ترفندهای سعودی

شرق: جمعه گذشته عربستان سعودی و چین بیانیه‌ای مشترک صادر کردند که علاوه بر مسائل دوجانبه، در بخشی از آن به موضوع ایران اشاره شده ‌بود. در بخشی از بیانیه مشترک چین و عربستان سعودی آمده است: «درباره ایران، دو طرف بر ضرورت تقویت همکاری‌های برای تضمین صلح‌آمیز‌بودن ماهیت برنامه هسته‌ای ایران توافق کردند. دو طرف د‌رعین‌حال از ایران خواستند که با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همکاری کند، نظام عدم اشاعه را رعایت کند و بر احترام به اصول حسن هم‌جواری و عدم دخالت در امور داخلی دیگر دولت‌ها تأکید کردند». بعد از انتشار بیانیه مشترک عربستان سعودی و چین که در آن انتقادهایی نسبت به ایران مطرح شده است، رئیس‌جمهور چین در جلسه مشترک با سران کشورهای شورای همکاری خلیج فارس هم حضور داشت؛ نشستی که در‌نهایت به بیانیه‌ ضدایرانی دیگری منجر شد، هر‌چند با رصد بیانیه دوم به نظر نمی‌رسد، پای چین به آن باز شده باشد. در بخش‌هایی از بیانیه غیر‌اصولی شورای همکاری خلیج فارس مرتبط با ایران آمده‌ است: « حاضران بر مواضع ثابت و مصوبات گذشته درباره محکومیت تداوم اشغال سه جزیره تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی توسط ایران که ادعا می‌شود متعلق به امارات است، تأکید دارند». شورای عالی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس در ادامه این بیانیه روی نکته مهم‌تری دست گذاشت و لحنی تندتر را علیه تهران به کار برد؛ چرا‌که این بیانیه با تکرار ادعاهایی درباره ایران، تداوم حمایت ایران از گروه‌های تروریستی و گروه‌های شبه‌نظامی در عراق، لبنان، سوریه، یمن و سایر کشورها که امنیت ملی کشورهای عربی را تهدید و منطقه را بی‌ثبات می‌کند، محکوم کرد. شورای همکاری، ضمن تأکید بر مواضع و مصوبات ثابت خود درباره روابط با ایران، بر لزوم پایبندی ایران به اساس و اصول اساسی مبتنی بر منشور سازمان ملل و قوانین بین‌المللی، اصول حسن هم‌جواری و احترام به حاکمیت کشورها و عدم مداخله در امور داخلی آنها تأکید کرد. در این بیانیه ادعا شده است مذاکرات هسته‌ای ایران و هرگونه مذاکره آتی با ایران باید با حل رفتار بی‌ثبات‌کننده ایران در منطقه و حمایت آن از گروه‌های شبه‌نظامی و برنامه موشکی و امنیت دریانوردی بین‌المللی و تأسیسات نفتی همراه شود. شورای همکاری بر لزوم مشارکت کشورهای عضو در مذاکرات هسته‌ای ایران و همه مذاکرات و نشست‌های منطقه‌ای و بین‌المللی در این زمینه تأکید کرد. شورای همکاری با تکرار ادعاهای تقابلی خود با اظهارات برخی مسئولان در دولت ایران و اهانت و اتهامات علیه عربستان و کشورهای عضو شورای همکاری، مخالفت کامل خود را اعلام و نسبت به اقدامات ایران در منطقه ابراز نگرانی کرد. مضافا شورای همکاری بر آمادگی کشورهای عضو شورا برای همکاری و تعامل جدی و مؤثر با پرونده هسته‌ای ایران در راستای تحقق اهداف و منافع مشترک در چارچوب احترام به حاکمیت و سیاست‌های حسن هم‌جواری و احترام به مصوبات بین‌المللی تأکید کرد. این شورا، تداوم عدم پایبندی ایران به تعهدات خود و افزایش نسبت غنی‌سازی اورانیوم را که از حد استفاده مسالمت‌آمیز فراتر رفته است، محکوم کرد و از ایران خواست از این اقدام خود عقب‌نشینی کند و با سازمان بین‌المللی انرژی هسته‌ای همکاری کامل داشته باشد. شورای عالی شورای همکاری بر اهمیت حفظ امنیت دریایی و گذرگاه‌های آبی در منطقه و مقابله با فعالیت‌هایی که امنیت و ثبات منطقه و جهان را تهدید می‌کند، تأکید کرد که به نحوی غیرمستقیم دوباره ایران ر خطاب قرار می‌دهد.

واکنش تهران

هم موضع‌گیری شی جین‌پینگ در بیانیه مشترک با ریاض و هم سکوت رئیس‌جمهور چین در شورای همکاری، موضع‌گیری تهران را به دنبال داشت؛ آن‌هم در شرایطی که جریان اصولگرا در این سال‌ها با مانور سیاسی و رسانه‌ای تمام‌عیار همواره روی کلیدواژه «دوست و متحدی به نام چین» اصرار داشته است. بنابراین جریان راست هیچ‌گاه این تصور را نداشت که پکن این‌گونه به جمهوری اسلامی ایران جفا کند. با‌این‌حال ادعاهای رئیس‌جمهور چین به فاصله ساعاتی، با واکنش‌های مقامات جمهوری اسلامی ایران مواجه شد تا جایی که هم دولت و هم مجلس در این موضوع ورود کردند. در این راستا، قرار است امروز (یکشنبه) کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی در جلسه‌ای بیانیه ضدایرانی چین و عربستان را بررسی کند. یعقوب رضازاده، عضو این کمیسیون، در گفت‌وگویی با ایسنا اظهار کرد: «بعد از یک هفته برگزار‌نشدن جلسات کمیسیون‌ها به دلیل برگزاری جلسات مجلس شورای اسلامی به صورت دو شیفت، یکشنبه جلسه کمیسیون امنیت ملی تشکیل خواهد شد. در این جلسه تحولات اخیر در کشور بررسی می‌شود که از‌جمله آن بیانیه اخیر چین و عربستان سعودی است». رضازاده با محکوم‌کردن بیانیه مشترک اخیر چین و عربستان به ایسنا گفت: «دستگاه دیپلماسی باید با قدرت و قاطعیت جواب این بیانیه را بدهد که دیکته‌شده اسرائیل و آمریکا به نوکرشان یعنی عربستان است». این عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس یازدهم در واکنش به بیانیه اخیر چین و عربستان سعودی اظهار کرد: «کشور ما در منطقه خاورمیانه به‌ویژه غرب آسیا به‌عنوان کشوری قدرتمند از نظر علمی، موشکی، دفاعی و موارد دیگر شناخته شده است. ما هیچ وقت به‌جز صلح، دوستی، آرامش و امنیت برای منطقه و همسایگان چیز دیگری نخواستیم و انتظار نداشته‌ایم. موضوعی که همه همسایگان از آن اطلاع دارند». وی تأکید کرد: «ما تاکنون در امور داخلی کشوری دخالت نکردیم و اگر اظهارنظری هم بوده در راستای حفظ آرامش منطقه بیان شده است. درباره بیانیه مشترک تکلیف عربستان مشخص است؛ عربستان هیچ‌گاه حامی ما نبوده و همواره در روابط با کشورمان تنش را دنبال کرده که آخرین نمونه آن اغتشاشات اخیر است که یک پای ثابت عربستان سعودی بوده و به‌ویژه رسانه ضد انقلاب اینترنشنال دنبال می‌کند. از عربستان بیش از این انتظار نمی‌رفت. آنها همیشه در شوراهای خود ایران را محکوم به مداخله‌جویی در کشورهای همسایه کرده، حال اینکه کشورهای همسایه به‌هیچ‌وجه چنین نظری ندارند». این عضو هیئت‌رئیسه کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی ادامه داد: «موضوع چین فرق دارد. ما با چین روابطی سیاسی و اقتصادی داریم. چین به بازار نفت و اقتصاد ما نیاز داشته و ما هم با چین تبادلاتی داریم. بنابراین به‌هیچ‌وجه این بیانیه مشترک از طرف چین مورد انتظار و قبول کشور ما نیست. باید دستگاه دیپلماسی و وزارت خارجه با قدرت و قاطعانه جواب این بیانیه را بدهد».‌ علاوه بر مجلسی‌ها، دولت هم مجبور به واکنش شد؛ چنان‌که معاون سیاسی رئیسی به اظهارات شی جین‌پینگ در جریان سفر به عربستان پاسخ داد. محمد جمشیدی در توییترش نوشت: «همکاران چینی به یاد داشته باشند که وقتی سعودی و آمریکا از گروه‌های تروریستی داعش و القاعده در سوریه حمایت کردند و با تجاوز نظامی وحشیانه یمن را ویران کردند، این ایران بود که با تروریست‌ها جنگید تا ثبات و امنیت در منطقه مستقر شود و تروریسم به شرق و غرب تسری نیابد». البته قبل‌تر از واکنش‌های مقامات دولت سیزدهم و مجلس یازدهم، این حمید ابوطالبی، مشاور سیاسی حسن روحانی، رئیس‌جمهوری سابق بود در تازه‌ترین رشته توییت خود به بیانیه مشترک عربستان سعودی و چین علیه ایران واکنش نشان داد. در این زمینه حمید ابوطالبی نوشت: «‌آن‌گونه که بیانیه مشترک امروز چین و عربستان نشان می‌دهد و بیانگر تصویری روشن از مواضع یکپارچه آمریکا و غرب است، چین هم به دیپلماسی جهانی علیه ایران پیوسته است. اینکه چین و عربستان:

 1) بر ضرورت تحکیم همکاری مشترک برای اطمینان از ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران توافق دارند، 2) از ایران می‌خواهند با آژانس انرژی اتمی همکاری کند و بر رژیم عدم‌اشاعه متعهد بماند، 3) از ایران می‌خواهند به اصول حسن‌ هم‌جواری و عدم‌ دخالت در امور داخلی کشورها احترام بگذارد، 4) در مسائلی همچون امنیت منطقه‌ای، یمن، سوریه، لبنان، و... مواضع مشترک ـ‌مغایر با ایران‌ـ داشته و در بیانیه‌شان قید کرده‌اند، 5) در مورد فلسطین، هر دو کشور بر راه‌حل تشکیل دو دولت اسرائیل ـ فلسطین تأکید کرده و چین و عربستان با واگذاری بیت‌المقدس غربی به اسرائیل موافقت کرده‌اند! آیا سردرگمی استراتژیک در سیاست خارجی و ناکارآمدی دیپلماتیک در استراتژیک‌خواندن روابط ایران و چین معنایی جز این دارد؟». پیش‌تر از معاون روحانی، محمد مهاجری، فعال سیاسی رسانه‌های اصولگرا در توییترش نوشت: «آقای ‎شی از پکن رفته ریاض و با بزرگ‌ترین متحد ‎آمریکا در منطقه و جدی‌ترین رقیب اقتصادی و سیاسی ایران، قرارداد استراتژیک بسته و برای هم کلی نوشابه باز کرده‌اند و در همین حال ما سر کاریم و روی ‎دیوار چین یادگاری می‌نویسیم و به پیمان ‎شانگهای می‌نازیم».

یک سفر معنادار

در اثنای واکنش تهران به موضع‌گیری شی جین‌پینگ، دولت چین از سفر قریب‌الوقوع معاون نخست‌وزیر این کشور به ایران و امارات متحده عربی خبر داد. به گزارش خبرگزای شینهوا، هو چون هوا، معاون نخست‌وزیر چین قرار است به دعوت دولت‌های ایران و امارات متحده عربی از 10 تا 14 دسامبر (19 تا 22 آذر) به این دو کشور سفر کند. اگر‌چه جزئیات بیشتری درباره دستور کار سفر این مقام چینی اعلام نشده است اما بدون شک پکن سعی دارد با استفاده از فرصت این سفر، به نحوی ذیل یک موازنه سیاسی و دیپلماتیک بین ریاض و تهران، مانع از ایجاد شکاف با ایران شود؛ هر‌چند تا لحظه تنظیم این گزارش هم خبری درباره انجام این سفر رسانه‌ای نشده است.

نگاهی به سیاست‌های مرموز عربستان برای شکل‌دادن به رویکردهای تقابلی علیه ایران‌  و هم‌زمان ایجاد بازی‌های دیپلماتیک

ترفندهای سعودی

‌با در‌نظرگرفتن شرایط کنونی در منطقه غرب آسیا و نیز اقتضائات داخلی ایران بدون‌شک عربستان سعودی «یک پروژه چند‌جانبه» را در قبال ایران پی گرفته است؛ مبنی بر اینکه از یک سو ذیل تجربه جنگ یمن و تداوم هزینه‌های آن از رودررویی مستقیم با تهران حذر دارد و در سایه آن به دنبال دادن پالس مثبت دیپلماتیک است، هم چنانی که فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان سعودی جمعه شب (۱۸ آذر) طی نشست خبری با «احمد ابوالغیط»، دبیرکل اتحادیه عرب و «نایف الحجرف»، دبیرکل شورای همکاری خلیج در پایان اجلاس سران عرب و چین در ریاض تأکید کرد: «ایران بخشی از منطقه و یک همسایه است. ریاض همچنان دست خود را برای رسیدن به یک رابطه مثبت که در خدمت ثبات منطقه و رفاه مردم ما باشد، دراز خواهد کرد». وی افزود: «حرف‌های مثبتی از ایران می‌شنویم و امیدواریم که این حرف‌ها به روابط مثبت تبدیل شود». به موازات این لفاظی‌های دیپلماتیک هم یک بازی سیاسی فرسایشی از جانب عربستان در قبال نشست بغداد با هدف احیای روابط با تهران در دستور کار قرار گرفته است‌ اما نکته اینجا‌ست که ریاض در این با توجه به مسائل مربوط به تعلیق دوباره برجام و همچنین ذهنیتی که برای خود نسبت به مسائل داخلی ایران پرداخته‌اند ظاهرا به‌هیچ‌وجه تمایلی به احیای روابط با تهران ندارد؛ چرا‌که سعودی‌ها گمان می‌برند با با توجه به مسائلی داخلی و خارجی ایران، تهران در موضع ضعف قرار گرفته است و نباید با احیای روابط فرصت و فضایی را برای تنفس منطقه‌ای تهران ایجاد کرد. بر همین اساس ریاض در خفا با ادامه کمک‌های مالی به شبکه‌های رسانه‌ای ضدایرانی و فاقد هویت مشخص ر‌سانه‌ای و نیز تقویت جریان‌های تجریه‌طلب و ناسیونالیستی شرایط را تا زمان برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری سال 2024 به امید بازگشت ترامپ یا رئیس‌جمهوری از حزب جموری‌خواه به‌صورت کج‌دار‌و‌مریز ادامه می‌دهد. در عین حال عربستان اجماع‌سازی منطقه‌ای با کمک شورای همکاری خلیح فارس و نیز آماده‌شدن برای ایجاد ائتلاف عربی – اسرائیلی در سایه بازگشت نتانیاهو به قدرت را علیه تهران پی خواهد گرفت. در این بین تلاش ریاض برای بر‌هم‌زدن توارن دیپلماتیک پکن هم در همین راستا قابل ارزیابی است. در این خصوص چاینا دیلی، روزنامه حزب حاکم چین نوشت: «گوخان ارلی، مسئول بخش مطالعات خلیج ‌فارس در مرکز مطالعات خاورمیانه در ترکیه، به چاینا دیلی گفت که اجلاس سران بین چین و کشور‌های شورای همکاری خلیج فارس به‌عنوان یکی از «جامع‌ترین» اجلاس‌های دوره اخیر بوده است». ارلی تأکید دارد: «اتخاذ موضع مشترک در مورد مسائل فعلی و گذشته، مانند مسئله جزایر بین امارات و ایران، نشان می‌دهد که روابط شورای همکاری خلیج فارس با چین بر پایه‌های دائمی‌تری استوار است». این کارشناس اضافه کرد: «در‌عین‌حال گفته شده است که امنیت شورای همکاری خلیج فارس، امنیت چین است، این هم در اجلاس مشترک بیان شد، هم بیانیه پس از آن. بنابراین، بعد شراکت استراتژیک روابط شورای همکاری خلیج فارس و چین در اینجا دیده می‌شود‌». بدون شک پالس‌های دیپلماتیک سعودی و مرموزی مشخصی که در سیاست خارجی خود در پیش گرفته‌اند، بیش از هر زمان دیگر باید مؤید این نکته باشد که مواجهه با عربستان و فعالیت‌هایش به هوشمندی دیپلماتیک نیاز دارد.