زنگ خطر برای شوراها

نورا حسینی: «اولویت‌ها و دغدغه‌های شهروندان نمود قابل ‌ملاحظه‌ای در مصوبات ادوار شوراهای شهر نداشته است و این روند همچنان ادامه دارد». این نتیجه پژوهشی در شهرداری تهران است. در این مطالعات تأکید شده در‌حالی‌‌که آلودگی هوا، ترافیک، فاصله طبقاتی، آسیب‌پذیری در برابر زلزله و کمبود وسایل نقلیه عمومی از جمله اولویت‌های شهروندان بوده است، در دوره‌های گذشته‌ی شورا، مصوبات کمی در این خصوص به تصویب رسیده است. احمد صادقی رئیس کمیته شفافیت و شهر هوشمند شورای شهر تهران معتقد است در هیچ‌یک از دوره‌ها، با مسائل اولویت‌دار برای شهروندان متناسب نبوده و آنچه برای شهروندان از زندگی در شهر تهران دغدغه بوده است، ردپای کم‌رنگی در مصوبات ادوار شورا دارد. این موضوع، برای نهادی چون شورای شهر که انتخابی و برآمده از رأی مردم است، زنگ خطر است. با او درباره‌ عملکرد شش‌دوره‌ی شورای شهر گفت‌وگو کرده‌ایم که می‌خوانید:‌

شیوه مدیریت شهری ششم تفاوت‌های اساسی با دوره گذشته دارد، به نظر می‌آید در این دوره تلاش‌هایی‌ برای بازگشت تغییرات ایجاد‌شده هم شد؟

این به تفاوت دیدگاه در اداره شهر بازمی‌گردد، گروهی اعتقاد دارند که شهر انسان‌محور شهری است که وضعیت موجود آن حفظ شود و اعتقاد به توسعه ندارند. می‌گویند ما هرچقدر خیابان‌ها را توسعه بدهیم، به این معناست که خودرو جایگزین انسان شود و شهر از انسان‌محور بودن درمی‌آید. معتقدند به‌طور مثال اگر به طبقات ساختمان‌های موجود اضافه شود، مجبور هستیم راه اضافه کنیم و مجبور هستیم خدمات محیط‌زیستی بدهیم و... . این یک تفکر است که شهر را باید حفظ کرد و اصلا نباید توسعه‌اش داد. به زیست بهتر هم اعتقاد دارند و می‌گویند در زیست بهتر، فضای سبز و پیاده‌راه شهر را بیشتر کنیم و حوزه تاریخی شهر حفظ بشود. این یک نگاه به اداره شهر است. یک دیدگاه هم هست که می‌گویند نه، ما باید در کنار حفظ شهر، یک توسعه‌ منطقی داشته باشیم. توسعه منطقی هم در حوزه‌ عمران و فعالیت‌های عمرانی نسبت به فعالیت‌های فرهنگی و فعالیت‌های اجتماعی بیشتر خودش را نشان می‌دهد. ما این دو تفکر را در مدیریت‌های قبلی دیدیم؛ برای مثال مدیریت دوره پنجم به توسعه شهر اعتقادی نداشت، معتقد بودند شهر باید همین‌گونه که هست حفظ شود و نباید توسعه پیدا کند و در چهار‌سالی که مدیریت شهر را برعهده داشتند، ‌زیرساختی را آماده کرده که شهر براساس این تفکر اداره شود. به نظر می‌رسد که این نوع تفکر برای جایی مثل شهر تهران که مؤلفه‌های خیلی زیادی برای زیست بهترش وجود دارد، جواب نمی‌دهد و سختی‌های این تفکر را هم ساکنان شهر تحمل می‌کنند، مثلا می‌بینند که روز‌به‌روز اتوبوس دارد کم می‌شود و...

در این دوره مدیریت شهری این نگاه را ندارد که شهر باید در همین حد نگاه داشته شود، شهر نیاز به توسعه دارد. توسعه حمل‌ونقل عمومی، حمل‌ونقل پاک، توسعه ساخت‌وساز؛ ولی ساخت‌وساز پاک و اصولی. ما باید برای اداره و توسعه شهر و برای آرامش و آسایش شهروندان و برای آرامش تردد در حوزه‌ حمل‌ونقل و برای آسایش تردد در حمل‌ونقل ترافیک یک توسعه متوازن داشته باشیم. این توسعه متوازن اگر بخواهد انجام شود، باید زیرساختی فراهم شود که البته در این چهار‌ساله این زیرساخت خراب شده است. اگر شما ادامه مدیریت ‌12ساله دوره‌ سوم و چهارم را داشتید، می‌گفتید حرکت رو‌به‌جلوی مدیریت شهری ششم کُند است زیرا زیر‌ساخت‌ها فراهم بود اما حالا زیرساخت‌ها فراهم نیست و باید از ابتدا این زیر‌ساخت‌ها را به حالت اولیه برگردانیم تا بتوانیم سرعتی داشته باشیم. این تفکری که شهر نباید توسعه پیدا کند، چهار سال حاکم بود و شهر تقریبا به‌خاطر این تعطیل شد؛ ضمن اینکه فقط در حد نگاهداشت شهر بود.

 حقیقت این است که روند فرسودگی ناوگان حمل‌ونقل عمومی از اواخر دوره آقای قالیباف آغاز شده و خاطرم هست آقای قناعتی در صحن شورای چهارم در این زمینه هشدار داد و گفت به‌زودی ما دچار بحران می‌شویم و سن اتوبوس‌هایمان دارد به فرسودگی می‌رسد. باید این هشدار جدی گرفته می‌شد که خب جدی گرفته نشده که امروز به حدود دو هزار اتوبوس فعال رسیده‌ایم.

در برنامه سوم پیش‌بینی 10 هزار اتوبوس برای شهر تهران شده. اوایل 1401 برنامه پنج‌ساله‌ سوم تمام شد. 96 که برنامه سوم شروع شده بود، شش‌هزار دستگاه اتوبوس تحویل مدیریت چهارم شده است. در 1400 چه تعداد تحویل گرفتیم؟

به آمار آقای تشکری هزارو 500 عدد و به آمار آقای زاکانی دوهزارو 100عدد.

یعنی نه‌تنها آن شش‌هزار تا و 10 هزار تا را نرسیده، بلکه چهار هزار تا هم حدودا کم شده است.

منتظر اتوبوس‌های دولتی بودند.

شاید هم اعتقادی به این قضیه نبوده است، من محاسبه کردم، حدود هزار میلیارد تومان فقط مسیر دوچرخه در شهر تهران درست شد. هزار میلیاردی که مثلا با دلار آن زمان بخواهید حساب کنید، تعداد زیادی اتوبوس می‌توانست وارد شود و جایگزین شود؛ که این نشد. یعنی اینکه این‌طوری نبوده که منابع نبوده باشد... شهر نیاز به توسعه در همه حوزه‌ها دارد. در حوزه حمل‌ونقل هم باید در کنار توجه اول به توسعه و تقویت حمل‌ونقل ریلی به موضوع دوچرخه هم توجه می‌شد. در این همین دوره پنجم تذکر داده شد که مترو دچار رکودی تاریخی شده است. توجه به توسعه دوچرخه‌سواری در شهر تهران خوب است اما باید به نوسازی ناوگان اتوبوسرانی و مترو هم توجه ویژه می‌شد.

به سلیقه‌ خودشان عمل کردند.

بله.

شورای یکدست را شورای موفقی می‌دانید؟

تیم برای رسیدن به آرمان‌ها باید حتما یکدست شود، ولی برای رسیدن مطلوب به آرمان‌ها اشکالی ندارد ما دیدگاه‌های مختلفی داشته باشیم. برای اینکه خدمت کنیم باید هم‌عقیده باشیم؛ ولی در چگونگی اجرای کار می‌توانیم نظرات مختلفی داشته باشیم، اشکال ندارد یک داد هم زده شود.

اگر دقت کرده باشید، دعواهایی در شورای شهر می‌شود، اما دو دقیقه بعدش در اتاق می‌نشینیم و با همدیگر ناهار می‌خوریم و روی موضوع بعدی صحبت می‌کنیم و روی موضوع دیگر کار می‌کنیم؛ نمی‌خواهم وارد این مسائل شوم که دوره چهارم بهتر بود یا پنجم و...، اصلا شورا این است که باید نظرات مختلف مطرح شود و موافق و مخالف صحبت کنند و درنهایت آن چیزی که جمع تصمیم می‌گیرد، اجرا شود.

به‌تازگی نطقی درباره مقایسه عملکرد شش دوره شورای شهر تهران داشتید.

مرکز مطالعات شهرداری تهران در سال‌های مختلف، نسبت به ارزیابی عملکرد دوره‌های شوراهای اسلامی تهران، ری و شمیرانات اقدام کرده و ارزیابی‌های انجام‌گرفته بر بررسی تعداد مصوبات تمرکز دارد؛ تعداد مصوبات هر دوره بر حسب موضوع، شامل لایحه/ طرح، کمیسیون تخصصی، سابقه اعتراض، میزان تطابق با اولویت‌های شهروندان می‌شود. در ادوار شورا بیش از هفت هزار مصوبه به تصویب رسیده که میانگین دو ساله آن سه‌هزارو 521 مصوبه می‌شود که با توجه به حجم فعالیت شورای ششم یکی از پرکارترین شوراها بوده است.

گزارش‌های ارزیابی مرکز مطالعات از عملکرد دوره‌های مختلف شورا شامل ارزیابی کمی و کیفی مصوبات می‌شود که هدف اصلی آن، تحلیل کمی مصوبات بر اساس موضوعات شهری و ارزیابی محتوایی مصوبات از طریق درک و کشف رویکردها و زوایای دید مدیریت شهری، تحلیل میزان انطباق مصوبات با اولویت و مسائل کلیدی و دغدغه‌های شهروندان و میزان توجه شورا به اجراشدن مصوبات خود می‌شود.

چگونه عملکرد دوساله شورای ششم را با دوره‌های گذشته مقایسه کردید؟

بررسی کمی مشابهی درباره مصوبات شورای ششم انجام شده و نتایج به‌دست‌آمده با نتایج مشابه در دوره‌های قبلی مقایسه شده است. استناد این ارائه، به اطلاعات منتشرشده روی سامانه جامع مصوبات شورای اسلامی شهر تهران بود. هدف این بررسی، درک وضعیت شورای ششم و ارائه راهکارهایی برای بهبود فرایند اداره امور در شورای ششم است.

باغات، نام‌گذاری، تعیین و انتخاب افراد، نظارت مالی (گزارش‌های حسابرسی، تفریغ بودجه و موارد مشابه) و مصوبات عمومی (انواع طرح‌ها و لوایح و مصوبات غیر از عناوین مطروحه) انواع مصوبات شورای شهر تهران بوده است. همچنین درخصوص تعداد و سهم انواع مصوبات (میانگین دوساله) هم باید گفت که با شاخص تعداد مصوبات، دوره ششم از دوره‌های پرکار محسوب می‌شود که تعداد مصوبات باغات و نظارت مالی، رشد قابل‌ملاحظه‌ای در این دوره داشته است. طی ادوار شوراها، تعداد مصوبات باغات با رشد قابل‌ملاحظه و تعداد مصوبات عمومی با کاهش نسبی روبه‌رو بوده است. این موضوع می‌تواند به معنی ضعیف‌شدن عملکرد شورا در بعد سیاست‌گذاری باشد. مصوبات نظارت مالی سهم اندکی از مصوبات دوره‌های شوراها را به خود اختصاص داده است. این موضوع می‌تواند به معنی غفلت از نقش نظارتی شورا باشد. همان‌طورکه قابل ‌پیش‌‌بینی است، تعداد مصوبات «تعیین و انتخاب افراد» در دوره‌های مختلف توزیع نسبتا یکنواختی دارد و نام‌گذاری به‌تدریج از کانون توجه شوراها خارج شده است.

در این دو سال در چه حوزه‌هایی بیشترین مصوبات را داشتید؟

بیشترین سهم مصوبات عمومی، مربوط به دوره‌های اول و سوم است. همچنین در دوره دوم شاهد سهم بالای مصوبات نام‌گذاری هستیم. بیشترین سهم مصوبات نام‌گذاری متعلق به این دوره است. اگرچه در ادامه سهم مصوبات نام‌گذاری به‌تدریج کاهش پیدا می‌کند‌ اما سهم مصوبات باغات رشد می‌کند و در دوره ششم به بیشترین میزان (۵۳ درصد) می‌رسد. البته سهم مصوبات عمومی از کل مصوبات، کاهشی بوده است.

در طول دوره‌های شورای شهر، سهم لوایح از مصوبات عمومی رشد داشته و سهم طرح‌های عمومی با افت مواجه بوده است. این موضوع می‌تواند به این معنا باشد که به‌تدریج از ابتکار عمل شورا کاسته شده و شورا ابتکار عمل را به شهرداری واگذار کرده است.

فعالیت کدام کمیسیون بیشتر بوده است؟

کمیسیون برنامه و بودجه همواره پرارجاع ‌ترین کمیسیون تخصصی شورا بوده که می‌تواند ناشی از ماهیت این کمیسیون باشد. در این دوره بیشترین گزارش‌های حسابرسی را نسبت به دوره‌های گذشته در صحن بررسی کردیم و برای نخستین بار این گزارش‌ها به روز در صحن شورا بررسی می‌شود، برخلاف گذشته که گزارش‌های حسابرسی با فاصله چند‌ساله به صحن می‌آمد و عملا امکان پیگیری وجود نداشت، میزان ارجاع به دیگر کمیسیون‌ها، تغییرات زیادی ندارد به‌جز در دوره ششم که میزان ارجاعات به کمیسیون نظارت و حقوقی کمتر از نصف چهار کمیسیون پر‌ارجاع شورا بوده است. به‌‌طور‌کلی‌ حوزه‌های باغات، محاسبات عمومی و اداری، تشکیلات و وظایف، انتخابات و اجتماعی و فرهنگی بیشتر در مرکز توجه دوره‌های شوراهای شهر بوده‌اند.

در مقابل، حوزه‌های خدمات شهری، حمل‌ونقل و ترافیک، فناوری اطلاعات، شهرسازی، اراضی و املاک و فنی و عمرانی کمترین توجه را دریافت کرده‌اند. عمده‌ترین حوزه‌های مورد توجه در مصوبات شورای ششم، باغات، برنامه بودجه مالی و اداری و تشکیلات و وظایف بوده است و حوزه فنی و عمرانی، اراضی و املاک و شهرسازی کمترین توجه را در مصوبات شورای ششم داشتند. همچنین مقام معظم رهبری همه‌ساله در جلسات مختلف با اعضای شورا دغدغه‌هایی را مطرح کردند که از‌‌جمله می‌توان به نقش و وظایف شوراهای شهر در ایجاد شهر با‌هویت و نیز شهر اسلامی یا پارامتر‌های مرتبط با برنامه‌های شهری اشاره کرد. بر اساس پژوهش انجام‌شده، از تعداد کل مصوبات شورا پنج درصد از مصوبات در راستای تأکیدات و منویات مقام معظم رهبری بوده است که در دوره اول و دوم کمتر از یک درصد، در دوره سوم بیش از دو درصد، در دوره چهارم 1.4 و در دوره پنجم 5.2 درصد از مصوبات را به خود اختصاص داده است. برای مثال، در سال جاری در‌خصوص تحقق شعار سال به شهرداری برای ارائه لایحه کاهش تورم و افزایش تولید یک ماه فرصت داده شد، اما بعد از پنج ماه لایحه‌ای به شورا ارائه داده‌اند که این لایحه به‌هیچ‌وجه به موضوع نپرداخته و فقط خواسته‌اند مجوز‌ها و اختیارات بیشتری برای شهرداری ایجاد شود. متأسفم که دوستان حوزه مدیریت شهری اظهار می‌کنند مدیریت شهری هیچ نقشی در این زمینه ندارد؛ در‌حالی‌که مواردی که می‌تواند در بودجه 80 هزار میلیارد تومانی شهرداری در این حوزه تأثیر‌گذار باشد، مشخص است. در قانون انتخابات شوراها و شهرداری‌ها 33 وظیفه برای شورای شهر در ماده 80 تعریف شده که متأسفانه در هیچ دوره‌ای از شوراها، برای انجام برخی از وظایف حتی یک مصوبه نداشته‌ایم. برای مثال، در حوزه همکاری برای تهیه طرح‌های شهری، تأسیس تعاونی تولید و مصرف جز همکاری با شورای تأمین استان، زمینه‌های مشارکت مردم که همه جزء وظایف شوراها بوده، هیچ مصوبه‌ای نداشته‌ایم.

چقدر این مصوبات منطبق بر نیازهای شهروندان تهرانی است؟

مطالعات صورت‌گرفته نشان‌دهنده آن است که اولویت‌ها و دغدغه‌های شهروندان نمود قابل ‌ملاحظه‌ای در مصوبات ادوار شوراهای شهر نداشته است و این روند همچنان ادامه دارد. این در حالی است که آلودگی هوا، ترافیک، فاصله طبقاتی، آسیب‌پذیری در برابر زلزله و کمبود وسایل نقلیه عمومی از‌جمله اولویت‌های شهروندان بوده که متأسفانه در دوره چهارم و پنجم مصوبات کمی در این زمینه به تصویب رسیده است.

در دوره ششم هم هیچ پایشی نشده که دغدغه‌های مردم چیست. احساس کردیم که دغدغه مردم ترافیک است! در مجموع در حوزه‌های فوق تعداد مصوبات شورای شهر در مقایسه با موضوعات دیگر بسیار کمتر از سطح نیازهای شهر تهران است و این در حالی است که نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد این موضوعات برای شهروندان جدی‌تر و مهم‌تر است. همچنین سابقه اعتراض در طول دوره‌های شورا سیر کاهشی داشته است؛ با‌این‌حال، آمار مصوباتی که همچنان مورد اعتراض فرمانداری قرار می‌گیرد، حاکی از آن است که لازم است هنگام تصویب مصوبات، ملاحظات حقوقی و قانونی با دقت بیشتری مدنظر قرار گیرد. ضرورت تغییر رویکرد در حوزه مالی و اقتصاد شهری یکی از مواردی است که باید مد‌نظر قرار گیرد. قریب به اتفاق موضوعات اقتصادی در شورای شهر تهران درباره اقتصاد شهرداری بوده و اقتصاد شهر به غایبی بزرگ و فراموش‌شده در مصوبات تمامی ادوار تبدیل شده است. این در حالی است که مدیریت شهری باید بسترهای لازم برای رونق کسب‌‌وکار و توسعه اشتغال و کاهش بی‌کاری را فراهم کند. برای مثال، کمیته اقتصادی شهر را از کمیسیون بودجه حذف کردیم، حال آنکه در کمیسیون‌های دیگر کمیته اضافه کردیم. در زمینه رونق فعالیت و توسعه اقتصادی تهران می‌توان ضمن حفظ و پالایش پهنه‌های کنونی، با رونق فعالیت و بهره‌وری مناسب پهنه‌های شهری، اقدامات مؤثری برای ایجاد فرصت‌های شغلی جدید و تأمین اشتغال به انجام رساند. این موضوع تاکنون مورد غفلت بوده است. بخش درخور ‌توجهی از وقت و زمان شوراهای ادوار مربوط به تعیین نرخ عوارض شهری و موارد مشابه است که هر سال تکرار شده و باعث کاهش عملکرد شورا می‌شود و ضروری است تا با تصویب چارچوب‌های استاندارد و قانونی از تکرار سالانه و چندباره آنها خودداری کرد و زمان شورا را برای پرداختن به امور مهم‌تر اختصاص داد. با وجود آنکه مصوبات متعددی به بحث در‌خصوص حسابرسی سازمان‌ها و شرکت‌ها و عملکرد مالی شهرداری پرداخته‌اند، هیچ مصوبه‌ای درباره آسیب‌شناسی و اصلاح رویه‌های مالی و اقتصاد شهری مشاهده نمی‌شود. شورا نباید نقش ماشین تصویب لوایح شهرداری تهران را بر عهده داشته باشد و می‌بایست با رویکردی پیش‌دستانه و ایجابی، چارچوب‌های لازم را برای تحول در اقتصاد شهرداری از طریق ارائه طرح‌های پیشنهادی فراهم کند. شورای اسلامی ششم، در مقایسه با شوراهای پنجم و چهارم، مصوبات بیشتری داشته که این به معنای پویاتر‌بودن و اختصاص زمان بیشتر به صحن علنی شورای اسلامی است. اما سه رویکرد اصلی شورای ششم، جایگاه معناداری در مصوبات ندارد؛ موضوع هوشمندسازی و شهرداری غیرحضوری (تنها چهار درصد از مصوبات را به خود اختصاص داده است)، موضوع شهرسازی (تنها چهار درصد از مصوبات را به خود اختصاص داده است) و موضوع حمل‌ونقل عمومی (تنها پنج درصد مصوبات را به خود اختصاص داده‌، این در حالی است که بودجه درخور توجهی برای این بخش در نظر گرفته شده است). به‌علاوه حوزه‌های مورد توجه در مصوبات شورا،‌ در هیچ‌یک از دوره‌ها، با مسائل اولویت‌دار برای شهروندان متناسب نبوده و آنچه برای شهروندان از زندگی در شهر تهران دغدغه بوده است، ردپای کم‌رنگی در مصوبات ادوار شورا دارد. این موضوع، برای نهادی همچون شورای شهر که انتخابی و برآمده از رأی مردم است، زنگ خطر است.

در بحث نظارت، شورای شهر تهران چقدر موفق بوده است؟

یکی از مهم‌ترین وظایف شورا، نظارت بر حسن اجرای مصوبات شورا و طرح‌های مصوب در امور شهرداری و سایر سازمان‌های خدماتی است. این در حالی است که در ادوار شورا، نقش نظارتی شورا در برابر نقش سیاست‌گذاری آن مورد غفلت قرار گرفته است. هیچ آماری در شورای شهر تهران از میزان اجرائی‌شدن مصوبات شورا، بالاخص برنامه‌های توسعه، در دست نیست.

این موضوع هیچ‌وقت مورد توجه اعضای دوره‌های مختلف شورای شهر نبوده است و متناسب با آن، سیاست‌ها و ابزارهای لازم توسط شورا برای نظارت بر نحوه اجرا و میزان اجرای مصوبات خود نیز شکل نگرفته و ایجاد نشده است. ضروری است شورای شهر پایش و نظارت بر اجرای مصوبات شورا با اولویت برنامه‌های توسعه و طرح‌های جامع را در مرکز فعالیت‌های خود قرار دهد. شورای ششم می‌تواند با فعال‌کردن ظرفیت‌های سامانه جامع مصوبات، سامانه گردش طرح‌ها و لوایح، سامانه پایش و پیگیری مصوبات که هم‌اکنون در بدنه اجرائی شورای شهر وجود دارد، به‌سرعت در این زمینه گام بردارد. شهروندان تهرانی محق‌ترین افراد در ارزیابی عملکرد مدیریت شهری، بالاخص نمایندگان خود هستند. به همین دلیل، هم‌زمان با ارتقای کمی و کیفی فعالیت‌های شورای ششم، ضروری است امکان انتشار صوت جلسات و مشروح مذاکرات صحن علنی پس از برگزاری جلسات مهیا شود تا رسانه‌ها و افکار عمومی بتوانند با مراجعه به آنها، در جریان مباحثه‌های تخصصی صورت‌گرفته و تلاش‌های اعضای شورا قرار گیرند. همچنین ضروری است روابط‌عمومی شورای شهر تهران، با تهیه و انتشار گزارش‌های سالانه و ادواری، رسانه‌ها و افکار عمومی را در جریان فعالیت‌ها و دستاوردهای شورای ششم قرار دهد.