیط قابل فهم و تعاملی که میتواند مدیریت شهری را دقیقتر کند.
شهروند نیز در این میان منفعل نیست. از بازدید مجازی شهر و دسترسی به خدمات گردشگری و فرهنگی، تا دریافت بخشی از خدمات دولتی در محیطهای تلفیقی واقعیت مجازی و افزوده، همه و همه آیندهای را ترسیم میکند که در آن مرز بین «فضای فیزیکی» و «فضای خدمات دیجیتال» کمرنگتر میشود. برای این سطح از خدمات، نیاز به شبکهای با پوشش گسترده، ظرفیت بالا، تأخیر کم و پلتفرمهای ابری و پردازش در لبه است؛ جایی که نقش اپراتور، حیاتی و غیرقابل جایگزینی است.
همراه اول؛ از اپراتور ارتباطی تا پلتفرم چندحسی آموزش، سلامت و خدمات عمومی
در ایران، همراه اول بهعنوان نخستین و بزرگترین اپراتور تلفن همراه، عملاً ستون فقرات ارتباطات سیار کشور است. گستره پوشش، تعداد مشترکان، تجربه طولانی در توسعه نسلهای جدید شبکه و سرمایهگذاری در خدمات دیجیتال، این اپراتور را در جایگاهی قرار میدهد که میتواند فراتر از «تأمین پهنای باند» حرکت کند. اگر بخواهیم ارتباطات چندحسی در ایران از سطح نمایشهای مقطعی و پروژههای نمادین عبور کند و به بخشی از خدمات عمومی تبدیل شود، همراه اول میتواند در سه محور نقشآفرینی کند.
محور نخست، زیرساخت است. توسعه هدفمند 5G و حرکت به سمت5.5G در شهرها، دانشگاهها، قطبهای پزشکی، مراکز صنعتی و کلانشهرها، زمینه را برای ارائه خدمات ایمرسیو واقعی فراهم میکند. در کنار آن، ایجاد بسترهای ابری و لبهای (Edge) برای پردازش محلی دادهها، بهویژه در سناریوهای حساس آموزشی، درمانی و شهری، بخش جداییناپذیر این مسیر است.
محور دوم، پلتفرم است. همراه اول میتواند به جای آنکه فقط حامل ترافیک باشد، میزبان و تسهیلگر پلتفرمهای ایمرسیو شود. همکاری با استارتاپها، شرکتهای دانشبنیان، دانشگاهها و نهادهای حاکمیتی برای طراحی «پلتفرم ملی کلاسهای چندحسی»، «پلتفرم شبیهسازی ایمرسیو آموزش پزشکی» و «پلتفرم آموزش ایمرسیو کارکنان خدمات عمومی»، میتواند به تدریج شبکهای از سرویسها بسازد که روی زیرساخت همراه اول رشد میکنند.
محور سوم، اعتماد و حکمرانی داده است. تجربههای ایمرسیو، حجم و نوعی از داده را تولید میکند که به شدت به حریم خصوصی، امنیت و استانداردهای اخلاقی وابسته است؛ از دادههای خصوصی تا اطلاعات سلامت و جزئیات موقعیت مکانی در این دستهبندی قرار میگیرند. همراه اول اگر بخواهد در این حوزه نقش بلندمدت ایفا کند، باید خود را به عنوان «واسطه قابل اعتماد» میان شهروند، نهاد حاکمیتی و ارائهدهندگان سرویس تثبیت کند و چارچوبهای شفاف و قابل اتکا برای حفاظت از دادهها ارائه دهد.
پنجره ایمرسیو اگر بسته بماند، عقبافتادگیها بیشتر میشود
جهان بهسرعت در حال عبور از مرحله «ارائه خدمات دیجیتال» به مرحله «ارائه تجربههای چندحسی» است. در این مرحله، آموزش، سلامت و خدمات عمومی، صرفاً نسخه الکترونیکیِ فرمها و فرایندها نیستند؛ به سناریوهای تعاملی، شبیهسازیشده و شخصیسازیشده تبدیل میشوند که کیفیت خدمت و رضایت شهروندان را بهطور همزمان ارتقا میدهند.
برای ایران، نادیده گرفتن این موج، بهمعنای تثبیت یک شکاف خدماتی تازه است؛ شکافی که نه فقط در سطح فناوری، بلکه در کیفیت آموزش نسل جدید، دسترسی عادلانه به خدمات سلامت و توانمندی نهادهای خدمات عمومی خود را نشان خواهد داد.
از سوی دیگر، وجود اپراتوری مانند همراه اول با مقیاس ملی و توان فنی بالا، یک فرصت کمنظیر است تا کشور در قافله ارتباطات چندحسی عقب نماند. اگر این اپراتور در کنار نهادهای حاکمیتی و بازیگران بخش خصوصی، یک برنامه روشن برای «ایران ایمرسیو» تعریف کند، میتوان امید داشت که در سالهای پیش رو، از کلاسهای درس تا اتاقهای عمل، و از سالنهای آموزش کارکنان دولت تا مرکز مدیریت بحران، تجربه شهروند ایرانی نه تنها متصلتر، بلکه عمیقتر، عادلانهتر و انسانیتر شود.
آخرین اخبار فناوری را از طریق این لینک پیگیری کنید.
