خلیجی که همیشه فارس ماند

به گزارش گروه رسانه ای شرق، تصمیم احتمالی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، برای تغییر نام خلیج فارس به واژه مجعول و موهوم «خلیج عربی» در آستانه سفر اخیرش به کشورهای عربی خلیج فارس، موجی از واکنش‌های گسترده در ایران و جامعه جهانی ایجاد کرد. با این حال، پس از اتمام سفر منطقه‌ای به عربستان سعودی، قطر و امارات متحده عربی، کاخ سفید اعلام کرد که خلیج فارس در اسناد رسمی ایالات متحده همچنان «خلیج فارس» باقی خواهد ماند. این عقب‌نشینی، که به گفته شبکه ان‌بی‌سی نتیجه نگرانی واشنگتن از تأثیر منفی این اقدام بر مذاکرات حساس هسته‌ای با ایران بود، نشان‌دهنده قدرت دیپلماسی تهران و حساسیت جهانی به هویت تاریخی این آبراهه است. 

ریشه‌های جنجال و واکنش‌های داخلی

خبرگزاری آسوشیتدپرس در ۱۷ اردیبهشت ۱۴۰۴ گزارش داد که ترامپ قصد دارد در سفر به عربستان سعودی از نام «خلیج عربی» استفاده کند، اقدامی که به گفته منابع، برای جلب حمایت کشورهای عربی و هماهنگی با وزارت دفاع آمریکا مطرح شده بود. این خبر، واکنش‌های تندی در ایران به دنبال داشت. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، این اقدام را «خصمانه» و توهینی به تاریخ و مردم ایران خواند، در حالی که ایرنیان داخل و خارج از کشور نیز آن را تحریف تاریخ دانستند.

حتی یاسمین انصاری، نماینده ایرانی‌تبار کنگره آمریکا، با ارائه طرحی برای ممانعت از تغییر نام خلیج فارس، این اقدام را بخشی از «فساد سیاسی» ترامپ و تلاش برای جلب رضایت کشورهای عربی توصیف کرد. او در بیانیه‌ای اظهار داشت: «از تغییر نام خلیج فارس تا پذیرش هدایای لوکس از قطر، همه نشانه‌ای از اولویت دادن به منافع خارجی است.» این طرح، هرچند به دلیل اکثریت جمهوری‌خواه در کنگره بعید است تصویب شود، گامی مهم در رساندن صدای جامعه ایرانی‌تبار به قانون‌گذاران آمریکایی بود. 

امیررضا اعتمادی، عضو اتاق بازرگانی ایران، نیز با ثبت شکایت رسمی علیه گوگل به دلیل استفاده از نام «خلیج عربی» در کنار «خلیج فارس» در نقشه‌ها، بر لزوم دفاع از هویت تاریخی این آبراهه تأکید کرد. این واکنش‌ها، از مقامات رسمی تا شهروندان، نشان‌دهنده حساسیت عمیق ایرانیان به نام خلیج فارس به‌عنوان نمادی از هویت ملی است.

عقب گرد ترامپ و ملاحظات دیپلماتیک

به گزارش ان‌بی‌سی، ایده تغییر نام خلیج فارس «هیچ‌گاه به‌طور جدی پیگیری نشد» و کاخ سفید پس از ارزیابی پیامدها، از آن صرف‌نظر کرد. یک مقام ارشد کاخ سفید تأیید کرد که نگرانی اصلی، تأثیر منفی این اقدام بر مذاکرات هسته‌ای غیرمستقیم ایران و آمریکا در عمان بود. شبکه سی‌ان‌ان نیز گزارش داد که مخالفت صریح ایران، شامل هشدارهای مقامات درباره پیامدهای این اقدام، نقش کلیدی در عقب‌نشینی واشنگتن داشت. ترامپ، که در سفر به عربستان سعودی از «فاجعه در خلیج ایران» سخن گفت و ادعا کرد مانع تغییر نام به «خلیج ایران» شده، در نهایت از به‌کار بردن «خلیج عربی» خودداری کرد. این اظهارات، که با تکذیب ضمنی ایده تغییر نام همراه بود، نشان‌دهنده تلاش او برای کاهش تنش‌ها در آستانه مذاکرات حساس بود. 

در حالی زمزمه جعل نام خلیج فارس مطرح بود که مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا، که دور چهارم آن در مسقط برگزار شد، در مرحله‌ای حساس قرار دارد. ایران با تأکید بر رفع تحریم‌ها و حفظ حقوق خود، از هرگونه اقدام تحریک‌آمیز که می‌تواند مذاکرات را به بن‌بست بکشاند، هشدار داده است. تصمیم واشنگتن برای حفظ نام خلیج فارس، نشانه‌ای از درک این حساسیت و تمایل به جلوگیری از اختلال در گفت‌وگوهاست.

با این حال، سفر ترامپ به کشورهای عربی، که با قراردادهای تسلیحاتی و تجاری همراه بود، نشان‌دهنده تلاش او برای تقویت روابط با این کشورها در راستای اهداف منطقه‌ای، از جمله مهار ایران و حل بحران غزه است. این سفر، که به گفته فیگارو برای جلب سرمایه‌گذاری‌های عربی طراحی شده بود، می‌توانست با تغییر نام خلیج فارس به تنش‌های دیپلماتیک دامن بزند. عقب‌نشینی واشنگتن، نشان‌دهنده اولویت دادن به دیپلماسی هسته‌ای بر مانورهای ژئوپلیتیکی است.

عقب‌نشینی آمریکا از تغییر نام خلیج فارس، پیروزی دیپلماتیک برای ایران و گواهی بر قدرت هویت تاریخی این آبراهه است. این تحول، نه‌تنها حساسیت جهانی به نام خلیج فارس را نشان داد، بلکه توانایی ایران در مدیریت بحران‌های دیپلماتیک را تقویت کرد. با این حال، چالش‌هایی مانند استفاده از نام‌های جعلی در پلتفرم‌هایی مانند گوگل همچنان باقی است و نیازمند پیگیری حقوقی و دیپلماتیک است. لذا در کوتاه‌مدت، این عقب‌نشینی می‌تواند فضای مذاکرات هسته‌ای را بهبود بخشد، اما تهران باید هوشیار باشد که کشورهای عربی و آمریکا ممکن است از اهرم‌های دیگر برای فشار استفاده کنند. در بلندمدت، تقویت دیپلماسی فرهنگی و حقوقی ایران، از جمله حمایت از طرح‌هایی مانند طرح انصاری، می‌تواند جایگاه خلیج فارس را در اسناد بین‌المللی تثبیت کند. خلیج فارس، به‌عنوان نمادی از تاریخ و هویت ایران، همیشه فارس باقی خواهد ماند.