کدام کشورها و شرکت‌های بزرگ فناوری ایران را محدود کرده‌اند؟
نقشه‌ای از انزوا
در دنیای امروز، فناوری نه‌تنها ابزار رشد اقتصادی و رفاه اجتماعی است، بلکه شالوده قدرت نرم کشورها نیز به شمار می‌آید. از اینترنت و سرویس‌های ابری گرفته تا زیرساخت‌های ابزاری برای آموزش، تجارت، بهداشت و امنیت، همگی به‌گونه‌ای به فناوری‌های جهانی وابسته‌اند. در چنین وضعیتی، محروم‌کردن یک کشور از دسترسی آزاد به این ابزارها، عملا آن کشور را از مسیر توسعه، نوآوری و مشارکت جهانی خارج می‌کند
به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،
راضیه امینی: در دنیای امروز، فناوری نه‌تنها ابزار رشد اقتصادی و رفاه اجتماعی است، بلکه شالوده قدرت نرم کشورها نیز به شمار می‌آید. از اینترنت و سرویس‌های ابری گرفته تا زیرساخت‌های ابزاری برای آموزش، تجارت، بهداشت و امنیت، همگی به‌گونه‌ای به فناوری‌های جهانی وابسته‌اند. در چنین وضعیتی، محروم‌کردن یک کشور از دسترسی آزاد به این ابزارها، عملا آن کشور را از مسیر توسعه، نوآوری و مشارکت جهانی خارج می‌کند. ایران یکی از معدود کشورهایی در جهان است که در چند دهه اخیر، به‌طور گسترده و همه‌جانبه با تحریم‌های فناورانه روبه‌رو شده است. این تحریم‌ها فقط محدود به خرید تجهیزات نظامی یا هسته‌ای نبوده، بلکه از سطح سخت‌افزارهای معمولی گرفته تا نرم‌افزارهای متن‌باز، پلتفرم‌های ارتباطی و حتی خدمات آموزشی مجازی را نیز دربر می‌گیرد. شرکت‌های فناوری بزرگ مانند Google، Adobe، Microsoft، Amazon، GitHub، OpenAI و بسیاری دیگر، خدمات خود را برای کاربران ایرانی محدود کرده یا کاملا بسته‌اند و این محدودیت‌ها تنها در قالب تصمیم‌های شرکتی نیست، بلکه اغلب ریشه در سیاست‌گذاری‌های دولت‌های غربی، به‌ویژه آمریکا دارد. اما این تحریم‌ها چگونه و از چه زمانی آغاز شد؟ چرا ایران هدف چنین سیاستی قرار گرفت؟ و این فشارهای فناورانه چه تأثیراتی بر رشد زیرساختی، اقتصاد دیجیتال، سرمایه‌گذاری و توسعه فناوری در ایران داشته‌اند؟ در این گزارش به بررسی تاریخی، حقوقی و تحلیلی تحریم‌های فناوری علیه ایران پرداخته‌ایم و تلاش کرده‌ایم تصویری روشن از ماهیت، دامنه و پیامدهای این تحریم‌ها ارائه دهیم.
تاریخچه تحریم‌های فناوری علیه ایران
تحریم‌های فناوری علیه ایران سابقه‌ای طولانی دارند که به دهه‌های گذشته بازمی‌گردد. این تحریم‌ها در طول زمان به دلایل مختلفی اعمال شده‌اند و تأثیرات گسترده‌ای بر توسعه فناوری و زیرساخت‌های کشور داشته‌اند.
دهه‌های ۱۳۵۰ و ۱۳۶۰؛ آغاز تحریم‌ها
در پی انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ و ماجرای سفارت آمریکا در تهران در سال ۱۳۵۸، ایالات متحده اولین تحریم‌های اقتصادی علیه ایران را اعمال کرد. این تحریم‌ها شامل مسدودسازی دارایی‌های ایران در آمریکا و محدودیت‌های تجاری بود. در دهه ۱۳۶۰، با افزایش نگرانی‌ها درباره حمایت ایران از گروه‌های تروریستی، تحریم‌ها گسترش یافتند و شامل محدودیت‌های بیشتری در حوزه‌های مختلف شدند.
دهه ۱۳۷۰؛ تمرکز بر فناوری‌های پیشرفته
در این دهه، تحریم‌ها به حوزه‌های فناوری پیشرفته نیز گسترش یافتند. ایالات متحده و متحدانش با نگرانی از برنامه‌های هسته‌ای و موشکی ایران، محدودیت‌هایی را بر صادرات فناوری‌های حساس به ایران اعمال کردند. این تحریم‌ها شامل تجهیزات مخابراتی، نرم‌افزارهای پیشرفته و فناوری‌های دوگانه کاربردی بودند.
دهه ۱۳۸۰؛ تشدید تحریم‌ها و ورود سازمان ملل
با افشای برنامه‌های هسته‌ای ایران در اوایل دهه ۱۳۸۰، شورای امنیت سازمان ملل متحد نیز وارد عمل شد. قطع‌نامه‌های متعددی علیه ایران صادر شد که محدودیت‌هایی را در حوزه‌های فناوری هسته‌ای و موشکی اعمال می‌کردند. این تحریم‌ها شامل ممنوعیت صادرات فناوری‌های خاص و مسدودسازی دارایی‌های مرتبط با برنامه‌های هسته‌ای بودند.
دهه ۱۳۹۰؛ تحریم‌های جامع و تأثیرات گسترده
در این دهه، تحریم‌ها به اوج خود رسید. ایالات متحده و اتحادیه اروپا تحریم‌های جامعی را علیه ایران اعمال کردند که شامل محدودیت‌های شدید در حوزه‌های بانکی، انرژی، حمل‌ونقل و فناوری بودند. این تحریم‌ها تأثیرات گسترده‌ای بر اقتصاد ایران داشتند و دسترسی به فناوری‌های پیشرفته را به‌شدت محدود کردند.
۱۴۰۰ به بعد؛ تحریم‌های هدفمند و تأثیر بر فناوری‌های نوین
در سال‌های اخیر، تحریم‌ها به سمت هدف‌گیری فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی، خدمات ابری و پلتفرم‌های دیجیتال سوق پیدا کرده‌اند. شرکت‌های بزرگ فناوری مانند گوگل، مایکروسافت و آمازون خدمات خود را برای کاربران ایرانی محدود یا مسدود کرده‌اند. این تحریم‌ها تأثیرات درخور توجهی بر توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در ایران داشته‌اند.
تحریم‌های فناوری علیه ایران، در چهار دهه گذشته، به دلایل متعددی از سوی کشورهای غربی، به‌ویژه ایالات متحده و اتحادیه اروپا اعمال شده‌اند. این دلایل شامل نگرانی‌های مربوط به برنامه هسته‌ای، فعالیت‌های سایبری، نقض حقوق بشر و حمایت از گروه‌های شبه‌نظامی منطقه‌ای می‌شوند. از سوی دیگر، در سال‌های اخیر، بسیاری از کشورها، چه در قالب اتحادیه اروپا و چه به صورت مستقل (نظیر ژاپن، کره جنوبی، تایوان، فنلاند، آلمان و سوئد) نیز به صف تحریم‌کنندگان فناوری پیوسته‌اند. شرکت‌هایی مانند Nokia، SAP، Ericsson، ASUS و LG نه‌تنها به دلایل اقتصادی یا سیاسی، بلکه در راستای هماهنگی با رژیم تحریم آمریکا، از بازار ایران عقب‌نشینی کرده‌اند. تحریم‌ها در این کشورها بیشتر در قالب ممنوعیت صادرات فناوری‌های حساس، تجهیزات مخابراتی یا خدمات آنلاین اجرا شده‌اند.
نکته مهم آن است که تحریم‌ها تنها به حوزه نظامی یا امنیت سایبری محدود نمی‌شوند، بلکه شامل خدمات کاملا عمومی و غیرنظامی نیز هستند. برای نمونه:
Figma و Zoom ابزارهایی کاملا غیرسیاسی‌اند، اما به دلیل تحریم‌ها برای کاربران ایرانی غیرفعال شده‌اند.
Shopify و دیگر پلتفرم‌های تجارت الکترونیک نیز از ارائه خدمات به کاربران ایرانی خودداری می‌کنند.
OpenAI با وجود تازگی فعالیت، در سال ۲۰۲۴ دسترسی کاربران ایرانی را به ChatGPT مسدود کرد؛ آن‌هم نه صرفا به خاطر تحریم، بلکه به دلیل آنچه «فعالیت‌های تأثیرگذاری اطلاعاتی» عنوان شده بود.
حوزه‌های تحریم‌شده
۱. نرم‌افزار؛ از ابزارهای توسعه تا پلتفرم‌های کاربردی
تحریم‌های نرم‌افزاری علیه ایران، گستره وسیعی از ابزارهای توسعه، پلتفرم‌های کاربردی و خدمات ابری را شامل می‌شود. شرکت‌های بزرگ فناوری مانند گوگل، مایکروسافت، آمازون و ادوبی، به دلایل مختلفی از‌جمله تبعیت از قوانین تحریم‌های ایالات متحده، خدمات خود را برای کاربران ایرانی محدود یا مسدود کرده‌اند.
پلتفرم‌های توسعه و کدباز: در سال ۲۰۱۹، GitHub دسترسی کاربران ایرانی را به برخی خدمات خود محدود کرد. اگرچه در سال ۲۰۲۱ برخی از این محدودیت‌ها برداشته شد، اما همچنان برخی از خدمات پیشرفته برای کاربران ایرانی در دسترس نیستند.
خدمات ابری و میزبانی: سرویس‌های ابری مانند AWS، Google Cloud و Microsoft Azure، به دلیل تحریم‌ها، خدمات خود را برای کاربران ایرانی مسدود کرده‌اند. این محدودیت‌ها، توسعه‌دهندگان و شرکت‌های فناوری ایرانی را با چالش‌هایی جدی در زمینه میزبانی و توسعه نرم‌افزار مواجه کرده است.
نرم‌افزارهای کاربردی: نرم‌افزارهایی مانند Adobe Creative Cloud و Microsoft Office، به دلیل تحریم‌ها، برای کاربران ایرانی قابل دسترسی نیستند. این موضوع، تأثیری منفی بر فعالیت‌های حرفه‌ای و آموزشی در ایران داشته است.
۲. سخت‌افزار: محدودیت در دسترسی به تجهیزات پیشرفته
تحریم‌های سخت‌افزاری دسترسی ایران به تجهیزات پیشرفته فناوری را محدود کرده است. این محدودیت‌ها شامل موارد زیر می‌شود:
تجهیزات شبکه و ارتباطات: شرکت‌هایی مانند Cisco و HP، فروش تجهیزات شبکه و ارتباطات به ایران را متوقف کرده‌اند. با‌این‌حال، گزارش‌هایی از حضور تجهیزات این شرکت‌ها در زیرساخت‌های مخابراتی ایران منتشر شده است.
تجهیزات رایانه‌ای و سرورها: دسترسی به سرورها و تجهیزات رایانه‌ای پیشرفته از شرکت‌هایی مانند Dell و IBM برای ایران محدود شده است. این موضوع، توسعه زیرساخت‌های فناوری اطلاعات در ایران را با چالش مواجه کرده است.
تجهیزات مصرفی: محصولات مصرفی مانند لپ‌تاپ‌ها و گوشی‌های هوشمند از برندهایی مانند اپل و سامسونگ، به دلیل تحریم‌ها، به صورت رسمی در ایران عرضه نمی‌شوند. با‌این‌حال، این محصولات از طریق بازارهای غیررسمی وارد کشور می‌شوند.
۳. خدمات اینترنتی و زیرساخت: محدودیت در دسترسی به خدمات جهانی
تحریم‌ها، دسترسی ایران به خدمات اینترنتی و زیرساخت‌های جهانی را محدود کرده است. این محدودیت‌ها شامل موارد زیر می‌شود:
خدمات ابری و CDN: شرکت‌هایی مانند Cloudflare و Akamai، خدمات خود را برای کاربران ایرانی محدود کرده‌اند. این موضوع، تأثیری منفی بر سرعت و کیفیت دسترسی به وب‌سایت‌ها و خدمات آنلاین در ایران داشته است.
سرویس‌های ارتباطی: برخی از سرویس‌های ارتباطی مانند Zoom و Slack، به دلیل تحریم‌ها، دسترسی کاربران ایرانی را محدود کرده‌اند. این محدودیت‌ها بر فعالیت‌های حرفه‌ای و آموزشی در ایران تأثیر منفی گذاشته است.
دسترسی به اپلیکیشن‌ها: فروشگاه‌های اپلیکیشن مانند Google Play و App Store، به دلیل تحریم‌ها دسترسی کاربران ایرانی را به برخی از اپلیکیشن‌ها محدود کرده‌اند. این موضوع، استفاده از اپلیکیشن‌های کاربردی و به‌روزرسانی آنها را برای کاربران ایرانی دشوار کرده است.
تأثیرات بر زیرساخت و توسعه فناوری
۱. توسعه زیرساخت شبکه و اینترنت
تحریم‌های فناوری تأثیرات متعددی بر توسعه زیرساخت‌های شبکه و اینترنت در ایران داشته‌اند. اگرچه برخی مقامات رسمی معتقدند تحریم‌ها تأثیر محسوسی بر توسعه زیرساخت‌های ارتباطی نداشته‌اند و از تجهیزات بومی در بسیاری از بخش‌ها استفاده می‌شود، اما واقعیت این است که دسترسی محدود به تجهیزات پیشرفته و فناوری‌های نوین، توسعه شبکه‌های نسل جدید مانند 5G را با چالش‌هایی مواجه کرده است. برای مثال، شرکت‌هایی مانند اپل و سامسونگ مجوز استفاده از شبکه 5G را به ایران نداده‌اند که این موضوع بر کیفیت و سرعت اینترنت تأثیرگذار بوده است.
با‌این‌حال، تلاش‌هایی برای توسعه زیرساخت‌های داخلی انجام شده است. شبکه ملی اطلاعات به‌عنوان یکی از پروژه‌های کلان در این حوزه معرفی شده که هدف آن، کاهش وابستگی به اینترنت جهانی و افزایش امنیت اطلاعات است.
۲. واردات دانش فنی و تجهیزات پیشرفته
تحریم‌ها، واردات دانش فنی و تجهیزات پیشرفته را برای ایران دشوار کرده‌اند. محدودیت در دسترسی به فناوری‌های نوین و تجهیزات تخصصی باعث شده است شرکت‌های ایرانی با مشکلاتی در زمینه نگهداری و تعمیرات تجهیزات مواجه شوند. عدم دسترسی به دانش فنی شرکت‌های سازنده و نیاز به ارسال و دریافت تجهیزات به کشور مبدأ، موضوعی بحرانی برای نگهداری و تعمیرات است.
علاوه بر این، تحریم‌ها موجب افزایش هزینه‌های تولید، واردات و حتی حمل‌ونقل شده‌اند. بسیاری از شرکت‌های دانش‌بنیان مجبورند مواد اولیه و تجهیزات را از مسیرهای غیرمستقیم و با هزینه‌های گزاف تأمین کنند که این امر بر قیمت نهایی محصولات تأثیر گذاشته و توان رقابتی این شرکت‌ها را کاهش داده است.
۳. همکاری‌های بین‌المللی و رشد اکوسیستم فناوری
تحریم‌های فناوری، همکاری‌های بین‌المللی و رشد اکوسیستم فناوری در ایران را نیز تحت تأثیر قرار داده‌اند. قطع ارتباط مالی ایران با کشورهای دیگر، محدودیت‌های بسیاری را در زمینه مشارکت در پروژه‌های بین‌المللی ایجاد کرده است. برای مثال، در پروژه‌های متن‌باز و نرم‌افزارهای رایگان نیز اجازه مشارکت نداریم و دسترسی به ابزارهای کنترل والدین نیز برای ما وجود ندارد.
علاوه بر این، تحریم‌ها موجب کاهش شدید سرمایه‌گذاری خارجی در ایران شده و بر رشد استارتاپ‌ها و صنایع فناوری تأثیر منفی گذاشته است. بسیاری از سرمایه‌گذاران به دلیل عدم اطمینان از بازگشت سرمایه و محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها، از سرمایه‌گذاری در ایران خودداری می‌کنند.
4. فرار سرمایه‌گذار خارجی
تحریم‌های بین‌المللی، به‌ویژه تحریم‌های ایالات متحده، موجب کاهش چشمگیر سرمایه‌گذاری خارجی در استارتاپ‌های ایرانی شده‌اند. مطالعات نشان می‌دهد حجم سرمایه‌گذاری خارجی در استارتاپ‌های ایرانی به دلیل تحریم‌ها در دهه گذشته به‌طور درخور توجهی کاهش یافته است. برای مثال، در سال ۱۴۰۰ فقط پنج درصد از سرمایه‌گذاری‌های استارتاپی از منابع خارجی تأمین شد که این رقم در مقایسه با کشورهای همسایه بسیار ناچیز است.
علاوه بر این، تحریم‌ها موجب شده‌اند بسیاری از سرمایه‌گذاران خارجی به دلیل نگرانی از نقض قوانین تحریم‌ها و مواجهه با جریمه‌های سنگین، از سرمایه‌گذاری در ایران خودداری کنند. این موضوع، اکوسیستم استارتاپی ایران را با کمبود منابع مالی مواجه کرده و رشد و توسعه آن را محدود کرده است.
5. عدم دسترسی به ابزارهای پایه توسعه و آموزش
تحریم‌های فناوری، دسترسی استارتاپ‌ها و توسعه‌دهندگان ایرانی به ابزارهای پایه توسعه و آموزش را محدود کرده‌اند. بسیاری از پلتفرم‌ها و سرویس‌های بین‌المللی مانند GitHub، AWS، Google Cloud و Microsoft Azure، خدمات خود را برای کاربران ایرانی محدود یا مسدود کرده‌اند. این محدودیت‌ها، توسعه‌دهندگان ایرانی را با چالش‌های جدی در زمینه میزبانی، توسعه و آموزش مواجه کرده است. به‌عنوان مثال، توسعه هوش مصنوعی در ایران با چالش‌هایی جدی مواجه شده است؛ از نبود زیرساخت و دسترسی به فناوری‌های جهانی گرفته تا مهاجرت نیروی انسانی و انزوای علمی.
6. قطع ارتباط با بازار جهانی
تحریم‌ها ارتباط استارتاپ‌های ایرانی با بازار جهانی را به‌طور چشمگیری محدود کرده است. بسیاری از شرکت‌های بزرگ بین‌المللی به دلیل تحریم‌های آمریکا، کاربران و کسب‌وکارهای ایرانی را از اشتراک‌پذیری منع می‌کنند؛ از‌جمله بسیاری از خدمات پولی گوگل، آمازون، فیس‌بوک، نتفلیکس، اسپاتیفای و... . حتی اگر ایرانی‌ها بتوانند خدمات یا محصولات را از خارج بخرند، مستقیما به ایران تحویل داده نمی‌شود.
این محدودیت‌ها، استارتاپ‌های ایرانی را از فرصت‌های بین‌المللی محروم کرده و توان رقابتی آنها را در بازار جهانی کاهش داده است.
تحریم‌های فناوری؛ مانعی بزرگ در مسیر توسعه ایران
تحریم‌های فناوری علیه ایران نه‌تنها ابعاد اقتصادی، بلکه عمق توسعه فناورانه و زیربنای دیجیتال کشور را نشانه رفته‌اند. آنچه از آغاز این فشارها تا امروز مشهود است، روند تدریجی، هدفمند و پیچیده‌ای است که با تحریم تجهیزات حساس آغاز شد، به محدودیت در واردات نرم‌افزار و دانش فنی رسید و در نهایت به قطع ارتباطات جهانی در فضای دیجیتال انجامید. این تحریم‌ها به بهانه‌هایی همچون فعالیت‌های هسته‌ای، توسعه برنامه موشکی، حملات سایبری، نقض حقوق بشر و حمایت از گروه‌های نیابتی در منطقه اعمال شدند، اما تأثیر آنها فراتر از دایره سیاست، در بطن زندگی فناورانه مردم و کسب‌وکارها گسترش یافته است.
در حوزه زیرساخت، هرچند دولت ایران تلاش کرده پروژه‌هایی مانند شبکه ملی اطلاعات را برای خودکفایی طراحی کند، اما عدم دسترسی به فناوری‌های پیشرفته، تحریم تجهیزات شبکه و غیبت شرکت‌های بزرگ مخابراتی، توسعه نسل‌های جدید اینترنت مانند 5G را با مانع روبه‌رو کرده است. از سوی دیگر، تحریم شرکت‌هایی مانند سیسکو، اچ‌پی و نوکیا و نبود امکان تعمیر یا ارتقای تجهیزات از مسیر رسمی، زیربنای شبکه ارتباطی را شکننده‌تر کرده است. تحریم‌ها همچنین مانع بزرگی بر سر راه واردات دانش فنی و تجهیزات کلیدی بوده‌اند. شرکت‌های ایرانی ناگزیرند با هزینه‌های بالاتر از طریق مسیرهای غیررسمی و واسطه‌ای، تجهیزات و نرم‌افزارهای تخصصی را تهیه کنند. این افزایش هزینه‌ها، بهره‌وری و رقابت‌پذیری شرکت‌های فناوری داخلی را به‌شدت کاهش داده و بسیاری از آنها را از بازار جهانی حذف کرده است.
شرکت‌ها و کشورهایی که ایران را در حوزه فناوری تحریم کرده‌اند
جدول شماره 1 تصویری دقیق و فشرده از ابعاد پیچیده و چندلایه‌ی تحریم‌های فناورانه علیه ایران ارائه می‌دهد. این تحریم‌ها، که عمدتاً از سوی ایالات متحده آغاز شده و سپس توسط سایر کشورها و شرکت‌های بین‌المللی دنبال شده‌اند، نه‌تنها عرصه‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری را دربر گرفته‌اند، بلکه دسترسی به خدمات ابری، پلتفرم‌های توسعه، و حتی ابزارهای روزمره کسب‌وکارهای دیجیتال را نیز تحت تأثیر قرار داده‌اند.
در کنار تحریم شدن ایران توسط شرکت‌های خارجی برخی شرکت‌های ایرانی که به کمک فناوری خدمات و سرویس‌های خود را توسعه داده‌اند نیز مورد تحریم جهانی قرار گرفته‌اند. (جدول شماره 2) تحلیل این داده‌ها چند نکته کلیدی را نشان می‌دهد:
۱. نقش پررنگ فناوری در تحریم‌های امنیتی
بیشتر شرکت‌های تحریم‌شده در حوزه‌هایی فعالیت می‌کنند که مرز باریکی با فناوری‌های دوگانه (dual-use) دارند؛ از فیبر کربن و قطعات پهپاد گرفته تا خدمات ابری و پردازش داده. این موضوع نشان می‌دهد فناوری به‌ویژه در بخش دفاعی و سایبری، نقطه تمرکز اصلی تحریم‌هاست.
۲. تمرکز ایالات متحده بر زنجیره تأمین تجهیزات نظامی
وزارت خزانه‌داری آمریکا نه‌تنها شرکت‌های اصلی تولیدکننده پهپاد (مثل هسا یا شاهد) را هدف گرفته، بلکه سراغ شرکت‌های تأمین‌کننده مواد اولیه، زیرمجموعه‌ها و شرکت‌های تحقیقاتی نیز رفته است (مثل AFDCO، SHSTR، PKGB و NSMI). این رویکرد شبکه‌ای، برای قطع کامل دسترسی ایران به اجزای فناورانه پیشرفته طراحی شده است.
۳. ورود تحریم‌ها به عرصه سایبری و فناوری اطلاعات
تحریم‌هایی نظیر آنچه علیه شرکتی مانند امن‌افزار شریف اعمال شده، نشان‌دهنده تغییر جهت از تجهیزات نظامی به حوزه حکمرانی اینترنت، زیرساخت فیلترینگ و نظارت سایبری است. این موضوع نشان می‌دهد تحریم‌ها تنها بر‌اساس تجهیزات سخت‌افزاری نیست، بلکه عملکرد در فضای مجازی نیز رصد و مجازات می‌شود.
4. میزان و تنوع تحریم‌ها
از «تحریم مالی»، «انسداد دارایی»، «ممنوعیت صادرات» گرفته تا «ممنوعیت همکاری فناورانه» و «مسدودسازی حساب»، دامنه ابزارهای تحریمی بسیار متنوع است. این تنوع نشان می‌دهد کشورهای غربی با ابزارهای چندلایه، فشار ترکیبی اعمال می‌کنند.
مقامات فناوری ایران تحریم‌شده توسط آمریکا و اروپا
تحریم تعدادی از مقامات ایرانی فعال در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات، نشانه‌ای از توجه بازیگران بین‌المللی به تأثیر تصمیم‌گیری‌های داخلی در حوزه فضای مجازی و زیرساخت ارتباطی ایران است. اگرچه تحریم‌ها از دید کشورهای غربی ابزاری برای مقابله با نقض آزادی‌های دیجیتال و حقوق کاربران قلمداد می‌شود، اما از سوی دیگر، در فضای داخلی ایران نیز گاه به‌عنوان فشار سیاسی تلقی شده و تأثیرات مشخصی بر توازن تصمیم‌گیری‌ها در حوزه حکمرانی اینترنت داشته است.
چهار نفری که در جدول شماره 3 ذکر شده‌اند، از‌جمله وزیران پیشین ارتباطات، اعضای شورای عالی فضای مجازی و چهره‌های دانشگاهی، همگی در تدوین و اجرای سیاست‌های فضای مجازی و نظارت بر زیرساخت‌های ارتباطی کشور نقش مستقیم داشته‌اند. تمرکز تحریم‌ها روی این افراد، نشان‌دهنده نگاه مسئله‌محور به تصمیم‌سازان در حوزه دیجیتال ایران است، نه صرفا نهادهای فنی یا اجرائی.
تحریم مقامات فناوری ایران از سوی نهادهای بین‌المللی، بخشی از روند پیچیده و چندوجهی در فضای سیاست‌گذاری دیجیتال ایران است. این اقدامات از یک سو می‌تواند بر فرایندهای داخلی حکمرانی فضای مجازی تأثیر بگذارد و از سوی دیگر، مانع از برخی همکاری‌ها و انتقال فناوری‌های پیشرفته به کشور شود.
اکوسیستم استارتاپی ایران نیز یکی از قربانیان اصلی این تحریم‌ها بوده است. عدم امکان استفاده از خدمات ابری، ابزارهای توسعه، پلتفرم‌های تبلیغاتی و پرداخت بین‌المللی، موجب شده استارتاپ‌ها عملا در یک جزیره بسته فعالیت کنند. در کنار آن، سرمایه‌گذاران خارجی به دلیل ترس از برخورد با نهادهای نظارتی آمریکا و اتحادیه اروپا، از هرگونه مشارکت با استارتاپ‌های ایرانی خودداری کرده‌اند. طبق داده‌های سال‌های اخیر، سهم ایران از سرمایه‌گذاری خارجی در حوزه فناوری عملا به صفر نزدیک شده و بسیاری از مؤسسان استارتاپ‌ها تصمیم گرفته‌اند فعالیت خود را به خارج از کشور منتقل کنند. این روند مهاجرت مغزها و فرار فرصت‌ها، تهدیدی بلندمدت برای آینده اقتصاد دیجیتال ایران است.
در نهایت، تحریم فناوری علیه ایران را نمی‌توان صرفا یک سیاست اقتصادی یا امنیتی در نظر گرفت؛ این تحریم‌ها نه‌فقط دسترسی کاربران ایرانی به ابزارهای پایه توسعه و آموزش را محدود کرده‌اند، بلکه با قطع ارتباط سیستماتیک با بازار و جامعه فناورانه جهانی، مسیر پیشرفت را دشوار و پرهزینه کرده‌اند. آینده توسعه دیجیتال ایران تا حد زیادی وابسته به رفع این موانع ساختاری، کاهش ریسک تعامل بین‌المللی و بازگشت به زنجیره جهانی فناوری خواهد بود. آنچه امروز دیده می‌شود، صرفا یک پیامد فناورانه نیست، بلکه اثری عمیق بر زیست نوآورانه یک ملت است.
آخرین اخبار فناوری را از طریق این لینک پیگیری کنید.
