اروپا و آمریکا از شنیدن پاسخ ایران درباره ارسال پهپادها طفره می‌روند
بازی معکوس غرب با بیست و دو، سی و یک
موضوع ارسال پهپادهای ایرانی به روسیه که طی هفته‌های اخیر به سرفصل جدیدی در منازعات دیپلماتیک تهران با غرب بدل شده است، هر روز ابعاد جدید و گسترده‌تری پیدا می‌کند. اگرچه «شرق» به طور تفصیلی، گفت‌وگوها و گزارشاتی برای تبیین این مسئله از زوایای مختلف و مبتنی بر منافع ملی انجام داده است، اما این قصه کماکان سر دراز دارد.
عبدالرحمن فتح‌اللهی: موضوع ارسال پهپادهای ایرانی به روسیه که طی هفته‌های اخیر به سرفصل جدیدی در منازعات دیپلماتیک تهران با غرب بدل شده است، هر روز ابعاد جدید و گسترده‌تری پیدا می‌کند. اگرچه «شرق» به طور تفصیلی، گفت‌وگوها و گزارشاتی برای تبیین این مسئله از زوایای مختلف و مبتنی بر منافع ملی انجام داده است، اما این قصه کماکان سر دراز دارد. دراین‌باره حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه دولت رئیسی دیروز شنبه و در حاشیه نشست هماهنگ‌کنندگان ملی گروه دوستان دفاع از منشور ملل متحد و در پاسخ به سؤالی پیرامون همکاری‌های دفاعی، نظامی و تسلیحاتی ایران و روسیه و برخی از اظهاراتی که در این زمینه طی روزهای اخیر مطرح شده است، اذعان کرد: «مناسبات ایران و روسیه بر اساس اصول همسایگی و منافع دوجانبه است».
رئیس دستگاه سیاست خارجی کشور با اشاره به برخی از اخبار منتشرشده از سوی مقامات و رسانه‌های غربی در مورد ارسال پهپاد و موشک از سوی ایران به روسیه و ادعای اوکراین مبنی بر اینکه تهران این ابزارها را در اختیار مسکو برای به‌کارگیری در جنگ قرار داده است، تصریح کرد: «اظهارات آنها در مورد بخش موشکی کاملا غلط است و بخش پهپاد درست است. ما تعداد معدودی پهپاد ماه‌های قبل و پیش از جنگ اوکراین در اختیار روسیه قرار دادیم».
وی با اشاره به موضع ایران در ارتباط با جنگ روسیه و اوکراین و با تأکید بر اینکه ما یک طرف جنگ در اوکراین نیستیم و این موضوع را به مقامات اوکراین نیز اعلام کرده‌ایم، افزود: «به مقامات اوکراین تأکید کرده‌ایم که اگر مستنداتی در مورد استفاده از پهپادهای ایرانی در جنگ اوکراین توسط روسیه وجود دارد، در اختیار ما قرار بدهند. در همین چارچوب دو هفته پیش هیئت دفاعی ما برای بررسی این موضوع و برگزاری یک نشست مشترک با اوکراینی‌ها در این زمینه به یک کشور اروپایی رفت، ولی در دقیقه ۹۰ طرف اوکراینی‌ها در جلسه حضور پیدا نکرد و علت آن نیز فشار آمریکا و برخی از کشورهای اروپایی به‌خصوص آلمان بود. آنها به طرف اوکراینی گفته بودند که ما می‌خواهیم ایران را به خاطر موضوع پهپادها تحریم کنیم و حالا شما می‌خواهید در یک نشست مشترک با ایرانی‌ها حضور پیدا کنید و با آنها قهوه بخورید». امیرعبداللهیان با بیان اینکه چند روز پیش نیز با وزیر امور خارجه اوکراین به صورت تلفنی گفت‌وگو کردم، افزود: «بار دیگر در این گفت‌وگوی تلفنی تأکید کردیم که اگر طرف اوکراینی مستنداتی مبنی بر استفاده از پهپادهای ایرانی در جنگ اوکراین توسط روسیه دارد به ما ارائه کند و در این زمینه توافق کردیم که آنها مستنداتشان را در اختیار ما بگذارند و قرار است چنانچه طرف اوکراینی بر عهدش پایبند بماند طی روزهای آینده بتوانیم این موضوع را بررسی کنیم و مستندات آنها مورد توجه ماست».
با توجه به اذعان امیرعبداللهبان مبنی بر ارسال پهپادهای ایرانی به روسیه عملا بستر برای فشار مضاعف به تهران شکل خواهد گرفت و گویا برای غرب تفاوتی ندارد که ایران این پهپادها را قبل از تجاوز روسیه به اوکراین، به روسیه داده است یا بعد از آن؛ چراکه مهم‌ترین دستاویز غرب صرفا به صحبت‌های امیرعبداللهیان باز می‌گردد که شاید مبنایی برای تشدید هجمه‌های سیاسی، دیپلماتیک و رسانه‌ای علیه ایران باشد. در این رابطه علاوه بر تحریم‌های انفرادی کشورها، فضا برای جولان در سازمان ملل و شورای امنیت نیز فراهم خواهد شد.
ارسال پهپاد و نقض شدن یا نشدن قطع‌نامه 2231 توسط ایران
بی‌شک مانور اصلی غرب در قبال موضوع ارسال پهپاد ایران به روسیه روی قطع‌نامه 2231 خواهد بود؛ بنابراین باید به محتوای این قطع‌نامه با محوریت پیوست B نگاه انداخت. در پیوست «B» قطع‌نامه ۲۲۳۱ آمده است: «کلیه دولت‌ها می‌توانند در فعالیت‌های مشروحه ذیل مشارکت کرده و اجازه انجام آنها را صادر کنند، مشروط به اینکه شورای امنیت از قبل به صورت مورد به مورد، تصمیم به صدور اجازه انجام چنین فعالیت‌هایی بگیرد: الف) عرضه، فروش، یا انتقال مستقیم یا غیرمستقیم تمامی اقلام، مواد، تجهیزات، کالاها و فناوری‌های مذکور در سند 2015/546/S و همچنین هرگونه اقلام دیگر که بنا به تشخیص دولت ذی‌ربط بتواند به توسعه سیستم‌های حمل تسلیحات هسته‌ای کمک کند، از قلمرو خود، یا به وسیله اتباع خود یا با استفاده از کشتی‌ها یا هواپیماهای تحت پرچم‌شان به مبدأ ایران، یا برای استفاده در ایران یا برای بهره‌مندی ایران، خواه از قلمرو آنان نشئت گرفته باشد یا خیر؛ ب) ارائه هرگونه فناوری یا مساعدت فنی یا آموزش، مساعدت مالی، سرمایه‌گذاری، خدمات واسطه‌گری و سایر خدمات و نیز انتقال منابع یا خدمات مالی به ایران، یا تحصیل منفعتی توسط ایران در هریک از فعالیت‌های تجاری در کشور دیگر، در ارتباط با عرضه، فروش، انتقال، تولید یا استفاده از اقلام، مواد، تجهیزات، کالاها و فناوری‌های شرح داده‌شده در بند فرعی (الف) یا مرتبط با فعالیت‌های شرح‌داده‌شده در بند ۳؛ مشروط به اینکه در صورت صدور تأییدیه توسط شورای امنیت: (الف) قرارداد مربوط به تحویل چنین اقلام یا انجام چنین همکاری‌هایی متضمن تضمین‌های مناسب درخصوص استفاده‌کننده نهایی آنها باشد؛ و (ب) ایران متعهد شود از چنین اقلامی برای توسعه سیستم‌های حمل تسلیحات هسته‌ای استفاده نکند». بند سوم پیوست (ب) می‌گوید: «از ایران خواسته می‌شود تا هشت سال پس از روز قبول توافق یا تا زمانی که آژانس گزارشی مبنی بر تأیید نتیجه‌گیری گسترده‌تر ارائه کند، هرکدام زودتر حادث شود، هیچ فعالیتی مرتبط با موشک‌های بالستیکی طراحی‌شده برای قابلیت حمل سلاح‌های هسته‌ای، شامل پرتاب با استفاده از چنین فناوری‌های موشک‌های بالستیک، صورت ندهد».
در این راستا اگر غرب اثبات کند ایران با ارسال پهپاد قطع‌نامه 2231 را نقض کرده است به درخواست یکی از اعضای برجام امکان آغاز پروسه فعال‌شدن مکانیسم ماشه وجود خواهد داشت. در همین راستا مقامات اروپایی و آمریکای به طور مشترک ارسال پهپاد توسط ایران به روسیه را نقض قطع‌نامه 223 می‌دانند. البته مشابه این موضع‌گیری غرب در داخل هم شنیده می‌شود.
کما اینکه حمید ابوطالبی، معاون سیاسی دفتر رئیس‌جمهور در دولت روحانی طی رشته توییتی در دوم آبان‌ماه نوشت: «بیایید صادق باشیم و عوام‌فریبی نکنیم؛ اینکه می‌گویید تحریم تسلیحاتی خاتمه یافته است، موضوع پهپادها و موشک و... در بند ۴ ضمیمه B در ۲۲۳۱ و در متن ۷۹ صفحه‌ای 2015/546/S برای مدت هشت سال است و نه پنج سال؛ اینکه می‌گویید پهپادها (UAV) به ۲۲۳۱ ربط ندارد، ربطش را در 2015/546/S می‌توانید پیدا کنید. اینکه می‌فرمایید دیپلماسی سردرگم نبوده و هوشمندانه است! آن‌هم به دلیل: بحران در روابط با آژانس و کاهش همکاری‌ها، برخلاف برجام؛ افزایش تنش میان ایران و اروپا و آغاز تحریم‌های دوباره، پس از دو دهه؛ محکوم‌کردن ارسال پهپاد به اوکراین توسط جوزف بورل و اعلام توقف مذاکرات با تهران؛ اعلام قطع مذاکرات با تهران توسط آمریکا؛ نامه سه کشور اروپایی به دبیر کل در مورد پهپادها و مطرح‌شدن نقض ۲۲۳۱ در شورای امنیت UN؛ تنش با افغانستان و مسئله طالبان و حق‌السهم ایران در مسئله آب؛ وضعیت مناسبات با عربستان و امارات و... و قفقاز و...؛ سردرگمی در عراق و سوریه و لبنان و...؛ به نظر می‌رسد تجاهل کرده‌اید؛ اینکه باور دارید روسیه در «برجام و ناتو و اوکراین و پهپادها» صادق است تغافل می‌کنید؛ اینکه بر ضعف تیم و ساختار معیوب مذاکرات و رساندن آن به بن‌بست آگاه نیستید جای تعجب دارد؛ اینکه هنوز عدم اعتماد را دلیل برای عدم مذاکره با آمریکا می‌خوانید! سؤال‌برانگیز است...؛ ولی بدانید این سیاست خارجی راه به بیراهه دارد؛ و با کلماتی چون هوشمندانه، اولویت همسایگان، همکاری استراتژیک با روسیه و چین، عضویت در شانگهای امنیت‌محور، فروش نفت و... نجات‌یافتنی نیست! باور کنید اگر دوباره در چاه فصل هفتم منشور افتادیم، دیگر نخواهیم توانست از آن خارج شویم».
در مقابل تهران اعتقاد دارد آنچه غرب می‌گوید تفسیر و خوانشی نادرست از قطع‌نامه 2231 است. در این راستا امیرسعید ایروانی، سفیر و نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران در نشست چهارم آبان شورای امنیت سازمان ملل تحت عنوان صلح و امنیت بین‌المللی، استدلال‌های ایران پیرامون رد ادعاهای کشورهای غربی مبنی استفاده از پهپاد ایرانی در جنگ اوکراین و ارتباط آن با قطع‌نامه 2231 در مورد توافق هسته‌ای را مطرح کرد. نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران در تبیین این موضوع بیان کرد: «تعدادی از کشورهای عضو شورای امنیت سازمان ملل از جمله آمریکا دیگر کشورها را به نقض قطع‌نامه 2231 متهم کرده‌اند؛ در‌حالی‌که آنها خود به نقض فاحش همه تعهدات حقوقی تحت همان قطع‌نامه ادامه می‌دهند. مثال بارز این نقض تعهد، خروج غیرقانونی ایالات متحده از توافق هسته‌ای و تداوم این نقض تعهد در زمان حال به‌عنوان اهرمی برای چانه‌زنی است؛ اقدامی که نقض آشکار و فاحش قواعد آمره حقوق بین‌الملل، منشور ملل متحد و قطع‌نامه 2231 شورای امنیت محسوب می‌شود».
دیپلمات ارشد کشور در سازمان ملل خاطرنشان کرد در یک تلاش مذبوحانه دیگر، کشورهای غربی تلاش کرده‌اند تا از طریق انتشار اطلاعات نادرست، مطالب غیرمستند، گمانه‌زنی‌های نادرست و تفاسیر گمراه‌کننده، خودسرانه و ناقص از قطع‌نامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل، بین این قطع‌نامه و استفاده از پهپادها در درگیری اوکراین ارتباط ساختگی برقرار کرده تا از این طریق ادعاهای بی‌اساس خود را علیه جمهوری اسلامی ایران توجیه کنند».
ایروانی افزود: «ادعای نقض پاراگراف 4 ضمیمه B قطع‌نامه 2231 یک اشتباه و تفسیر گمراه‌کننده و خودسرانه است که در تناقض با مفاد و روح و نص این بند محسوب می‌شود. این پاراگراف به طور روشن به محدودیت‌های اقلام، مواد تجهیزات، کالاها و فناوری اشاره می‌کند که می‌تواند به توسعه مرتبط با سلاح‌های هسته‌ای کمک کند که در این زمینه ایران هرگز این اقلام را تولید و عرضه نکرده و قصدی هم برای تولید یا عرضه آن ندارد». سفیر و نماینده دائم کشورمان درباره درخواست از دبیرخانه سازمان ملل برای انجام تحقیقات در چارچوب قطع‌نامه 2231 برای ارزیابی نوع پهپادهای استفاده‌شده در درگیری در اوکراین تأکید کرد: قطع‌نامه 2231 هیچ‌گونه مبنای حقوقی برای انجام این‌گونه تحقیقات فراهم نکرده است. علاوه‌براین و مهم‌تر از آن، یادداشت مورخ 16 ژانویه 2016 رئیس شورای امنیت وظایف مرتبط در اجرای قطع‌نامه، به‌ویژه در ارتباط با اصول ذکرشده در پاراگراف 2 و 7 ضمیمه B قطع‌نامه 2231 را مشخص کرده است. دبیرخانه درخصوص این قطع‌نامه دارای وظایفی شامل مدیریت همه ارتباطات ورودی و خروجی مرتبط با اجرای قطع‌نامه، پیش‌نویس مکاتبات، سخنرانی‌ها و توجیه‌کردن تسهیل‌کننده مرتبط با اجرای قطع‌نامه، حفظ و نگهداری همه اطلاعات و مدارک مرتبط با کار شورای امنیت بوده و درباره قطع‌نامه وظیفه خدمات اداری و کمک در سازمان‌دهی جلسات غیررسمی شورای امنیت برای حمایت از اجرای قطع‌نامه را بر عهده داشته است».
نماینده ایران در سازمان ملل اضافه کرد: «من یک بار دیگر می‌خواهم تأکید کنم که هرگونه سوءاستفاده از وظایف ذکرشده درمورد قطع‌نامه 2231 و از جمله تحقیقات درخواستی غیرقانونی است و نقض صریح دستور کار دبیرخانه محسوب می‌شود».
راه‌حل برون‌رفت از بحران چیست؟
با در نظر گرفتن تفسیرهای متعدد و متضاد دو طرف از قطع‌نامه 2231 ذیل ارسال پهپادهای ایرانی به روسیه و نیز اذعان تهران در ارسال پهپاد پیش از وقوع جنگ به نظر می‌رسد که راه‌حل جمهوری اسلامی ایران برای برون‌رفت از بحران تأکید بر تعامل با طرف اوکراینی است. در این زمینه جمله کلیدی امیرعبداللهیان می‌تواند مسیر درست را پیش‌روی تهران قرار دهد. وزیر امور خارجه در نشست دیروز شنبه تأکید ک: «اگر برای ما ثابت شود که روسیه از پهپادهای ایرانی در جنگ اوکراین استفاده کرده است، ما نسبت به این مسئله بی‌تفاوت نخواهیم بود». این جمله‌ای بود که وزیر امور خارجه قبل‌تر نیز تکرار کرده بود. حال اینکه بی‌تفاوت‌نبودن ایران در جزئیات چگونه و به چه شکل و به چه نحوی خواهد بود، جای بررسی بیشتر دارد؛ ولی فارغ از قدرت عمل تهران در برابر مسکو، باید این را در نظر گرفت که به نظر می‌رسد پوتین همواره به دنبال آن بود که پای ایران را در این جنگ باز کند.
در این راستا حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دهم، در گفت‌وگویی با «شرق» چنین گفت: «باز هم روسیه مانند هر مسئله دیگری در سیاست خارجی ایران توانست به یک برگ برنده دست پیدا کند؛ یعنی همان‌گونه که در برجام و مذاکرات هسته‌ای، روسیه برنده شد، در مسئله جنگ اوکراین هم باز این مسکو بود که پیروز شد».
فلاحت‌پیشه در ادامه تأکید کرد: «درباره ارسال پهپاد و دیگر تسلیحات ایرانی اتفاقا خود روسیه بخش عمده‌ای از این اخبار و ادعاها را مطرح کرد، نه ایران، کما‌اینکه هیچ‌گاه مقامات رسمی در جمهوری اسلامی ایران ارسال این تجهیزات و تسلیحات را به روسیه برای به‌کارگیری در جنگ اوکراین تأیید نکردند؛ ولی روسیه از همان ابتدا عنوان کرده بود که ما محموله‌های پهپادی را از ایران خریداری کرده‌ایم و آن را در جنگ اوکراین به کار بسته‌ایم. حتی روس‌ها پا را فراتر گذاشتند و از نظر کیفی قدرت پهپادهای ایرانی را زیر سؤال بردند و عنوان کردند که پهپادهای ایرانی کیفیت لازم و کارایی مدنظر روسیه را در جنگ ندارد؛ یعنی در همین مسئله هم روسیه برخورد نامناسبی با ایران داشت. اکنون هم با اقدام اروپایی‌ها در تحریم ایران، بیش از همه این روسیه است که بسیار خوشحال است؛ چراکه مسکو با اقداماتش توانست در جنگ اوکراین یک شریک جرم و یک شریک تحریم برای خود بتراشد و کشور دیگری را در کنار خود در لیست تحریم‌های مربوط به جنگ اوکراین اضافه کند».
در کنار این موضع‌گیری‌های نماینده ادوار مجلس، نعمت‌الله ایزدی به‌عنوان آخرین سفیر جمهوری اسلامی در اتحاد جماهیر شوروی و اولین سفیر ایران در روسیه در گپ‌و‌گفتی با «شرق» خاطرنشان کرد: «ما هم به سهم خود در شکل‌‌گیری رفتار ضدایرانی اوکراین در این مدت مقصریم. ما رفتار قابل دفاعی در جنگ اوکراین نداشتیم. موضع‌گیری ما ثابت، صریح و شفاف نبوده است. وزیر امور خارجه یک حرف می‌زند، دیگر نهادها و رسانه‌ها عملا دست به ستایش تجاوز پوتین به اوکراین می‌زنند؛ بدیهی است که این رفتار متناقض قابل دفاع نیست. به‌همین‌دلیل حتی اگر مسئله فشار آمریکا، اروپا و ناتو را بر اوکراین و شخص زلنسکی هم کنار بگذاریم، کی‌یف به این نتیجه می‌رسید که باید رفتار دیگری در برابر تهران داشته باشد».
اگرچه کی‌یف پیش‌تر تجربه ناموفقی را با تهران در پیگیری ساقط‌شدن هواپیمای اوکراینی دارد و سایه آن شکست مانع بزرگی در تحقیقات مشترک دو کشور بر سر به‌کارگیری پهپادهای ایرانی در جنگ اوکراین از سوی روس‌هاست؛ اما تهران چاره‌ای جز تأکید بر همکاری با طرف اوکراینی ندارد. البته در‌این‌بین پارامتر مهم دیگر یعنی تحریکات غرب و فشار بر کی‌یف و شخص زلنسکی در تعامل‌نکردن با تهران هم مانع بزرگ دیگری است که عملا تحقیقات مشترک ایران و اوکراین را به یک موضوع دست‌نیافتنی بدل کرده است.
