آتش جنگ در جنوب نیل

جنگ قدرت بین ارتش سودان و یک نیروی شبه‌نظامی در این کشور آفریقایی موجب کشته‌شدن بیش از ۵۰ غیرنظامی شده است. به گفته گروهی از پزشکان سودانی، ده‌ها نفر از نیروهای امنیتی و نظامیان نیز در این درگیری‌ها کشته شده‌اند. گزارش‌ها از خارطوم، پایتخت سودان هم حاکی از آن است که صبح روز گذشته نیز صدای چند انفجار در شهر شنیده شده است. شبه‌نظامیان «نیروهای پشتیبانی سریع» که متشکل از هزاران شبه‌نظامی جنگ دارفور است، اعلام کرده‌اند که کنترل کاخ ریاست‌جمهوری، فرودگاه خارطوم و دیگر زیرساخت‌های کلیدی را در دست گرفته‌اند. این شبه‌نظامیان پس از جنگ دارفور به‌عنوان زیرمجموعه‌ای از ارتش سودان فعالیت می‌کردند.

با این حال، ارتش سودان تصرف فرودگاه خارطوم را رد کرده اما اذعان کرده است که شبه‌نظامیان شماری از «هواپیماهای غیرنظامی از‌جمله یک فروند هواپیمای سعودی ایرلاین» را آتش زده‌اند. ارتش سودان همچنین شنبه‌شب با انتشار بیانیه‌ای از مردم خواست از خانه‌های خود خارج نشوند. در این بیانیه آمده است که حملات هوایی به مواضع شبه‌نظامیان در جریان است.

بسیاری از کشورهای خارجی و سازمان‌های بین‌المللی از‌جمله  آمریکا، روسیه، اتحادیه اروپا و سازمان ملل از طرف‌های درگیر در سودان خواسته‌اند ‌هر‌چه زودتر به این درگیری‌ها پایان دهند. اتحادیه عرب هم روز گذشته به درخواست مصر و عربستان سعودی برای بررسی وضعیت سودان جلسه‌ای اضطراری تشکیل داد. یک سازمان پزشکی گفته است دست‌کم ۲۵ نفر از‌جمله ۱۷ غیرنظامی در این شهر جان خود را از دست داده‌اند. همچنین گزارش شده که در میان قربانیان این درگیری‌ها سه کارمند سازمان ملل متحد هم شناسایی شده‌اند که در جریان درگیری میان دو طرف در یک پایگاه نظامی جان باخته‌اند.

آغاز درگیری

درگیری‌ها در سودان پس از آن شروع شد که طرح انتقال قدرت از دولت موقت نظامی به تشکیل یک دولت غیرنظامی طرح شد. هر دو طرف مخاصمه، یعنی ارتش سودان و شبه‌نظامیان آرآس‌اف (نیروی واکنش سریع) مدعی‌اند کنترل فرودگاه خارطوم را در دست دارند؛ هرچند با وجود فرارسیدن شب گزارش‌ها از ادامه درگیری‌ها در پایتخت حکایت داشت. صدای توپخانه سنگین در امدرمان که در مجاورت خارطوم و بحری نزدیک است، در ساعات اولیه روز گذشته شنیده شد. شاهدان عینی همچنین از تیراندازی در شهر بندر سودان در دریای سرخ خبر دادند.

علاوه بر خارطوم، گزارش‌هایی از درگیری‌های مسلحانه در سایر نقاط سودان به‌ویژه منطقه دارفور حکایت دارد. ارتش سودان می‌گوید جنگنده‌هایش مواضع و پایگاه‌های آراس‌اف را بمباران کرده‌اند. هم‌زمان ساکنان خارطوم به خبرنگاران خارجی از وحشت و اضطراب خود گفته‌اند و یکی از آنها حتی از اصابت گلوله به خانه مجاور خود خبر داده است.

کمیته پزشکان سودان اعلام کرد ده‌ها پرسنل نظامی نیز کشته شده‌اند و برخی از آنها در بیمارستان‌ها مداوا شده‌اند. این کمیته می‌گوید که تاکنون ۵۹۵ نفر در درگیری‌ها زخمی شده‌اند. آن‌طور که اتحادیه صنفی پزشکان گزارش کرده، سه کارمند جان‌باخته سازمان ملل متحد برای برنامه جهانی غذا (WFP) کار می‌کردند که وظیفه توزیع کمک و آذوقه در مناطق قحطی‌زده و فقیر سودان را بر عهده دارد. دو کارمند دیگر سازمان ملل متحد هم به شدت مجروح شده‌اند. گزارش‌ها از حمله و غارت شبه‌نظامیان آراس‌اف از مقر سازمان ملل متحد در غرب سودان خبر می‌دهند.

دلیل جنگ

از زمان کودتای اکتبر ۲۰۲۱ در سودان، شورایی از ژنرال‌ها این کشور را اداره می‌کنند و دو نظامی در حال حاضر در مرکز اختلافات قرار دارند. ژنرال عبدالفتاح البرهان که رئیس نیروهای مسلح و در واقع رئیس‌جمهور کشور است و معاون او ژنرال محمد حمدان داگالو، معروف به همدی که فرمانده نیروهای شبه‌نظامی واکنش سریع (RSF) است. این دو نفر درخصوص حرکت کشور به سوی حکومت غیرنظامی اختلاف‌نظر دارند.

یکی از اصلی‌ترین نقاط اختلاف بر سر طرحی است که صد هزار نیروهای عضو واکنش سریع را به ارتش اضافه می‌کند و اینکه چه کسی نیروی جدید را رهبری خواهد کرد. درگیری‌های اخیر پس از چند روز تنش آغاز شد؛ زیرا اعضای واکنش سریع در حرکتی که ارتش آن را یک تهدید می‌دانست، در سراسر کشور مستقر شدند. مشخص نیست چه کسی اولین گلوله را در صبح شنبه شلیک کرد، اما بیم آن می‌رود که این وضعیت ناپایدارتر و بدتر شود. در پی روزها تنش در سودان بین شبه‌نظامیان «نیروی واکنش سریع» و ارتش، صدای تیراندازی و انفجارهای شدید در نقاط مختلف خارطوم، پایتخت این کشور و ازجمله کاخ ریاست‌جمهوری شنیده شده است. هنوز مشخص نیست دقیقا درگیری به چه دلیلی رخ داده‌، اما گفته می‌شود تنش بر سر پیشنهاد انتقال به حکومت غیرنظامی بوده است. از زمان کودتای اکتبر ۲۰۲۱، سران ارتش از طریق آنچه «شورای حاکمیت» نامیده می‌شود، کشور را اداره می‌کنند. برای انتقال حکومت به غیرنظامیان، طرحی برای ادغام این نیروهای شبه‌نظامی در ارتش در دست بود، اما اختلاف بین این ارتش و نیروهای شبه‌نظامی موجب تنش شده است.

دموکراسی در خطر

این جنگ در حالی شعله‌ور شده است که سودان آماده می‌شد در یک روند گذار به سمت برقراری حکومت غیرنظامی‌ گام بردارد، اما حالا با آتش‌افروزی این درگیری‌ها بیم آن می‌رود که روند گذار از مسیر خود خارج شود. جنگ قدرت بین دو ژنرال ارتش نشان می‌دهد که ارتش به این زودی تمایل ندارد قدرت را به غیرنظامی‌ها واگذار کند. بن‌بست سیاسی و ماه‌ها اعتراضات مخالفان، سودان را با تورم سرسام‌آور و فوران‌های مکرر خشونت‌ به زانو درآورده است. پس از سرنگونی عمر البشیر، نظامی‌ها و غیرنظامی‌ها برای اداره کشور به توافق اولیه‌‌ای رسیدند، اما در اکتبر ۲۰۲۱ ارتش دست به کودتا زد و قدرت را به دست گرفت. بعد از کودتا، ارتش ابتدا عبدالله حمدوک، نخست‌وزیر سودان را خلع ید کرد و در حصر خانگی قرار داد ولی او پس از امضای توافقی با رهبران کودتا مبنی بر تقسیم قدرت در اداره کشور، مجددا به کاخ نخست‌وزیری بازگشته بود. با‌این‌حال، معترضان حامی دموکراسی در سودان با ادامه تظاهرات بزرگ خیابانی، توافق میان آقای حمدوک و کودتاگران را رد کردند و خواستار تشکیل دولتی کاملا منفک از حضور و قدرت نظامیان شدند.

نیروی واکنش سریع

نیروهای شبه‌نظامی واکنش سریع (RSF) که به بدنامی شهره‌اند، به رهبری ژنرال محمد حمدان داگالو -‌معاون رهبر کشور‌- به نقض حقوق بشر متهم شده‌اند. این نیرو به قتل دست‌کم ۱۲۰ معترض در ژوئن ۲۰۱۹ در تظاهرات و تحصن در مقر ارتش متهم است. نیروی واکنش سریع در سال ۲۰۱۳ عمدتا با جنگجویان شبه‌نظامی «جنجوید» تشکیل شد که به‌طور وحشیانه‌ای با شورشیان در دارفور مقابله می‌کردند. اخیرا دیوان کیفری بین‌المللی در لاهه محاکمه علی‌محمد علی عبدالرحمن رهبر سابق شبه‌نظامیان موسوم به «جنجوید» را به اتهام ۳۱ مورد جنایت علیه بشریت و جنایات جنگی آغاز کرده است. در سال ۲۰۱۵، حدود 40 هزار نفر از اعضای نیروی واکنش سریع به مداخله نظامی تحت رهبری عربستان سعودی در جنگ یمن پیوستند. اعضای این نیرو به لیبی هم اعزام شدند. برای انتقال حکومت به غیرنظامیان، طرحی برای ادغام نیروهای واکنش سریع در ارتش وجود داشت، اما اختلاف بین ژنرال داگالو و ژنرال عبدالفتاح البرهان فرمانده ارتش سودان بر سر جدول زمانی این انتقال و اینکه چه کسی ریاست نیروی یکپارچه جدید را بر عهده خواهد گرفت، به تنش کشیده شد.