زابل گرم‌ترین شهر جهان و آمادگی برای ال‌نینو

سازمان پیش‌بینی هواشناسی، زابل در جنوب شرق ایران را گرم‌ترین نقطه کره زمین در ۳۱ خرداد ۱۴۰۲ اعلام کرد. دمای هوا در این شهر در استان سیستان‌وبلوچستان ایران به 50.8 درجه سانتی‌گراد در میان بیش از هشت‌هزارو 800 ایستگاه هواشناسی رسید. زهک نیز در 27کیلومتری زابل برای اولین‌ بار در سه دهه گذشته دمای 50.6 درجه سانتی‌گراد را تجربه کرد. دما تا همین حالا رکوردها را در سال جاری شکسته است. ماه می‌ ۲۰۲۳ گرم‌ترین ماه می ‌برای اقیانوس‌های جهان از زمان شروع ثبت رکورد در سال 1850 بود. میانگین دمای اقیانوس در سراسر ماه می‌ 0.85 درجه سانتی‌گراد بود که بالاتر از حد نرمال ماه بود. برای کل سیاره، ماه می‌ سومین گرم‌ترین دمای ثبت‌شده در تاریخ بود. ایران با مشکلات بی‌سابقه‌ای مرتبط با آب‌وهوا ازجمله خشک‌شدن دریاچه‌ها و رودخانه‌ها، توفان‌های گرد‌و‌غبار، دمای بی‌سابقه، خشک‌سالی و سیل مواجه است. در مقایسه با دوره 1980-2004، در دوره 2025-2049، ایران احتمالا دوره‌های طولانی‌تری از بیشینه دمای شدید را در قسمت جنوبی کشور با دوره‌های طولانی‌تر خشکی (برای بیش از 120 روز) تجربه خواهد کرد: بارش کمتر از دو میلی‌متر، دمای بیشینه بیش از ۳۰ درجه سانتی‌گراد و همچنین مرطوب برای کمتر از سه روز، بارش کل بیش از 110 میلی‌متر و فراوانی سیلاب‌ها بیشتر خواهد بود. آب‌وهوای دوره‌های خشک طولانی‌مدت با بارش‌های شدید متناوب قطع می‌شود که به افزایش احتمال وقوع سیل می‌انجامد. بدون اقدامات سنجیده سازگاری، بعضی از مناطق جنوبی و مرکزی ایران عملا غیرمسکونی خواهد شد. ایران در ترکیب با مسائل مربوط به مدیریت، با سوانح زیادی ازجمله کوچک‌شدن تعداد درخور‌توجهی دریاچه‌ها و رودخانه‌ها گرفته تا فرونشست زمین، سیل و خشک‌سالی مواجه بوده است. دریاچه ارومیه -بزرگ‌ترین دریاچه خاورمیانه و یکی از بزرگ‌ترین دریاچه‌های فوق شور جهان- به میزان درخو‌‌توجهی خشک شده و با تداوم وضعیت موجود، ممکن است در مدت شش تا 9 سال به‌‌طور کامل خشک شود. دریاچه هامون در شرق ایران، دریاچه‌های پریشان و شادگان در جنوب و زاینده‌رود در مرکز ایران نیز به دلیل سوءمدیریت و تغییرات اقلیمی در خطر از بین رفتن هستند. ایران همچنین به دلیل بهره‌برداری بیش از حد از شرایط بسیار بحرانی در منابع آب زیرزمینی برخوردار است. در این شرایط بحرانی آب، افزایش فراوانی سیلاب‌ها خسارات شدیدی را به سطوح مختلف زیرساخت‌های آبی، اقتصاد و به‌‌طور کلی جامعه وارد می‌کند. از سال ۱۳۹۴ تا ۱۴۰۱ هشت سیلاب بزرگ در مناطق غیرمنتظره واقع در مناطق خشک و نیمه‌خشک کشور رخ داده است. سیل در مرداد ۱۳۸۰ و ۱۳۸۱ صدها نفر را در استان گلستان کشت. دمای اقیانوس‌ها به‌‌طور پیوسته در چند سال گذشته افزایش یافته است؛ حتی با وجود اینکه پدیده خنک‌کننده لانینا کنترل زیادی بر اقیانوس آرام داشت. اقیانوس‌ها در چهار سال منتهی به ژانویه ۲۰۲۳ گرمای بی‌سابقه‌ای داشته‌اند. سپس در اواسط ماه مارس، اقلیم‌شناسان متوجه شدند که دمای جهانی سطح دریا به بالاترین حد خود رسیده است. ال‌نینو تابستان ۲۰۲۳ در راه است و همراه با آن، اثرهایی مانند گرمای شدید، توفان‌های خطرناک استوایی و تهدیدی درخورتوجه برای صخره‌های مرجانی شکننده قابل انتظارند. لانینا و ال‌نینو پدیده‌های طبیعی در اقیانوس آرام گرمسیری هستند. لانینا با دمای پایین‌تر از متوسط اقیانوس مشخص می‌شود؛ درحالی‌که ال‌نینو دمایی گرم‌تر از میانگین دارد. هر دو اثر عمده‌ای بر آب‌وهوا در سراسر جهان دارند و تغییر به ال‌نینو مطمئنا دمای جهانی گرم‌تر را نیز به همراه خواهد داشت. در ابتدای تابستان ۲۰۲۳ یک «انتقال» از لانینا به ال‌نینو در مناطق گرمسیری اقیانوس آرام رخ می‌دهد. سه سال گذشته، حتی با وجود اثر خنک‌کنندگی لانینا، هنوز گرم‌ترین سال‌های ثبت‌شده بوده است. هنوز مشخص نیست که ال‌نینوی آینده چقدر قوی خواهد بود؛ ولی برخی مدل‌ها پیش‌بینی می‌کنند که می‌تواند به قدرت فوق‌العاده برسد. برخی دیگر نشان می‌دهند که این‌ ال‌نینو متوسط‌تر خواهد بود؛ اما آنچه واضح است، این است که این نشانه‌ها بر روی گرمای جهانی ناشی از انسان، نشان می‌دهند که ال‌نینو اثرهای شدید و بی‌سابقه‌ای را برای بسیاری از نقاط جهان به همراه خواهد داشت. برای اولین ‌بار جهان می‌تواند به 1.5 درجه گرمایش برسد. ال‌نینو می‌تواند -برای اولین‌ بار- جهان را از 1.5 درجه سانتی‌گراد بالاتر از سطح قبل از صنعتی‌شدن در اواسط تا اواخر دهه 1800 عبور دهد؛ کشورهایی که در توافق‌نامه اقلیمی پاریس متعهد شدند گرمایش جهانی را به کمتر از دو درجه -و ترجیحا به 1.5 درجه- در مقایسه با دمای پیش از صنعتی‌شدن محدود کنند. دانشمندان 1.5 درجه گرمایش را به‌عنوان یک نقطه اوج کلیدی در نظر می‌گیرند که فراتر از آن، احتمال سیل شدید، خشک‌سالی، آتش‌سوزی جنگلی و کمبود مواد غذایی به‌‌طور چشمگیری افزایش می‌یابد. احتمالا در سال 2024، گرم‌ترین سال ثبت‌شده جهان را خواهیم داشت. گرم‌ترین سال ثبت‌شده در‌حال‌حاضر 2016 است که پس از یک ال‌نینو بسیار قوی بود. با توجه به ادامه سوزاندن سوخت‌های فسیلی و تولید آلودگی‌های ناشی از گرمایش سیاره، جهان تاکنون حدود 1.2 درجه گرم‌شدن را شاهد بوده و با وجود سه سال با روند نسبی سردشدن لانینا، دما به سطوح خطرناکی افزایش یافته است. اروپا گرم‌ترین تابستان خود را در سال 2022 با دمای بیش از 40 درجه سانتی‌گراد دید. سالی که با ال‌نینو شروع شود، احتمالا با بارندگی بالاتر از حد نرمال با افزایش خطر سیل، زمین‌لغزش و فرسایش سواحل همراه خواهد بود. این وضع ممکن است با «تسکین موقت معنی‌دار خشک‌سالی» همراه شود. آفریقای جنوبی، هند و کشورهای نزدیک به غرب اقیانوس آرام ازجمله اندونزی و استرالیا در معرض خطر خشک‌سالی و گرمای شدید هستند.