روابط معقول تهران با عشق‌آباد و قطاری که به ریل بازگشت
روابط تهران و عشق‌آباد با تمام فرازوفروهای آن در مسیر توسعه‌ی پایدار قرار گرفته و حضور مسئولان دو کشور در پایتخت‌های یکدیگر در طول ۲۰ ماه گذشته، نشانه‌های مشخص این روند معقول است؛ روندی که مهر تأیید دیگری بر سیاست متوازن‌سازِ دولت سیزدهم و توجه ویژه به همسایگان خواهد بود.
به گزارش شبکه شرق، «قربانقلی بردی محمداف» رئیس شورای مصلحت خلق ترکمنستان، نهم خرداد ماه سال جاری در صدر هیأت بلندپایه سیاسی و اقتصادی وارد تهران شد؛ سفری که با توجه به چالش‌های روابط دوجانبه از یک‌سو و نیز اهمیت این روابط از سوی دیگر مهم ارزیابی خواهد شد. به ویژه اگر بدانیم توافقات مهمی درباره انرژی و ترانزیت حاصل شده و سیاست همسایگی دولت سیزدهم مورد استقبال مقامات عشق‌آباد هم قرار گرفته و رویکرد تقابلی پیشین به رویکرد دوستی و عبور از اختلافات تبدیل شده است. این مهم را «محمد جمشیدی» معاون سیاسی دفتر رئیس جمهور اعلام کرده و گفته است: «در دیدار آیت‌الله رئیسی با جناب بردی محمداف توافقات بسیار مهمی به‌خصوص درباره انرژی و ترانزیت نهایی شد؛ رویکرد تقابلی دولت قبل نه تنها ایران را ۱/۶ میلیارد دلار در دادگاه محکوم کرد بلکه مسیر آسیای مرکزی را به روی کشور بست اما سیاست همسایگی، هم دوستی می آورد، هم ثروت».
روابط تهران - عشق‌آباد در دولت سیزدهم
«عشق آباد» پایتخت جمهوری ترکمنستان تاکنون دو بار مقصد رئیس‌جمهور ایران بوده و تهران هم دو بار میزبان پدر و پسر «بردی محمداف». آیت‌الله «سید ابراهیم رئیسی» یک‌بار آذر ۱۴۰۰ و به‌منظور شرکت در پانزدهمین نشست سران سازمان همکاری اقتصادی (اکو)، به ترکمنستان رفت و بار دیگر تیر ماه سال گذشته به‌صورت رسمی به این کشور سفر کرد. «سردار بردی محمداف» رئیس‌جمهور جدید و جوان ترکمنستان هم خرداد ۱۴۰۱ در صدر هیأت سیاسی و اقتصادی مهمان تهران بود و دو روز پیش هم «قربانقلی بردی محمداف» رئیس شورای مصلحت خلق ترکمنستان در کاخ سعدآباد مورد استقبال رئیس‌جمهور ایران قرار گرفت. در ۲۰ ماه گذشته نیز مقامات سیاسی و اقتصادی برای حل و فصل چالش‌ها و گسترش روابط در تعامل بودند. سفر هیأت‌های اقتصادی، گروه‌های فناوری و شرکت‌های خصوصی دو کشور به‌منظور گسترش تعاملات دوجانبه از نکات مهم روابطی است که با هوشمندی و درایت طرفین از آن حراست شد.
طرفین در دیدارهای برگزار شده در یک موضوع مهم اشتراک نظر داشتند و آن، اهمیت روابط و ضرورت گسترش آن است. آیت‌الله رئیسی روابط دو کشور را دوستانه و برادرانه توصیف و تأکید کرد سطح فعلی روابط ایران و ترکمنستان کافی نیست و می‌تواند متناسب با ظرفیت‌های دو کشور گسترش یابد و با توجه به تعبیر حکیمانه رهبر انقلاب که فرمودند «رابطه ما با ترکمنستان همسایگی نیست؛ بلکه یک رابطه خویشاوندی‌ست»، تصمیمات دولت هم در راستای همین روابط خویشاوندی دنبال خواهد شد. بردی محمداف هم در نشست خبری با رئیس جمهوری اسلامی ایران، دو کشور را دوست و همسایه‌ای توصیف کرد که همواره به‌دنبال تقویت روابط عمیق خود هستند و ترکمنستان حامی سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران در زمینه تثبیت صلح و ثبات منطقه بوده و هست.
اختلافاتی که اشتراکات را از بین نبردند
تأکید مؤکد بر دوستی و مودت میان دو کشور از سوی مقامات در حالی است که روابط ایران و ترکمنستان در پنج سال گذشته با فرازونشیب‌هایی همراه بود و دولت سیزدهم برای تثبیت روابط بسیار کوشیده است. ایران با همسایه شمالِ شرقی خود ۹۰۰ کیلومتر مرز زمینی و ۳۰۰ کیلومتر مرز دریایی دارد. سرخس، باجگیران، لطف‌آباد و اینچه‌برون چهار مرز زمینی میان ایران و ترکمنستان هستند که بیشترین تبادلات اقتصادی و تجاری دو کشور از طریق آنها صورت می‌گیرد. اهمیت این مرزها زمانی مشخص می‌شود که بدانیم عشق‌آباد دومین شریک تجاری تهران در منطقه آسیای میانه، پس از روسیه است. این مرزها به ویژه در ایام کرونا به دلیل سخت‌گیری‌های دولت ترکمنستان در کنترل این ویروس دستخوش تحولاتی شد که نتیجه آن انسداد مرزها در مقاطع خاصی بود. این موضوع برای ایران به دلیل رعایت همیشگی حسن همجواری، غیرقابل قبول بود اما در دولت وقت حل چالش‌ها با توجه به برخی دیدگاه‌ها به سختی پیش می‌رفت.
معضل دیگر روابط دو کشور، موضوع ترانزیت گاز و تفاوت دیدگاه‌هایی بود که در این زمینه میان دو کشور وجود داشت. جمهوری اسلامی ایران به عنوان واردکننده گاز از ترکمنستان به کیفیت گاز صادر شده و قیمت آن معترض بود؛ این اعتراض از یک‌سو و تعلل در پرداخت بدهی‌ها به ترکمنستان از سوی دیگر سبب شد که عشق‌آباد تصمیم به شکایت از تهران بگیرد اما با درایت دولتمردان، اصل بدهی گازی ۱.۶ میلیارد دلاری ایران به ترکمنستان در طول ۲۰ ماه فعالیت دولت سیزدهم و در سه قسط پرداخت شده است.
روابط با ترکمنستان به عنوان چهارمین قطب گازی جهان نباید قربانی تعلل‌های پیشین می‌شد و دولت سیزدهم با درک این مهم راه را برای آینده‌ای بهتر با این همسایه و استفاده از ظرفیت‌های آن از رهگذر این بهبود روابط گشوده است. در حال حاضر سه خط لوله انتقال گاز کورپجه - کُردکوی، دولت‌آباد - سرخس جمهوری اسلامی ایران و سرخس ترکمنستان به درگز بین دو کشور فعال است و دولت تلاش دارد با بهره‌گیری از ظرفیت‌های موجود، ضمن تثبیت این خطوط، برای آینده در پی خطوط تازه وارداتی و صادراتی هم با همسایه شمالِ شرقی خود باشد.
با تدابیر انجام گرفته در دولت آیت‌الله رئیسی و رفع تنش با ترکمنستان، پایداری شبکه گاز در نواحی شمالِ شرقی افزایش و هزینه انتقال گاز کاهش می‌یابد و سوخت نیروگاه‌ها و صنایع این نقطه از کشور نیز به‌صورت پایدار تأمین و مسیر ایران برای تبدیل شدن به هاب انرژی منطقه فراهم می‌شود.
چرا تهران و عشق‌آباد برای یکدیگر مهم هستند
روابط با ترکمنستان با ۶ میلیون نفر جمعیت و ۴۸۸۱۰۰ کیلومتر مربع وسعت، پیوندهای مشترک فرهنگی و موقعیت خاص در آسیای میانه، برای تهران اهمیت خاص خود را دارد. عشق‌آباد برای تهران، حلقه اتصال به کشورهای آسیای میانه است و تهران برای عشق‌آباد مسیر امن دسترسی به آب‌های آزاد و خلیج‌فارس، و صد البته امن‌ترین مسیر انتقال انرژی به غرب و شمال است. این گزاره از بُعد ژئواستراتژیک، اهمیت روابط دو کشور را نشان می‌دهد.
آمارها و شاخص‌های اقتصادی میان دو کشور، حتی با وجود برخی چالش‌های اشاره شده، همواره مناسب و قابل توجه بوده است. خبرگزاری «بیزنس» ترکمنستان اواخر سال گذشته از افزایش ۳۵ درصدی حجم صادرات ایران به این کشور در هشت ماهه نخست همان سال خبر داده بود و در این مدت، دو کشور ۱.۰۳ میلیون تُن محصول به ارزش ۳۵۸.۸۵ میلیون دلار مبادله کردند. ایران و ترکمنستان تاکنون ۱۷ کمیسیون مشترک اقتصادی برگزار کرده‌اند و در سفر اخیر رئیس شورای مصلحت ترکمنستان ۲ سند همکاری و ۳ یادداشت‌تفاهم در زمینه‌های مختلف امضا شد. «جواد اوجی» وزیر نفت هم در توضیح توافقات انجام شده در حوزه انرژی، پرونده مبادله (سوآپ) گاز میان تهران و عشق‌آباد، احیای قراردادهای گذشته در حوزه واردات و تجارت گاز، امضاء تفاهم‌نامه‌ها و عقد قراردادهای جدید خبر داده است. ایران از مشتریان برق ترکمنستان هم هست و در برابر، می‌تواند در مسیر استخراج نفت و معیانات گازی، تجربیات خود را در اختیار این کشور قرار دهد.
تکمیل خط آهن بندرعباس - مشهد - سرخس - تجن، خط‌آهن سه‌جانبه قزاقستان - ترکمنستان - ایران، تکمیل قطعه راه‌آهن چابهار - مشهد، گرگان - مشهد و همچنین گرگان - شاهرود، سیستم انتقال کالا و ترانزیت، شتاب چشمگیر می‌یابد و بازارهای آسیای میانه به روی کالاهای ایرانی و بازار خلیج فارس به روی ترکمنستان گشوده‌تر خواهد شد.
مجموعه دیدارها و گفت‌وگوهای مقامات ایران و ترکمنستان در این سفر، رئیس شورای مصلحت خلق ترکمنستان نشان می‌دهد هدف‌گذاری و افق‌گشایی برای روابط تجاری و اقتصادی در اولویت گفت‌وگوها قرار داشته است. اشاره رهبر معظم انقلاب به درخواست بردی‌اف برای حضور متخصصان و کارشناسان ایرانی جهت احداث یک بزرگراه، از نزدیکی مرز ایران و ترکمنستان تا دریای خزر،یکی از این زمینه‌ها بوده و به تصریح رهبری وزارت راه ایران توانایی احداث این بزرگراه را دارد؛ ضمن آنکه با توجه به جایگاه مهم ارتباطات زمینی و ریلی در اقتصاد جهانی، ایران مصمم به تکمیل مسیر ترانزیتی شمال به جنوب است که می‌تواند ترکمنستان و کشورهای اطراف ان را به دریای عمان متصل کند.
بازدید چند ساعته رئیس شورای مصلحت خلق پاکستان از گروه صنعتی «مَپنا»، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین نهادهای صنعتی ایران، نشان دیگری از برنامه‌ریزی عشق‌آباد برای بهره‌گیری از توانایی‌های صنایع تهران است. سال‌ها تحریم و تهدید علیه جمهوری اسلامی ایران از سوی دولت‌های غربی، گرچه مسیر زندگی عادی مردم را با دشواری‌های بسیاری مواجه ساخته اما به عاملی برای شکوفایی توانمندی‌های ایران در عرصه‌های مختلف پزشکی و دارویی، نظامی و دفاعی و نانوفناوری‌های جدید تبدیل شده است و بازار بِکر ترکمنستان هم فرصتی مغتنم برای ارائه این توانمندی‌ها خواهد بود.
اشتراکات فرهنگی و تمدنی ایران و ترکمنستان هم از موارد متعددی است که پیمان مودت میان دو کشور را مستحکم‌تر می‌کند؛ اشتراکاتی که رهبر معظم انقلاب آنها را تعبیر به خویشاوندی و در دیدار با قربانقلی بردی محمداف بار دیگر تأکید کردند که «ایران و ترکمنستان خویشاوند و دارای اشتراکات فرهنگی بسیار هستند؛ این اشتراکات فرهنگی زمینه مهمی برای گسترش بیش از پیش روابط در بخش‌های مختلف به‌ویژه در حوزه‌های انرژی و راه است». رهبر انقلاب اسلامی با اشاره به وجود صدها دانشمند و شخصیت نام‌آور در حدفاصل رودخانه‌های اترک و جیحون در دو کشور و همچنین وجود مقبره «مختومقلی فراغی» شاعر پرآوازه ترکمن در ایران افزودند: «این زمینه‌های فرهنگی را نباید دست‌کم گرفت».
در نهایت روابط ایران و ترکمنستان با تداوم هوشیاری دولت و نگاه ویژه به همسایگان در مسیر معقول خود قرار گرفته است و این برای ایرانی که خنثی‌سازی تحریم‌ها را به‌عنوان راهکاری برای مقابله با زیاده‌خواهی‌های غرب در دستور کار قرار دارد، اهمیت ویژه خواهد داشت.
