«شیوه‌نامه جدید»؛ توازن بین سیاست داخلی و تعهدات فنی

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

در آستانه سفر احتمالی یکی از مقامات ارشد آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران، نشانه‌هایی از یک بازنگری راهبردی در سیاست هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران قابل مشاهده است. در سخنانی که اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه، در نشست خبری دیروز دوشنبه بیان کرد، مشخص شد تهران در حال تعریف یک شیوه‌نامه همکاری جدید با آژانس است که قرار است با الزامات قانونی داخلی و شرایط بین‌المللی هم‌راستا باشد. این تغییر رویکرد در شرایطی رخ می‌دهد که منطقه به‌تازگی از یک جنگ ۱۲ روزه عبور کرده و فضای امنیتی و دیپلماتیک منطقه به شدت شکننده است.

حفظ خطوط قرمز هسته‌ای در قالبی منعطف

جمهوری اسلامی ایران همواره تاکید کرده است که برنامه هسته‌ای‌اش کاملا صلح‌آمیز بوده و تحت نظارت آژانس توسعه یافته است. با این حال، پس از خروج آمریکا از برجام و ناکامی اروپا در عمل به تعهدات خود، تهران برای توازن تهدید، کاهش مرحله‌ای تعهدات را در پیش گرفت و سطح بازرسی‌های فراپادمانی را محدود کرد. به رغم تجاوزات اخیر اسرائیل و آمریکا به تاسیسات هسته‌ای کشورمان، تهران همچنان پایبندی به موافقت‌نامه‌های پادمانی را حفظ کرده‌اند. اکنون نیز قرار است چارچوب جدیدی برای همکاری با آژانس تدوین شود که هم با مصوبه الزام‌آور مجلس در مورد توقف اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی همخوانی داشته باشد و هم امکان تعامل فنی حداقلی با آژانس را فراهم سازد.

دیپلماسی هوشمند برای مهار فشارهای چندلایه

به نظر می‌رسد هدف تهران از بازتعریف رابطه با آژانس، نه صرفا احیای همکاری‌های گذشته، بلکه ایجاد مکانیسمی هوشمند برای مهار فشارهای بین‌المللی و جلوگیری از ارجاع پرونده به شورای حکام یا شورای امنیت باشد. در شرایطی که افکار عمومی جهانی بیش از هر زمان دیگری متأثر از تحولات فلسطین و تبعات جنگ اسرائیل علیه ایران است، تهران تلاش دارد از مسیر تعامل کنترل‌شده با نهادهای بین‌المللی، چهره‌ای مسئولانه و منطقی از خود به نمایش بگذارد. این اقدام همچنین فرصتی برای تهران ایجاد می‌کند تا از فضای امنیتی فاصله بگیرد و به سمت تنش‌زدایی گام بردارد؛ بدون آنکه از مواضع اصولی خود عدول کرده باشد.

تدوین «شیوه‌نامه جدید»؛ سازوکار مدیریت تضادها

نکته مهم در سخنان سخنگوی وزارت خارجه آن است که به‌جای بازگشت یک‌باره به تعهدات پیشین، قرار است همکاری با آژانس ذیل یک «شیوه‌نامه جدید» صورت گیرد. این رویکرد نشان می‌دهد ایران به دنبال آن است تا با طراحی یک مدل بومی‌شده از همکاری، تضاد میان مصوبات داخلی، انتظارات بین‌المللی و الزامات فنی را مدیریت کند. این شیوه‌نامه احتمالا دامنه بازرسی‌ها و نحوه تبادل اطلاعات را به‌صورت محدود و کنترل‌شده تعریف خواهد کرد تا هم نگرانی‌های آژانس تا حدی برطرف شود و هم الزامات قانونی داخلی رعایت گردد.

گام‌های حساب‌شده برای جلوگیری از تصاعد بحران

سفر آتی یکی از مقام‌های آژانس به تهران، اگرچه هنوز قطعی نشده، اما در صورت وقوع می‌تواند آغازگر مرحله‌ای تازه در روابط فنی ایران و آژانس باشد. در این مرحله، هدف اصلی نه احیای کامل همکاری‌های گذشته، بلکه جلوگیری از تشدید تنش و ایجاد امکان‌هایی برای گفت‌وگوی فنی-سیاسی است.

در واقع، جمهوری اسلامی ایران در حال استفاده از یک الگوی دیپلماسی مرحله‌ای است که به‌تدریج و با آزمودن نیت طرف مقابل، سطح همکاری‌ها را بازتعریف می‌کند. این سیاست، برخلاف گمانه‌زنی‌هایی که آن را عقب‌نشینی تلقی می‌کنند، در واقع نوعی تاکتیک برای جلوگیری از تصاعد بحران است.

مسیر پرچالش پیش‌رو؛ از فنی تا سیاسی

اگر این سفرمقامات آژانس انجام شود و در مذاکرات پیش‌رو پیشرفت‌هایی حاصل گردد، ممکن است زمینه برای برگزاری جلسات در سطح بالاتر فراهم گردد. البته روشن است که همکاری‌های فنی به تنهایی قادر به حل مسائل پیچیده سیاسی- امنیتی نیستند، اما می‌توانند به عنوان سوپاپ اطمینان برای مهار تنش عمل کنند. تهران با درک این واقعیت که انزوای فنی می‌تواند هزینه‌های دیپلماتیک بیشتری در پی داشته باشد، اکنون تلاش دارد ضمن حفظ چارچوب‌های قانونی و راهبردی خود، کانال‌های تعامل فنی را نیمه‌فعال نگه دارد.