ایران در عزای حسینی

شرق: شهادتش تلخ‌ترین واقعه تاریخ اسلام است، مردی که قرن‌ها، هر مسلمانی و هر انسان آزاده‌ای را در سالگرد شهادتش سیاه‌پوش می‌کند. جوان و پیر دوشادوش یکدیگر برایش در دسته‌های خیابانی عزاداری می‌کنند و با یاد مظلومیتش اشک می‌ریزند. مردی که تاریکی شب را فرصتی یافت تا به یارانش بگوید هر کس که می‌خواهد همراه من بماند و هیچ اجباری نیست. یاران اندکی برایش مانده بودند و همه شهید راه آزادی شدند. حالا هر سال، ماه محرم یادآور انسانیت نواده پیغمبر است؛ حسین بن علی (ع) که نماد و الگویی برای بشر بوده و هست و خواهد بود.

هر سال، کوچه‌ها و خیابان‌های تهران تا کوچک‌ترین شهرستان‌های مناطق مرزی کشور، عزادار او هستند. کوچه‌هایی با پرچم یا حسین و تصویرهای نماد عاشورا، از مناسک نمادینی مثل آتش‌زدن خیمه در ظهر عاشورا تا گل‌مالی، حمل نخل و نذری‌های مختلف در هر فرهنگ و منطقه‌ای از کشور، اما گستردگی عاشورا تا بطن اروپا و نقاط مختلف دنیا هم جان گرفته، حتی آدم‌ها با اعتقادات مختلف، برای ارادتشان به امام حسین (ع) پایشان را به هیئت‌های عزاداری می‌گذارند تا شاهد برگزاری این مناسک مذهبی باشند.

عزاداری محرم با فرهنگ و آداب شهرهای مختلف در هم آمیخته شده است. هر منطقه‌ای از کشور هم سبک و سیاق خود را در عزاداری و برپایی مراسم سوگواری دارد. از سوی دیگر در بسیاری از سنت‌های عزاداری شهرهای مختلف، شباهت‌های فراوانی وجود دارد. از برپایی دسته‌های عزاداری، تعزیه، گرداندن علم و نخل و تهیه غذای نذری تا پوشش مشکی محله‌ها، از جمله مراسم‌هایی است که در شهرهای کشور برپا می‌شوند. گاهی این سنت‌ها به قدری جالب‌ هستند که مردم را نه‌تنها از سراسر کشور بلکه از کشورهای دیگر به تماشای این مراسم‌ها دعوت می‌کند.

ایلام  و  چمر  در  ماه  محرم

عزاداری در هر شهر و فرهنگی، یک نماد مخصوص به خود دارد. عزاداری در ایلام هم با نام چمر تمام 10 روز محرم را رنگ و بوی خاص به آن منطقه می‌دهد. چمر مراسمی است که حتی برای مراسم خاکسپاری عزیزانشان هم انجام می‌دهند. البته چمر به غیر از روزهای ماه محرم، به مناسبت درگذشت افراد شاخص و مهم نیز برگزار می‌شود. زمان و مکان برگزاری چمر از چند روز قبل به مردم اطلاع داده می‌شود. همه در موعد مقرر دور هم جمع می‌شوند. در این زمان زنان ایلامی شروع به عزاداری مخصوص خود می‌کنند. آنها در حالی که بر سر و روی خود می‌زنند، آواهای مخصوص عزاداری را با صدای بلند می‌خوانند. این نواهای هماهنگ زنان آداب و رسوم محرم را به شکلی متفاوت به نمایش می‌گذارد. بعد از آن اسبی آراسته و مجهز به خنجر و تفنگ به میدان آورده می‌شود. زنان پس از دیدن این اسب، صدای خود را بالا می‌برند و عزاداری خود را با شدت بیشتری انجام می‌دهند. مردم اگر نذر داشته باشند، غذا درست می‌کنند و در آخر مراسم بین عزاداران توزیع می‌کنند. مراسم دیگرشان هم که با نام چایینه شناخته می‌شود، بیشتر مخصوص زنان است. چایینه را در چند روز از ماه محرم و برای چند نفر از یاران امام حسین(ع) و خود ایشان برگزار می‌کنند. چایینه قاسم، چایینه حضرت علی‌اکبر، چایینه حضرت عباس و چایینه امام حسین(ع) هرکدام آیین مخصوص خود را دارد. این مراسم تلفیق هماهنگ و درخشانی از غم و شادی است. در چایینه قاسم، دختری جوان و مجرد لباس سفید و رواندازی سبز به تن می‌کند. زنان شمع، نقل و نبات، حنا و عود با خود می‌آورند. سپس زنانی با عنوان چایینه‌خوان وارد میدان می‌شوند و شروع به مداحی می‌کنند. اما در بین مراسم، فردی یک کفن خونی با خود می‌آورد و از شهادت قاسم که داماد این مجلس است، خبر می‌دهد. در این زمان همه‌چیز تغییر می‌کند و عروسی تبدیل به عزا می‌شود. بر سر عروس چادر سیاه می‌کشند و بر سر و روی خود می‌زنند. شمع‌ها خاموش می‌شود، نوحه‌خوانی می‌کنند.

شاخسی  در  تبریز

شاه حسین یکی از مراسم‌های عزاداری ماه محرم در تبریز است. آیینی که در لهجه محلی به آن شاخسی می‌گویند. این مراسم از چند روز قبل از محرم شروع می‌شود و تا ظهر عاشورا ادامه پیدا می‌کند. عزاداران سیاه‌پوش کنار یکدیگر می‌ایستند و با قراردادن یک دستشان پشت کمر دیگری، زنجیره‌ای انسانی تشکیل می‌دهند. سپس با دست دیگر چوبی مخصوص را در مسیر سر تا پای خود حرکت می‌دهند. این حرکات همراه با نوای شاه حسین یا وای حسین که شاخسی گفته می‌شود همراه است. آیین شاه حسین، رفتاری نمادین است؛ گویا عزاداران در حال عزیمت به کربلا و قرارگرفتن در کنار یاران امام حسین(ع) هستند. البته در سال‌های اخیر، استفاده از سنج، طبل و سایر ادوات موسیقی مذهبی نیز در این مراسم رواج پیدا کرده است.

عزای حسینی  در  خرم‌آباد  با  گل‌مالی

آنها عزادارانی شیفته حسین هستند که هر سال ظهر عاشورا به نماد حزن و اندوه گل بر صورت و سینه می‌ریزند و با یاد حسین سینه‌زنی می‌کنند. مناسکی خاص برای روز تاسوعا و عاشورا. این مراسم سمبلیک از روز هفتم محرم شروع می‌شود. مردان از صبح این روز به حمام می‌روند و پس از اصلاح سر و صورت، با لباس‌های تمیز، عزاداری خود را آغاز می‌کنند. بعد از آن در حوضچه‌های اطراف تکیه‌ها و محل‌های عزاداری، گل درست می‌کنند و گل را از سر تا پا به خود می‌مالند. بعضی‌ها هم به طور کامل داخل حوضچه می‌شوند. بعد از اینکه سراپایشان گلی می‌شود عزاداری را با سینه‌زنی و نوحه‌خوانی ادامه می‌دهند. محرم امسال در اوج گرما پیش رفت، اما سال‌هایی هم بود که عزاداران با بارش برف و باران دسته‌های سینه‌زنی را به خیابان می‌آوردند. زمانی که ایام عزاداری مصادف با ماه‌های سرد سال باشد، برای عزاداران آتش روشن می‌کنند و آنها در اطراف آتش حلقه می‌زنند. بنابراین از روز هفتم برخی از عزاداران در کوچه‌ها می‌چرخند و با صدای بلند شعر می‌خوانند؛ مضمون اشعار آنها درخواست هیزم برای روشن‌کردن آتش است.

مرکز اصلی برپایی گل‌مالی خرم‌آباد و سایر شهرهای استان لرستان است. در سال‌های اخیر دامنه برگزاری این آیین به شهرهای استان‌های کرمانشاه و ایلام هم رسیده است.

یزد  و  نخل‌گردانی  روز  عاشورا

رسوم خاص و معروف بیشتر شهرهای ایران نخل‌گردانی است. در بین تمام شهرها، نخل‌‌گردانی یزد شهرت بیشتری دارد. نخل یک سازه چوبی بسیار بزرگ است که اطراف آن را با آیینه می‌پوشانند و با شال‌ها و پارچه‌های رنگی تزئین می‌کنند. نخل‌گردانی آیینی نمادین است که عموما در ظهر یا غروب عاشورا برگزار می‌شود. حمل‌کنندگان نخل گویا، پیکر امام حسین(ع) را پس از ظهر عاشورا بر دوش گرفته‌اند تا آن را به خاک بسپارند، اما تمام مراسم عزاداری در یزد به نخل‌گردانی محدود نمی‌شود. سوگواری و عزاداری در حسینیه‌های معروف این شهر همراه با نوحه‌خوانی و سینه‌زنی بخشی از این مراسم است. تعزیه‌خوانی، جغجغه‌زنی، کتل‌بستن و دسته سقا از مراسم‌های دیگر این روز خاص است که هر سال و حتی امسال اجرا شده است.

شور  حسینی  در   زنجان

عزاداری در زنجان شور دیگری دارد، حالا چندسالی است که عزاداری مردم زنجان بیشتر به چشم آمده است. آن‌قدر عزاداری در این شهر باشکوه و معنوی است که از زنجان با عنوان پایتخت شور حسینی یاد می‌شود. آداب و رسوم محرم در زنجان از اول ماه محرم و در حسینیه اعظم و زینبیه اعظم برپا شد و هر شب تعداد زیادی از اهالی شهر به این حسینیه‌ها آمدند و سوگواری کردند. اما اوج مراسم زنجانی‌ها از شب نهم محرم یعنی تاسوعا آغاز می‌شود. اگرچه گفته می‌شود محل برگزاری مراسم حسینیه و زینبیه اعظم است، اما این دو مکان تنها محل شروع مراسم هستند. کمی که می‌گذرد موج جمعیت عزاداران تمام میادین و خیابان‌های اصلی اطراف را دربر می‌گیرد. مداحان و روضه‌‌خوانان با لهجه ترکی و نوایی سوزان روضه می‌خوانند؛ مردم نیز بخش عمده‌ای از این روضه‌ها را با آنها همنوایی می‌کنند و به سینه می‌زنند. شور و حال این مراسم هر بیننده‌ای را تحت تأثیر قرار می‌دهد شاید به همین دلیل است که هر سال اقشار مختلف مردم از شهرهای مختلف برای شرکت در مراسم و حتی تماشا به زنجان می‌روند.

عاشورا در ابیانه

امسال نیز مانند هر سال این بافت تاریخی با آداب و رسوم خاص عزادار حسین بن علی بود. مردم با لباس‌های سنتی بر تن، جمعیتی چند هزار نفری را برای مراسم روز عاشورا شکل دادند. اصل مراسم عزاداری در ابیانه از شب تاسوعا با آیین ذاکری شروع می‌شود؛ آیینی که به خواندن ذکر مصیبت در این شب اشاره می‌کند. فردا صبح هم نوبت مراسم پرسه است. اهالی روستا حرکت خود را از جلوی روستای امامزاده شروع می‌کنند و به خانه‌های افرادی که در سال گذشته عزیزی را از دست داده‌اند، سر می‌زنند. صاحبان عزا هم در حد توان خود از آنها پذیرایی می‌کنند. مراسم‌های مختلف در روز تاسوعا و تا غروب عاشورا ادامه پیدا می‌کند. از جمله این آیین‌ها جغجغه‌زنی، نخل‌گردانی، شاداگردانی، طلوع‌خوانی و شام غریبان است که در این روز انجام می‌دهند.

عاشورا  در  کشورهای  دیگر

ماه محرم در شهرهای مسلمان‌نشین دیگر کشورها هم رنگ و بوی این ایام را حفظ کرده است. مسلمان‌ها از لندن تا هند و بحرین در روز تاسوعا و عاشورا دسته‌های سیاه‌پوش را به خیابان می‌آورند و عزاداری می‌کنند.

عاشورا در بحرین

عاشورا یکی از روزهای مهم در بحرین است که برای گرامیداشت این روز مانند ایران هر دو روز تعطیل است. این روزها مانند هر سال در مساجد مراسم‌های مذهبی برگزار  می‌شود و بین عزادارها نذری پخش می‌کنند. از روش‌های عزاداری آنها می‌توان به سینه‌زدن، زنجیرزدن یا قمه‌زدن اشاره کرد. البته هرساله دولت بحرین تمام ماه محرم برای هیئت‌های عزادار غذا آماده می‌کند. حتی پرچم‌های بحرین در محرم به سفید و سیاه تغییر می‌کنند و خیابان‌های مشکی در سراسر شهر بحرین دیده می‌شود.

هند   و   عاشورا

روز عاشورا برای مسلمان‌های هند، یک روز خاص است و حتی در بخش‌هایی، افراد کار خود را تعطیل می‌کنند یا ساعت کارشان را کم می‌کنند تا عزاداری کنند. حتی مسلمانان شیعه هند در ماه‌های محرم و صفر، لباس نو نمی‌خرند، هیچ نوع جشنی برگزار نمی‌کنند و زنان از زیورآلات استفاده نمی‌کنند. ‌ مراسمی چون مرثیه‌خوانی، سینه‌زنی و راه‌انداختن دسته‌های عزاداری و همین‌طور علم‌گردانی در هند در ایام محرم و روز عاشورا برگزار می‌شود. انجام تعزیه در این روزها، برنامه مورد علاقه مسلمانان است و البته هندی‌هایی که مذاهب دیگر دارند، برای دیدن نمایش‌های مربوط به کربلا از خود علاقه نشان می‌دهند.

بنگلادش  و  عزای  عاشورا

محرم در بنگلادش، شکلی جدی دارد، از رسانه‌های داخلی مثل تلویزیون که مرتب مراسم عزاداری پخش می‌کند تا ه‍یئت و دسته‌هایی که در خیابان شکل می‌گیرد.

مسلمان‌های  آذربایجان  در م حرم

شیعیان آذربایجان تمام روزهای محرم، به پنجره یا درهای خانه‌های خود پرچم سیاه به نشانه قیام امام حسین (ع) علیه ظلم نصب می‌کنند. برخی از افراد خانه‌های خود را تبدیل به حسینیه می‌کنند و از مردم دعوت به عزاداری در خانه‌هایشان می‌کنند. روز عاشورا بین مردم عزادار غذا توزیع می‌شود. مردم با سینه‌زنی، زنجیرزنی، نوحه‌خوانی یا قربانی‌کردن گوسفند و توزیع غذا بین مردم عزاداری می‌کنند. مسلمان‌ها در این روز به محل کار خود نمی‌روند و در مراسم عزاداری حاضر می‌شوند. همچنین چند سالی است که در آذربایجان به جای قمه‌زنی، اهدای خون به عنوان نذری میان مردم رواج پیدا کرده است.

حلوای   عاشورا   در   ترکیه

روز عاشورا در ترکیه، با پخش حلوا همراه است، حتی خوراکی‌هایی مثل گندم، نخود، لوبیا، برنج، زردآلو، انگور، توت‌فرنگی و دیگر میوه‌ها نذری داده می‌شود. با کمک برخی مؤسسات غیردولتی مراسم نوحه‌ و روضه‌خوانی در روزهای محرم و به‌ویژه عاشورا برگزار می‌شود.

عاشورا در تونس

تونس هم جایی است که علاوه بر مسلمانان، افراد با عقاید دیگر هم احترام خاصی برای عاشورا قائل هستند. مسلمانان و حتی برخی افراد غیرمسلمان علاوه بر مراسم‌های خاص خود از خوردن غذاهای رنگین یا برگزاری هر نوع جشنی خودداری می‌کنند و معمولا صبح روز عاشورا به اهل قبور سر می‌زنند.

مراسم عزاداری عاشورا در بسیاری از کشورهای دیگر هم برگزار می‌شود که هرکدام براساس فرهنگ منطقه پیش می‌رود، همچون مراسم روز عاشورای امسال در رم که طبق اعلام ایرنا با حضور شیعیانی از ملیت‌های افغان، پاکستانی، هندی و ایرانی، همچنین سفیر و دیپلمات‌های کشورمان در ایتالیا برگزار شده است.