«شرق» اکران آنلاین برخی از آثار سینمایی را در شرایط کم‌رونقی سینما بررسی می‌کند
فیلم‌دیدن جایی بیرون از سالن سینما
در روزهای همه‌گیری کرونا که هیچ پیش‌بینی دقیقی از زمان بازگشایی سالن‌های سینما وجود نداشت، تنها اکران آنلاین برخی فیلم‌های سینمایی، بسیاری را به صرافت انداخت تا فیلم‌هایشان را به گونه‌ای دیگر برای مخاطبان به نمایش بگذارند. اکران آنلاین «خروج» ساخته ابراهیم حاتمی‌کیا بسیاری را متوجه نقاط قوت و ضعف این طرح کرد.
شرق: در روزهای همه‌گیری کرونا که هیچ پیش‌بینی دقیقی از زمان بازگشایی سالن‌های سینما وجود نداشت، تنها اکران آنلاین برخی فیلم‌های سینمایی، بسیاری را به صرافت انداخت تا فیلم‌هایشان را به گونه‌ای دیگر برای مخاطبان به نمایش بگذارند. اکران آنلاین «خروج» ساخته ابراهیم حاتمی‌کیا بسیاری را متوجه نقاط قوت و ضعف این طرح کرد. بعد از قاچاق گسترده فیلم «خروج»، کانون کارگردانان سینمای ایران دست‌به‌کار شد و در نامه‌ای خطاب به حسین انتظامی، رئیس سازمان سینمایی، قاچاق این فیلم سینمایی را محکوم کرد. در این نامه بار دیگر بر لزوم توجه به قانون کپی‌رایت تأکید شد. کانون کارگردانان سینمای ایران ضمن محکوم‌کردن قاچاق این فیلم خواستار برخورد جدی با سارقان، تکثیرکنندگان و همچنین فروشندگان غیرقانونی آثار سینمایی شد و تأکید کرد که متأسفانه هنوز کپی‌رایت و حق مالکیت آثار فرهنگی- هنری و به‌خصوص محصولات تصویری توسط نهادهای اجرائی و نظارتی چندان و به‌طور جدی به رسمیت شناخته نشده و با سارقان آثار و اموال صاحبان این آثار برخورد ضروری و سخت قانونی نمی‌شود. تا زمانی که شرایط این‌گونه باشد و ستاد صیانت از محصولات فرهنگی از حالت «فرمایشی» به «اجرائی» درنیاید، وضعیت همین خواهد بود و سرمایه‌های مادی و معنوی دست‌اندرکاران سینما به‌سادگی و به‌سرعت غارت خواهد شد.
یاشار نورایی، سینمایی‌نویس، درباره نخستین تجربه اکران آنلاین و تماشای فیلم «خروج» نوشت: «اگر جریان قاچاق و دانلود غیرقانونی فیلم با تمهیداتی محدود و نظارت شود، جریان جهانی‌شدن فیلم‌های سینمای ایران تسریع خواهد شد. طبیعی است وقتی فاصله میان نمایش پرده‌ای یک فیلم و اکران خانگی آن برداشته شود و در کنار ایرانی‌های داخل کشور، چند میلیون ایرانی خارج از کشور هم به فیلم دسترسی داشته باشند، وقتی من نوعی در ایران در گفت‌وگو با دوستم در خارج، در مورد فیلمی مشترک که هم‌زمان دیده‌ایم گپ بزنیم، بحث و گفت‌وگو و تبدیل‌شدن فیلم به سوژه گفتمان راحت‌تر خواهد شد و با افزودن زیرنویس می‌توان طیف مخاطب فیلم‌ها را وسعت داد. اما استفاده از این امکانات آدابی دارد که جدا از مسائل قانونی که برای پخش و دانلود غیرقانونی جرم تعیین کرده است، خود استفاده کننده هم باید مقید به اصولی باشد که جریان پخش آنلاین را برای صاحب اثر و سرمایه‌گذار سخت و زیان‌آور نکند!
سال‌ها دست‌اندرکاران این سینما، از شرایط اکران گله‌مند بودند. شرایط تبعیض‌آمیز اکران، سلطه گروه‌های خاص بر تبلیغ و پخش فیلم‌ها که تا مرز مافیایی‌شدن پیش رفته و برگشت اندک سرمایه از اکران، جریان پیچیده تولید و نمایش فیلم در ایران را پیچیده‌تر کرده بودند. حال فرصتی پیش آمده که در عین سهولت دسترسی به فیلم‌ها، اگر شکل رسمی و متداول بگیرد و حمایت بیننده را با پول اندکی داشته باشد، در عین فزونی شفافیت، سود بسیار بهتری نصیب فیلم‌ساز و تهیه‌کننده خواهد شد. اگر از این فرصت بتوانیم استفاده کنیم و خودمان با قاچاقی‌دیدن محصولات، همدست انحصارگران اکران نشویم و مناسبات سالم حول آن شکل بگیرد و زیرساخت لازم مثل سرعت اینترنت بهبود یابد و از همه مهم‌تر، اکران اینترنتی عاملی برای محدودکردن سلیقه و تبعید عده‌ای فیلم و فیلم‌ساز خاص نشود و نمایش فیلم در سینما را مختص به فیلم‌های متناسب پرده مانند محصولات سه‌بعدی کنیم، شاید بتوان قدمی رو به جلو برداشت که در سینمای بحرانی ما، کار کمی نیست».
اکران آنلاین آثار سینمایی از ابتدا با موانعی روبه‌رو بوده و هست؛ از قاچاق و عرضه غیرقانونی فیلم‌ها در فاصله‌ای نزدیک به انتشار آنها گرفته تا بی‌میلی صاحبان آثار سینمای ایران برای انتشار فیلم‌ها در پلتفرم‌های عرضه فیلم، در شرایطی که تضمینی برای بازگشت سرمایه‌شان هم وجود ندارد. در سه سال گذشته اندک فیلم‌هایی به جریان اکران آنلاین پیوستند اما این جریان آنچنان که پیش‌بینی می‌شد به موفقیت نرسید.
ابوالحسن داودی، کارگردان، فیلم‌نامه‌نویس و تهیه‌کننده سینمای ایران نیز در روزهای تب‌و‌تاب اکران آنلاین فیلم‌های سینمایی معتقد بود: صد درصد نمی‌توان به این جریان خوش‌بین بود، اما از طرف دیگر می‌دانم که هیچ چاره دیگری وجود ندارد و آرزو می‌کنم چه مدیریت صنفی و چه مدیریت دولتی به این بیندیشند که در حال حاضر واقعا در مرحله انتخاب زندگی یا مرگ برای سینما هستیم و اکران درست و به‌قاعده آنلاین آثار سینمایی، می‌تواند راه‌حل مناسبی در شرایط فعلی باشد. باید به این فکر کنیم که بر اساس چه قواعدی می‌توان این پدیده مدرن را درست هدایت و مدیریت کرد تا راحت‌تر مسیرش را طی کند.
او در گفت‌وگو با «شرق» درباره شرایط نابسامان اکران آنلاین و قاچاق فیلم‌ها در فاصله‌ای کوتاه بعد از انتشار نیز گفت: «متأسفانه این مشکلی است که برای امروز و دیروز و نیز ناشی از فرهنگ تازه شکل‌گرفته کرونایی نیست. این داستان چند دهه است که همچنان ادامه دارد و اصلش مربوط می‌شود به اینکه ما از روابط و ارتباطات فرهنگی بین‌الملل و از قوانین و قواعدش جدا افتاده‌ایم. وقتی قانون کپی‌رایت را به رسمیت نمی‌شناسیم و وقتی متقابلا جهان ما را به رسمیت نمی‌شناسد، حاصلش می‌شود این نابسامانی که بر اثر تمام اتفاقات در این چند دهه ادامه داشته است. این مسئله برای کل عرصه فرهنگ کشور به وجود آمده است. موضوع قاچاق فیلم‌های سینمایی هم بزرگ‌ترین پاشنه آشیل اکران آنلاین فیلم‌ها در شرایط کنونی است. متأسفانه امکان راحت و در دسترسی وجود ندارد که ما از طریق همین قانون بسیار مفید و مهمی که در دنیا وجود دارد، خارج از مرزهایمان بتوانیم به دنبال حقوق خودمان باشیم و به قول فردوسی این موضوع خودش داستانی است پر از آب چشم. در نهایت با همه این شرایط باز هم همچنان تأکید می‌کنم با همین امکاناتی که وجود دارد و شرایطی که هست، باید سعی کنیم اکران آنلاین در بهترین شکل گسترش پیدا کند و بتواند ارتباطش را با تماشاگران حفظ کند و تماشاگران بالقوه‌اش را به تماشاگران بالفعل تبدیل کند».
اما این روزها در شرایطی که سینماها دوران رکودی را تجربه می‌کنند و بسیاری از فیلم‌ها در صف طویل اکران مانده‌اند، بررسی دوباره اکران آنلاین آثار سینمایی ضروری به نظر می‌رسد.
مازیار معاونی، منتقد، معتقد است فرهنگ و هنر همیشه ملجأ و پناهگاه خوبی برای مخاطبان خسته از شرایط سخت اجتماعی بوده است؛ چه از نظر دریچه‌ای که به افق‌های تازه باز می‌کند و چه از منظر آرامش ذهنی تا پس از آن مخاطب با فراغ بال بیشتری به زندگی در تمام ابعادش فکر کند.
او در بخش دیگری از صحبت‌هایش به «شرق» گفت: «بی‌جهت نیست که هنرهای نمایشی و به‌ویژه سینما به‌‌عنوان یک درمان مکمل در بهبود عوارض روحی و روانی به کار گرفته می‌شود. با پذیرش این مقدمه در ماه‌هایی که بنا بر شرایط سخت حاکم بر جامعه و البته تورم سرسام‌آور امکان سینمارفتن مردم به شدت کم شده و سینماها روزهایی به مراتب دشوارتر از قبل را تجربه می‌کنند، بی‌تردید یکی از گزینه‌های پیش‌رو به‌کارگیری مجدد فرمول اکران آنلاین است که در بحبوبه کرونا مورد استفاده قرار گرفت».
او ادامه داد: «به نظر می‌رسد در شرایط کنونی می‌توان به گزینه اکران آنلاین آثار سینمایی بیشتر فکر کرد؛ به‌خصوص با در نظر داشتن احتمال پیک جدید کرونا که باز هم ضربه‌ای دیگر به استقبال از سالن‌های سینما خواهد زد. اگرچه نباید از این جنبه هم غافل شد که مشکلات پایان‌ناپذیر معیشتی و احساس ناخوشایند اجتماعی ماه‌های اخیر رغبت چندانی برای پرداختن به حوزه سرگرمی برای مخاطبان عام‌تر و دغدغه‌های هنری و فرهنگی برای تماشاگران خاص و فرهیخته‌تر سینما باقی نمی‌گذارد، اما در سوی مقابل استقبالی که در همین روزها از بعضی از سریال‌های خوش‌ساخت نمایش خانگی می‌شود مهر تأییدی است بر اینکه مخاطب همیشه و در همه حال به دنبال فرار از دنیای واقعی پیرامونی و خوراک فرهنگی و هنری است و اگر آثار مناسب و باکیفیتی اکران شود می‌توان به اکران آنلاین و از‌دست‌نرفتن گزینه سینما در سبد فراغت خانواده‌ها امید بست».
فیلم‌بازها سالن تاریک سینما را بهترین مکان برای دیدن فیلم می‌دانند
در این میان اما نظرات برخی از کاربران درباره تجربه فیلم‌دیدن در پلتفرم‌ها را هم جویا شدیم.
علی 40ساله از تهران درباره تجربه فیلم‌دیدن در اکران آنلاین به «شرق» گفت: آنهایی که اهل فیلم‌دیدن در سینما هستند می‌دانند که بعد از پایان جشنواره فجر یعنی در اسفند‌ماه، فیلم خاصی اکران نمی‌شود تا از آغاز سال جدید فیلم‌هایی که به نظر پرمخاطب هستند «اکران نوروزی» خود را شروع کنند. اما در آخرین روزهای سال ۹۸، ناگهان کرونا همه چیز مخصوصا مراکز عمومی را تعطیل کرد و سینماها نیز از تماشاچی خالی شد. تهیه‌کنندگان فیلم و تماشاگران آن، مهم‌ترین راه ارتباطی خود یعنی سالن سینما را از دست داده بودند و با توجه به شرایط اقتصادی بدی که وجود داشت، رسما سینما از سبد فرهنگی مردم خارج شد. به یاد دارم چند ماهی طول کشید تا مسئولان به این نتیجه برسند که می‌توان از پلتفرم‌های نمایش خانگی برای «اکران آنلاین» استفاده کرد و درصدی از مخاطب باقی‌مانده را همچنان نگه داشت. با اینکه آنها که به اصطلاح «فیلم‌باز» هستند سالن تاریک سینما را بهترین مکان برای دیدن فیلم می‌دانند، اما اکران آنلاین این شرایط را فراهم کرد تا بتوان فیلم‌های روز ایران را در فرمت تلویزیون یا لپ‌تاپ دید. من تقریبا هر روز فیلم‌هایی را که آنلاین اکران می‌شد در چند پلتفرم دنبال می‌کردم و مثلا آخرین فیلم بهمن فرمان‌آرا را از آنجا دیدم. هرچند دیدن فیلم در اندازه کوچک لذت‌بخش نیست و سکوت سالن سینما را نمی‌توان در خانه فراهم کرد، اما باعث می‌شد با ادامه روند اکران آنلاین فیلم‌های روز، مخاطب از دست نرود؛ اتفاقی که به درستی رخ نداد و اکنون شاهد هستیم که نه در سالن سینما خبری هست و نه در پلتفرم‌ها.
ستاره 18ساله نیز معتقد است در دو، سه سال گذشته عادت تماشای فیلم تغییر کرده است. پیش از کرونا جمع‌شدن دور هم و فیلم‌دیدن در سالن‌های سینما یکی از تفریحاتش محسوب می‌شده و با همه‌گیری کرونا و فاصله‌گرفتن از حضور در جمع‌های این‌چنینی عادت سینمارفتن هم به مرور تغییر کرد و جایش را به دیدن فیلم و سریال در خانه داد. آن‌قدر که حتی تهیه بلیت اکران آنلاین آثار سینمایی توجیه اقتصادی بهتری نسبت به زمانی دارد که باید هزینه بیشتری برای رفتن به سالن سینما و خرید بلیت و خرید خوراکی داد.
سعید ۲۵ساله نیز با اینکه به سینمای جهان علاقه دارد و فیلم‌های روز جهان را دانلود می‌کند و عادت سینمارفتن را ترک نکرده بود، اما او هم سه سال است به هیچ سالنی نرفته. او به «شرق» گفت: چون همیشه برای رفتن به سینما بلیت می‌خریدم، برای دیدن فیلم‌های ایرانی که در پلتفرم‌ها اکران می‌شود نیز پول پرداخت می‌کنم، اما تعداد فیلم‌هایی که در این سه سال دیدم بسیار کم بود و ترجیح می‌دهم فیلم را در سینما ببینم، هرچند چندی پیش به سالنی رفتم و از گرانی بلیت‌ها شوکه شدم و تصمیم گرفتم آنلاین فیلم ببینم.
مریم ۳۲ساله کارمند نیز می‌گوید: من برای اینکه با دوستانم کنار هم باشیم به سینما می‌رفتم که با آمدن کرونا دورهمی‌ها نیز تعطیل شد، برای همین دیدن آنلاین فیلم‌ها آن هم تنها برای من جذابیتی ندارد. هرچند با بالارفتن قیمت‌ها رفتن به سینما توجیه مالی ندارد و قید فیلم ایرانی دیدن را زده‌ام.
مرتضی، دو فرزند دارد و از اکران آنلاین فیلم‌ها استقبال می‌کند: بردن خانواده به سینما علاوه بر هزینه مالی زیاد، وقت زیادی را می‌گیرد و در شرایطی که هم هوا آلوده است و هم آنفلوانزا زیاد شده، بچه‌ها را عادت داده‌ام که روی کامپیوتر فیلم ببینیم که اتفاقا استقبال هم می‌کنند. ما سه سال به سینما نرفتیم اما تقریبا همه فیلم‌های روز ایران را دیده‌ایم.
