جوابیه مرکز روابط‌عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به گزارش «شرق»
مهار ایدز با مشارکت انجمن‌های مردمی
در پی انتشار گزارش «انجمن‌های مردمی تحت فشار هستند» در روزنامه «شرق» مورخ ۹ آذر ۱۴۰۱ مرکز روابط‌عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی جوابیه‌ای به شرح زیر به دفتر روزنامه ارسال کرد:
در پی انتشار گزارش «انجمن‌های مردمی تحت فشار هستند» در روزنامه «شرق» مورخ ۹ آذر ۱۴۰۱ مرکز روابط‌عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی جوابیه‌ای به شرح زیر به دفتر روزنامه ارسال کرد:
1 طبق اصل 28 قانون اساسی «هرکس حق دارد شغلی را که بدان مایل است و مخالف اسلام و مصالح عمومی و حقوق دیگران نیست برگزیند. دولت موظف است با رعایت نیاز جامعه به مشاغل گوناگون برای همه افراد امکان اشتغال به کار و شرایط مساوی را برای احراز مشاغل فراهم نماید». این قانون برای بیماری اچآیوی نیز صادق است و از آنجا که افراد تحت درمان امکان انتقال به دیگران را ندارند، لذا اچآیوی مانعی برای اشتغال نیست و آزمایش تشخیص اچآیوی به‌عنوان آزمایش‌های بدو خدمت الزامی به شمار نمی‌رود.
2 روند بیماری و بعضی از داروهای مورد استفاده می‌تواند منجر به کاهش وزن بیماران شود به‌همین‌دلیل شاخصه وزن یکی از مواردی است که توسط پزشک مرکز مشاوره بیماری‌های رفتاری برای بیمارانی که با اچآیوی زندگی می‌کنند، سنجیده می‌شود و راهکارهای تغذیه‌ای به بیماران ارائه می‌گردد. تهیه سبدهای غذایی برای بیماران مبتلا به اچآیوی جزء خدمات حمایتی است که به صورت موردی توسط خیرین تأمین می‌شود. همچنین کتابچه تغذیه برای بیمارانی که با اچآیوی زندگی می‌کنند توسط دکتر کتایون طایری تدوین گردیده که در آن به منابع غذایی مورد نیاز و همچنین دستورات غذایی با هزینه‌های کمتر نیز اشاره شده است.
3 افشای بیماری جهت دریافت خدمات بهداشتی، درمانی الزامی نیست و کلیه پرسنل مراکز بهداشتی درمانی می‌بایست احتیاطات استاندارد را رعایت کنند همچنین ابتلا به اچآیوی نباید مانعی برای دریافت هیچ خدمتی از جمله خدمات بهداشتی درمانی باشد. در همین راستا آیین‌نامه پیشگیری و منع انگ و تبعیض علیه اشخاصی که با اچآیوی زندگی می‌کنند، تدوین و ابلاغ شده است.
4 ذکر این نکته ضروری است که منبع رسمی و صحیح آمار مربوط به عفونت اچآیوی مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر است که هر شش ماه یک بار در وب‌سایت مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر به نشانی https://icdc.behdasht.gov.ir به‌روزرسانی می‌گردد (مرکز تحقیقات ایدز منبع رسمی آمار نیست). تخمین موارد مبتلا به اچآیوی مطابق آخرین روش‌های علمی دنیا توسط نرم‌افزار اسپکتروم و مطابق با کلیه استانداردهای بین‌المللی تعیین می‌گردد. اینکه اطلاعات چه گروه‌های جمعیتی می‌تواند در تخمین اثر بگذارد مبتنی بر مستندات علمی است که در کشور ما هم استفاده می‌شود. تمام افراد شناسایی‌شده در کشور در یک سامانه جامع مدیریت داده‌های الکترونیک ثبت می‌شوند. براساس نظام جامع مدیریت داده‌های الکترونیک اچآیوی کشور، تا پایان شهریور 1401 از بین افراد مبتلا به اچآیوی شناسایی، ثبت و گزارش‌شده 23212 نفر زنده هستند که از این تعداد 17517 نفر دارای پرونده فعال هستند و حداقل در یک سال گذشته خدمات مربوط به مراقبت و درمان اچآیوی را دریافت نموده‌اند و مطابق همین آمار به صورت شفاف مشخص است که همچنان فقط 40 درصد شناسایی شده‌اند. در کشور ایران نیز همانند بسیاری از کشورهای دیگر دنیا، همچنان افزایش آموزش، اطلاع‌رسانی و آگاهی در زمینه کاهش انگ و تبعیض نسبت به اچآیوی، یک راهبرد عملیاتی است و هیچ‌گونه عدم شفافیتی در ارائه آمار وجود ندارد.
5 همان‌طورکه پیش‌تر گفته شد، براساس دستورالعمل، انجام آزمایش اچآیوی بدون رضایت آگاهانه فرد ممنوع است. ارائه مشاوره قبل و پس از انجام آزمایش اچآیوی الزامی است. در جایی که پزشک انجام آزمایش اچآیوی را جهت اقدامات تشخیصی و درمانی لازم بداند، انجام آزمایش مشروط به رضایت آگاهانه بیمار است. رضایتی آگاهانه تلقی می‌شود که با ارائه اطلاعات کافی، بدون فریب و اعمال هرگونه فشار از بیمار دارای اهلیت و یا نماینده قانونی وی اخذ شده باشد. موضوع درمان و مشاوره امری کاملا تخصصی است و فقط باید توسط افراد متخصص انجام شود حتی پزشکان عمومی نیز برای اینکه اجازه درمان اچ‌ای‌وی را داشته باشند لازم است دوره‌های تخصصی مربوطه را بگذرانند. کلیه پزشکان درمانگر ایدز عضو یک شبکه علمی هستند؛ لذا امکان ارائه درمان و خدمات مشاوره تخصصی در مراکز مشاوره بیماری‌های رفتاری فراهم است. انجام تست اولیه اچآیوی دارای قوانین مهمی از جمله ارائه خدمت مشاوره قبل از انجام تست است که فرد با مفاهیم واقعی اچآیوی و امکانات مراقبت و درمان آن آشنا می‌شود و کلیه مراکزی که در امر تشخیص اولیه فعالیت می‌کنند باید از این دستورالعمل پیروی کنند. در صورت وجود یک مشاوره کارآمد قبل از انجام تست در این مراکز (از جمله انجمن احیای ارزش‌ها)، احتمال اختلال رفتاری و خودکشی به حداقل ممکن می‌رسد.
6 اگرچه مانند تمام دنیا الگوی بیماری در کشور ایران هم در گروه سنی جوانان است؛ اما همچنن شواهد مبتنی بر اینکه بیماری در جمعیت عمومی انتشار یافته، وجود ندارد و بیماری در کشور همچنان در مرحله اپیدمی متمرکز است و انجام تست مستمر برای همه افراد جامعه لزومی ندارد. در‌حالی‌که امکان دسترسی به تست رایگان و محرمانه برای همه افراد داوطلب وجود دارد. در ضمن با توجه به انقلابی که با وجود داروها در نظام مراقبت و درمان اچآیوی پدید آمده است، خطر انقراض هیچ نسلی بر اثر ابتلا به اچآیوی وجود ندارد. از طرف دیگر در‌حال‌حاضر مجموعه آموزش‌های رویکرد نوین آموزش اچآیوی در سراسر کشور و برای گروه‌های هدف متفاوت انجام می‌گردد، که در آن اشاره شده اچآیوی مخصوص گروه خاصی نیست و هرکسی می‌تواند مبتلا به اچآیوی باشد؛ همچنین در برنامه کشوری کنترل ایدز که با مشارکت کلیه سازمان‌ها و نهادهای مختلف من‌جمله وزارت کشور تدوین شده است، مبارزه با انگ و تبعیض به‌عنوان یک راهبرد گنجانده شده است.
7 چهل سال پاسخ‌گویی به همه‌گیری اچآیوی درس‌آموخته‌های ارزشمندی در رویکردهای عدالت‌محور و اطمینان از پاسخ‌دهی مؤثر و مناسب به همه‌گیری برای ما داشته است. ما آموختیم، پاسخی می‌تواند در عرصه کشور و جهان اثربخش باشد که رویکرد عدالت‌محور، جامعه‌محور، دانش‌محور، آگاهانه، با ملاحظه فرهنگ همبستگی، اعتماد و مهربانی و با اولویت قراردادن افرادی که در معرض بیشترین خطر ابتلا قرار دارند، طراحی و به اجرا گذاشته شده باشد. پاسخی که یک رکن اساسی آن توانمندسازی افراد در معرض ابتلا، مبتلایان و خانواده‌های آنها در جهت محافظت از خود و دیگران در برابر این ویروس و همچنین ایجاد اعتماد در بین جوامع، دولت و سایر ارکان نظام باشد. کنترل بیماری اچآیوی تنها در گرو مشارکت همه‌جانبه کلیه ارگان‌های دولتی و غیردولتی است. یکی از افتخارات بزرگ نظام جمهوری اسلامی ایران مشارکت همه‌جانبه بیش از 23 سازمان و ارگان دولتی و غیردولتی در تبیین سیاست‌های کلان و تدوین برنامه‌های ملی استراتژیک کنترل عفونت اچآیوی است. دولت جمهوری اسلامی ایران که متعهد به کنترل ایدز برای ارتقای سلامت آحاد جامعه است، با حمایت از رویکردی مشارکت‌جویانه، به تدوین برنامه ملی راهبردی و مشارکت همه شرکای برنامه، حول یک برنامه واحد در قالب یک کمیته هدایت‌کننده متحد و با یک برنامه پایش و ارزشیابی مداخلات خود را سنجیده است. بدین منظور پنجمین برنامه راهبردی کشوری کنترل ایدز با همکاری نزدیک و همه‌جانبه تمامی سازمان‌ها و ارگان‌های ذی‌ربط تدوین گردیده و به تأیید هیئت دولت نیز رسیده است. درخصوص دسترسی به وسایل پوشش محافظتی برای افراد در معرض بیشترین خطر ابتلا به اچآیوی، این اقلام در مراکز منتخب به صورت رایگان در دسترس است. کمک‌هزینه خدمات دندان‌پزشکی نیز جزء خدمات حمایتی می‌باشد که با توجه به اینکه بودجه خدمات حمایتی اچآیوی برای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تعیین نگردیده است، در حیطه وظایف نمی‌باشد. لازم به ذکر است که کلیه خدمات مرتبط با تشخیص، مراقبت و درمان اچآیوی مرتبط با شرح وظایف، در مراکز مشاوره بیماری‌های رفتاری به صورت رایگان ارائه می‌گردد. سایر اقدامات جانبی از قبیل داروهای تقویتی، کمک‌هزینه درمان سایر متخصصان جزء خدمات حمایتی بوده که اغلب توسط خیریه‌ها و انجمن‌های غیردولتی می‌تواند در اختیار بیماران قرار گیرد.
8 تجارب کشورهای موفق در زمینه کنترل اچآیوی نشان می‌دهد که یکی از راه‌های اصلی سیستم بهداشتی در افزایش بیماریابی و دسترسی به خدمات کنترل اچآیوی کاهش انگ و تبعیض با افزایش امکان نوآوری و خلاقیت در افزایش آموزش، اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی توسط سازمان‌های مردم‌نهاد فعال در زمینه اچآیوی می‌باشد. از‌این‌رو در کشور ما نیز، نتایج فعالیت‌های انجام‌شده نشان از حضور همیشگی مؤسسات و سازمان‌های مردم‌نهاد فعال در زمینه اچآیوی در کنار برنامه استراتژیک کشوری کنترل اچ‌ای‌وی بوده است. کیت‌های تخصیص‌داده‌شده به مؤسسات و سازمان‌های مردم‌نهاد فعال در زمینه ایدز به تناسب آمار ارائه‌شده و عملکرد مؤسسه بوده و در‌صورتی‌که آمار و گزارش‌های به‌موقع به دانشگاه علوم پزشکی ارسال گردد، کیت تست تشخیص سریع اچآیوی، به حد کفایت به مؤسسه تحت نظارت آن دانشگاه تخصیص داده می‌شود. درخصوص تمدید فعالیت‌های سازمان‌های مردم‌نهاد و اخذ مجوزهای مربوطه برای فعالیت، این مورد در حیطه وظایف وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نمی‌باشد.
9 همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، آمار مربوطه به کنترل عفونت اچآیوی به صورت مرتب هر شش ماه یک بار توسط مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر اعلام می‌گردد. مراکز مشاوره بیماری‌های رفتاری، مراکزی هستند که تحت نظارت مستقیم دانشگاه‌های علوم پزشکی سراسر کشور، کلیه خدمات مرتبط با پیشگیری، ارتقای سلامت و مراقبت و درمان از افرادی که با اچآیوی زندگی می‌کنند را بر عهده دارند. کلیه خدمات در مراکز مشاوره بیماری‌های رفتاری در سراسر کشور رایگان و محرمانه است. همچنین با هماهنگی سازمان‌های دولتی همکار در برنامه راهبردی ایدز همانند دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، ستاد مبارزه با مواد مخدر، سازمان زندان‌های کشور و سازمان بهزیستی کشور در کلیه مراکز تحت پوشش آن سازمان‌ها نیز خدمات تست تشخیص اچآیوی به صورت رایگان و محرمانه ارائه می‌شود و در سیستم جامع داده‌های اچآیوی کشور ثبت می‌گردد. همچنین کلیه مؤسسات و سازمان‌های مردم‌نهاد فعال در زمینه اچآیوی نیز تحت پوشش دانشگاه‌های علوم پزشکی و پس از گذراندن دوره‌های مربوطه می‌توانند تست تشخیص اچآیوی را به صورت رایگان و محرمانه ارائه دهند. در کلیه مراکز جامع سلامت شهری و روستایی نیز دسترسی به خدمات تست تشخیص سریع اچآیوی به صورت رایگان و محرمانه فراهم است و هیچ مشکلی در سراسر کشور برای دسترسی به کیت تشخیص سریع اچآیوی وجود ندارد. مجددا یادآوری می‌گردد که درخصوص اچآیوی اطلاعات محرمانه یا غیر قابل انتشار وجود ندارد و کلیه داده‌های مورد نیاز برای عموم و همچنین اسم و آدرس مراکز ارائه‌دهنده خدمت تست تشخیص سریع اچآیوی در وب‌سایت مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر به نشانی https://icdc.behdasht.gov.ir در دسترس است.
