«شرق» از چالش‌های سرمایه‌گذاری در سینمای ایران گزارش می‌دهد
وظیفه دولت در قبال بخش خصوصی چیست؟
«سرمایه‌گذاری در سینمای ایران و تولیدات در بخش خصوصی به خطر افتاده است و سفره بخش خصوصی در‌حال کوچک‌شدن است. باید به همه اینها برای سال جدید فکر و برای حل‌شان برنامه‌ریزی کرد». این تازه‌ترین صحبت‌های محمد خزاعی، رئیس سازمان سینمایی، در شصت‌ویکمین جلسه شورای معاونان و مدیران سازمان سینمایی است که مدتی قبل برگزار شد.
شرق: «سرمایه‌گذاری در سینمای ایران و تولیدات در بخش خصوصی به خطر افتاده است و سفره بخش خصوصی در‌حال کوچک‌شدن است. باید به همه اینها برای سال جدید فکر و برای حل‌شان برنامه‌ریزی کرد». این تازه‌ترین صحبت‌های محمد خزاعی، رئیس سازمان سینمایی، در شصت‌ویکمین جلسه شورای معاونان و مدیران سازمان سینمایی است که مدتی قبل برگزار شد.
کم‌رنگ‌شدن بخش خصوصی در سینمای ایران از مواردی است که در یک سال اخیر به یکی از چالش‌ها و موارد قابل بحث تبدیل شده است؛ هرچند حضورکم‌رنگ بخش خصوصی در جشنواره چهل‌و‌یکم فیلم فجر این موضوع را چشمگیرتر کرد. با این حال به نظر می‌رسد به حاشیه رانده‌شدن بخش خصوصی برای مدیران دولتی نیز موضوع چالش‌برانگیزی است.
محمد خزاعی معتقد است موفقیت یک سازمان فردی نیست و مجموعه معدلی است که با حضور همه دست‌اندرکاران آن کنار یکدیگر رقم می‌خورد. چه در سازمان سینمایی و چه فارابی یا سایر مؤسسات همه دستاوردها و توفیقات ماحصل کار گروهی است و اگر احیانا ضعفی هم وجود داشته باشد، باز به همه برمی‌گردد.
معاون وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در جلسه شورای معاونان و مدیران سازمان سینمایی گفت: «بنیاد سینمایی فارابی از حضور عوامل و دست‌اندرکاران توانمندی بهره می‌برد. این بنیاد فرصت خوبی برای مشارکت سایر ارگان‌ها و بخش خصوصی محسوب می‌شود و باید بر این مهم در سال پیش‌رو تأکید و تمرکز بیشتری صورت گیرد. نباید تصور کنیم در سال ۱۴۰۲ مشکلات معیشت و هجمه‌های ناجوانمردانه کمتر خواهد شد و باید با درنظرگرفتن همه جوانب به فعالیت، برنامه‌ریزی و گسترش و رونق اشتغال و اقتصاد سینما ادامه داد».
او در بخش دیگری از صحبت‌هایش گفت: «در ماه‌های اخیر متأسفانه به علت اشتباه تعدادی از سینماگران در داخل و خارج از کشور امنیت سرمایه‌گذاری در سینمای ایران و تولیدات در بخش خصوصی به خطر افتاده است و سفره بخش خصوصی در‌حال کوچک‌شدن است. باید به همه اینها برای سال جدید فکر و برای حل‌شان برنامه‌ریزی کرد. باید تدبیری کنیم تا با مشارکت فارابی با درصدهای کمتر، امکان ساخته‌شدن به فیلم‌های بیشتری را بدهیم». به گفته او، بنیاد فارابی باید سال آینده از پروژه‌های صددرصدی به سمت پروژه‌های مشارکتی و حمایتی حرکت کند.
خزاعی با تأکید بر اهمیت راه‌اندازی باشگاه فیلم‌اولی‌ها در فارابی و شورای تأیید صلاحیت کارگردانان فیلم‌اولی گفت: «شیوه‌های حمایت از کارگردانان فیلم‌اولی نیز باید مشخص شود. پرورش نسل جدید بازیگران در عرصه سینما و تلویزیون یک ضرورت است و باید در زمینه بازیگری به کشف استعدادهای درخشانی که نمی‌دانند چطور وارد فضای سینمای ایران شوند، کمک کرد و فارابی مسئولیت دارد تا مثل حوزه کارگردانی، بازیگر‌اولی‌ها را هم به پروژه‌های سینمای ایران معرفی کند. این اتفاق مهمی برای سینمای ایران خواهد بود و از مهم‌ترین مأموریت‌های فارابی در سال جدید است که به تولید ارزان‌تر آثار و درنهایت رونق این بخش منجر می‌شود».
او تصریح کرد: «سینمای ایران برای نظام تولید فیلم و سرمایه‌گذاری در این زمینه به بازنگری نیاز دارد و لازم است ضمن شناسایی آسیب‌ها به نظم و نسقی شفاف و مشخص در زمینه هزینه‌های تولید و استانداردسازی آن دست یابیم و فارابی می‌تواند ضمن پیش‌قدم‌شدن به این روند کمک کند».
رئیس سازمان سینمایی در خاتمه این نشست اظهار کرد: «ان‌شاءالله سال آینده بنیاد فارابی با همت و انرژی مضاعفی در قالب اعطای وام، حمایت، کمک و مشارکت به تولید در سینما و اشتغال سینماگران ادامه دهد و امیدواریم با وجود همه مشکلات اقتصادی و گران‌بودن ساخت فیلم‌های سینمایی این مهم محقق شود».
دولت باید به جذب مخاطب فکر کند
سعید خانی، از تهیه‌کنندگان و پخش‌کنندگان سینمای ایران، در پاسخ به این پرسش که در‌حال‌حاضر چه چالش‌هایی بر سر راه پخش خصوصی در سینمای ایران قرار دارد و در‌این‌میان وظیفه دولت چیست؟ گفت: «اینکه هر‌ساله تعدادی فیلم دولتی ساخته شود، طبیعی است. سینمای ما به این جنس از فیلم‌ها هم نیاز دارد اما باید توجه کرد که بخش خصوصی توانایی تولید چنین فیلم‌هایی را ندارد و هزینه تأمین ساخت برخی فیلم‌ها وظیفه دولت است. اگرچه معتقدم در آن دسته از فیلم‌ها هم باید به بخش مخاطب و جذابیت فیلم فکر کرد اما در بخش خصوصی همه چیز متفاوت است. هزینه ساخت فیلم هر‌سال بیشتر می‌شود و در چنین شرایطی ساخت فیلم راحت نیست. شاید بزرگ‌ترین حمایت دولت از بخش خصوصی این است که مراقبت کند تا هزینه تولید را بالاتر نبرد».
او در بخش دیگری از صحبت‌هایش گفت: «سال 94 فیلم «استراحت مطلق» را با 600 میلیون تومان ساختم و الان این رقم، هزینه حضور یک بازیگر درجه دو در فیلم است. با هزینه‌های رایج فیلم در مرحله اکران باید دست‌کم 45 میلیارد تومان فروش داشته باشد تا هزینه تولید فیلم برگردد».
تهیه‌کننده فیلم «دوزیست» دیگر چالش سینمای ایران را نبود قانون کپی‌رایت توصیف کرد و گفت: «وجود قانون کپی‌رایت بسیاری از مشکلات را حل می‌کند و در نبود این قانون در کشور، هیچ درآمدی جز سینما و اکران آنلاین و وی‌او‌دی‌ها نداریم. طبیعی است که در چنین شرایطی بازگشت سرمایه بسیار سخت است. معتقدم در این موقعیت بهتر است دولت برای ساخت این جنس فیلم‌ها وام با سود کم در نظر بگیرد. درنظرگرفتن وام با بهره کوتاه‌مدت، یکی از راه‌حل‌هایی است که باعث می‌شود بخش خصوصی منحل نشود و بتواند فیلم‌هایی را که مخاطب بهتری خواهند داشت، بسازد. البته باید این موضوع را مدنظر داشت که در‌صورتی‌که دولت چنین کمکی به بخش خصوصی بکند، این تعامل دوطرفه خواهد شد. تهیه‌کننده بخش خصوصی باید حرفه‌ای عمل کند که فیلم‌های مخاطب‌پسندتری ساخته شود. ضمن اینکه اساسا در بحث پروانه ساخت هم نیاز است دولت نگاه ویژه‌تری داشته باشد. در این بخش هم می‌تواند کمک زیادی به بخش خصوصی برساند که اگر فیلم‌ها کمدی یا ملودرام ساخته می‌شود و اساسا نقدی اجتماعی مطرح می‌کند، آستانه تحملش را بالا ببرد و به این فیلم‌ها مجوز بدهد».
جذابیت در فیلم‌های دولتی و خصوصی ضروری است
حبیب اسماعیلی، تهیه‌کننده و پخش‌کننده با‌سابقه سینمای ایران، نیز با اشاره به فعالیت بخش خصوصی در کشور به «شرق» گفت: «این موضوع را می‌توان در کشور دید که در تمام زمینه‌ها به لحاظ اقتصادی و فرهنگی و... نیاز است تا به بخش خصوصی توجه ویژه‌تری شود. در سینما و فرهنگ هم همین موضوع صدق می‌کند».
او در بخش دیگری از صحبت‌هایش گفت: «به‌تازگی رئیس سازمان سینمایی از توجه به بخش خصوصی صحبت کرده است. همه می‌دانیم او همواره حسن‌نیت داشته؛ چرا‌که او پیش از نشستن بر صندلی مدیریت، سینماگر است و به نظر من جدا از اینکه یک مدیر فرهنگی است، او یکی از دست‌اندرکاران سینما است و همیشه از اینکه یکی از اهالی همین سینما است، صحبت می‌کند. پس بی‌تردید او هم متوجه بحران در سینمای ایران است و با همین دیدگاه درباره شرایط بخش خصوصی صحبت کرده است».
تهیه‌کننده فیلم سینمایی «قرمز» ادامه داد: «پاسخ به این پرسش را که در این شرایط چه تدبیری می‌توان برای از سکون خارج‌شدن بخش خصوصی انجام داد، باید از مدیران فرهنگی شنید. شاید با توجه به اتفاقاتی که در سال‌های اخیر تجربه کردیم، می‌توان این نتیجه را گرفت که اساسا فیلم‌های دولتی نسبت به فیلم‌هایی که در بخش خصوصی ساخته شده است، همواره از حمایت‌های بهتری برخوردار بوده‌اند. بی‌دلیل نیست که امروز سینماگران و مدیران دولتی درباره شرایط نه‌چندان مطلوب بخش خصوصی صحبت می‌کنند».
او در بخش دیگری از صحبت‌هایش گفت: «وقتی به تولیدات یک سال اخیر سینمای ایران نگاه می‌کنید، تولیدات بخش خصوصی بسیار اندک و انگشت‌شمار است. در‌حالی‌که در مدت چندین سال گذشته اکثر فیلم‌های خوب در بخش خصوصی ساخته شده و نیازی هم به مشارکت دولت احساس نمی‌شد. وقتی به گذشته نگاه می‌کنم و زمانی که کارمان را در دهه 60 شروع کردیم. بسیاری از اهالی سینما دست به دست هم دادیم و تعاونی‌هایی تأسیس کردیم و فیلم‌های خودمان را می‌ساختیم. اتفاقا فیلم‌ها در گیشه موفق هم بود و نیازی به کمک دولت احساس نمی‌کردیم. به‌مرور برخی چیزها در سینمای ما تغییر کرد. بنیاد سینمایی فارابی تأسیس شد و به سینماگران کمک کرد. وام‌هایی به ساخت فیلم‌ها تعلق می‌گرفت و سرمایه‌گذاری از بیرون سینما شکل متفاوت‌تری گرفت».
او ادامه داد: «مجموعه‌ای از عوامل در سال‌های اخیر باعث شده تا سینمای ما به سمتی حرکت کند که سهم بخش خصوصی در آن اندک باشد. مدت‌ها است که اکثرا چهره‌های شاخص سینما کم‌کار شدند و اگر هم کار ساخته‌اند، شاید سرمایه‌گذاری از بیرون سینما تزریق شده است. در چنین شرایطی قطعا نیاز است تا کارهای زیربنایی صورت بگیرد. این روزها باید به موضوع مخاطب سینما هم توجه ویژه‌ای داشته باشیم. در‌حالی‌که همه از ریزش محسوس مخاطب سینما گله‌مندیم. سال‌هاست از لزوم پرداختن به برنامه‌ریزی در راستای اختصاص کالای فرهنگی به سبد خانواده‌ها حرف می‌زنیم. اتفاقی که تا حد زیادی در حد حرف باقی مانده و کار چندانی برای رسیدن به این هدف انجام نشده است. این روزها از این موضوع صحبت می‌کنیم که با بالاتر‌رفتن هزینه‌های زندگی به‌مرور فرهنگ و سینما از‌جمله تفریحاتی است که می‌تواند از نظر برخی خانواده‌ها کم‌رنگ‌تر شود و این آسیب بزرگی است که متوجه سینما خواهد شد. اتفاقا باید در این شرایط فکر جدیدی برای سینما کرد که به این مرحله نرسیم و همچنان مخاطبان سینما را حفظ کنیم».
او ادامه داد: «وقتی به تولیدات امسال سینمای ایران نگاه می‌کنیم، متوجه می‌شویم بخش زیادی از فیلم‌هایی که مورد حمایت صدا‌وسیما بوده‌اند و تبلیغات آنها از رسانه ملی پخش شده و بخش زیادی از مردم را متوجه اکران فیلم کرده است، عمدتا فیلم‌های دولتی بوده است. در‌این‌میان بخش خصوصی سهم بسیار اندکی داشته و شاید به تعداد انگشتان دست هم نرسیده. همین موضوعی است که می‌تواند در سال پیش‌رو یکی از اقدامات لازم برای پرداختن به تولیدات بخش خصوصی و حمایت از آنها باشد».
اسماعیلی افزود: «فکر می‌کنم به‌مرور باید در عمل توجه به بخش خصوصی را ببینیم. یکی دیگر از مواردی که می‌توان به کیفیت تولیدات بخش خصوصی کمک کند، این است که دوستان در مرحله پروانه ساخت سخت نگیرند. مقصودم از سخت‌نگرفتن این نیست که همه چیز را رها کنند، منظورم این است که سینماگران ما در همه این سال‌ها می‌دانند که خطوط قرمز چیست و باید و نبایدها را می‌دانند. یکی دیگر از مورادی که بسیاری از فیلم‌ها را دچار مشکل می‌کند، ممیزی تا رسیدن به مرحله نمایش است. وقتی فیلم‌ها با سانسور زیاد راهی اکران می‌شوند، نمی‌توان انتظار داشت که تماشاگر رغبتی به دیدن فیلم داشته باشد. همین‌طور‌که وقتی گاهی فیلمی خارجی در سینما اکران می‌شود، مخاطب با پیش‌فرض اینکه قطعا فیلم با سانسور زیاد اکران شده است، چندان تمایلی به دیدن فیلم نشان نمی‌دهد. این تعامل بین جامعه سینمایی و مردم مورد مهمی است و باید تلاش کرد تا ارتباط مؤثر سینما و مردم قطع نشود».
او در پایان گفت: «در تمام سال‌های گذشته شاهد فعالیت بخش دولتی بودیم و فیلم‌هایی نیز که در این بخش تولید شده‌اند، جذابیت‌های خاص خودش را داشته است. نکته‌ای که به نظرم نیاز است در سینما به آن توجه بیشتری شود، بخش جذابیت فیلم‌ها برای مخاطب عام سینما است. این مورد در تولید فیلم‌های دولتی و خصوصی ضروری است. از این نظر که به محض افت کیفیت فیلم‌ها و جذابیت‌نداشتن فیلم‌ها، ما مخاطب را از دست می‌دهیم. به نظرم بهترین کار این است که بخش خصوصی فعال‌تر از قبل ظاهر شود و بتواند بیشتر و بهتر کار کند و روی پای خودش بایستد. در‌این‌صورت چندان ضرورتی برای کمک دولت به بخش خصوصی نیست و دولت می‌تواند به زیر‌ساخت‌های اساسی سینما بپردازد».
