نحوه برخورد با نوجوانان را بیاموزیم

فرزاد طباطبایی: بسیاری از والدین در جلسات مشاوره این سؤال را مطرح می‌کنند که رفتار صحیح با نوجوان چگونه باید باشد؟ نوجوانی یک مرحله حساس برای هر فرد است؛ چرا‌که هم‌زمان با سن بلوغ و دوران هویت‌یابی در نوجوان است. والدین باید رفتار صحیح با نوجوان را بدانند و از اشتباهات رایجی مانند ایجاد محدودیت‌ها، نظارت مستقیم و تحقیر دوستان نوجوان خود پرهیز کنند؛ چراکه یک رفتار اشتباه از سوی والدین می‌تواند باعث ایجاد اختلالات مختلفی از‌جمله شخصیت، افسردگی و اختلالات کنترل تکانه شود و نوجوان را به خطر بیندازد. همچنین با کمک‌گرفتن از روان‌شناسان، افزایش اطلاعات درباره دوران نوجوانی و آگاهی از تأثیرات فضای مجازی به بهبود روابط میان خود و فرزندتان کمک کنید. در ادامه قصد داریم به بررسی بیشتر این موضوع بپردازیم؛ پس با ما همراه باشید. رفتار صحیح با نوجوانان اهمیت بسیاری دارد؛ چرا‌که نوجوانی، مرحله‌ای است که هم‌زمان با بلوغ اتفاق می‌افتد. این دوره حساس می‌تواند شخصیت فرد را شکل دهد و بر آینده او تأثیر بگذارد. به عبارت دیگر رفتاری که والدین با فرزندان نوجوان خود دارند، پیش‌بینی‌کننده رفتارهای آینده آنهاست. شما با رفتارهای خوب و بدتان شخصیت نوجوان خود را شکل می‌دهید و باعث می‌شوید او یاد بگیرد در سال‌های بعد چگونه با دیگران رفتار کند. نوجوانان به دلیل حساسیت‌های خاصی که دارند، ممکن است به خاطر رفتارهای اشتباه والدین عزت نفس و اعتمادبه‌نفس پایینی داشته باشند که قطعا در سال‌های آینده تأثیر بسزایی روی آنها خواهد گذاشت. با رفتار صحیح، می‌توانید به نوجوان‌تان بگویید که همیشه و در هر شرایطی او برای شما عزیز و دوست‌داشتنی است و می‌تواند روی حمایت شما حساب کند. با این کار اعتماد به نفس و نیاز به امنیت را در او تأمین می‌کنید و او را انسان بالغی بار می‌آورید. بعضی از والدین، خواسته یا ناخواسته در رابطه خود با فرزندشان دچار اشتباهاتی می‌شوند. این اشتباهات در نوجوانی می‌تواند عواقب و پیامدهای جبران‌ناپذیری در سال‌های بعدی به دنبال داشته باشد. مهم‌ترین اشتباهات والدین شامل موارد زیر هستند.

1- ناآشنایی  با  ویژگی‌های  دوران  نوجوانی

اکثر خانواده‌ها، اطلاعات کافی درباره خصوصیات و ویژگی‌های این دوره ندارند؛ بنابراین درک خوبی از رفتارها و شرایط نوجوانی نداشته و نمی‌توانند رفتار مناسبی با آنها داشته باشند. آشنا‌نبودن با این دوره باعث می‌شود که رفتار آنها را پای اقتضای سن‌شان نگذارند و با آنها نزاع کنند. سعی کنید درباره این دوره بیشتر بدانید و آنها را درک کنید. مثلا اگر آگاهی‌تان بیشتر باشد، می‌دانید که نیاز به استقلال و اظهارنظرکردن در این دوره کاملا طبیعی و بخشی از فرایند رشد در آنهاست.

2- قطع‌کردن  ارتباط  با  نوجوان

اگر دوست دارید که بتوانید فرزند نوجوان خود را خوب تربیت کنید، بهتر است بدانید اولین قدم، داشتن یک ارتباط خوب است. اگر ارتباط خوبی با نوجوان‌تان داشته باشید به او می‌فهمانید که دوست او هستید، به او کمک خواهید کرد، مراقبش هستید و می‌تواند در هر موردی از شما مشورت بگیرد. اشتباهی که بیشتر والدین دچار می‌شوند، این است که ارتباط‌ خود را با آنها قطع می‌کنند. پیامد این کار، شروع پنهان‌کاری‌ها و دروغ‌گویی خواهد بود؛ چرا‌که حس اعتماد بین شما ایجاد نشده و او از شما فاصله زیادی خواهد گرفت.

3- نظارت مستقیم

والدین در سنین دو تا شش سال فرزندشان، برای کنترل و مدیریت آنها نظارت مستقیمی دارند که البته این خیلی خوب است؛ اما با فرا‌رسیدن سنین نوجوانی باید بدانید که این کار دیگر جواب نمی‌دهد و باید فراموشش کنید. اگر نوجوانان متوجه نظارت مستقیم شما بشوند، نه‌تنها ناراحت می‌شوند و خوششان نمی‌آید؛ بلکه احتمال دارد واکنش تندی به شما نشان دهند. طبیعی است که نوجوان، فکر می‌کند شما قصد تجاوز به حریم شخصی‌اش را دارید و می‌خواهید او را کنترل کنید.

4- لج‌بازی  و  نپذیرفتن  اشتباه  به  جای  رفتار  صحیح  با  نوجوان

نوجوانان نگاه انتقادی و بسیار تیزی دارند، پس به‌سرعت اشتباهات شما را متوجه خواهند شد. در‌صورتی‌که اشتباه کردید، آن را بپذیرید و به اشتباه خود اعتراف کنید. مطمئن باشید که این کار به اعتبار و احترام شما آسیبی نخواهد زد. حتی می‌توان گفت که نوجوان از این رفتار خشنود خواهد شد و به دلیل فروتنی‌تان احترام بیشتری به شما می‌گذارد. از طرف دیگر شما با این کار به فرزند خود می‌آموزید که هیچ‌کس بدون خطا نیست و او نیز در برابر اشتباهات خود کوتاه می‌آید.

5- جلوگیری  از  رشد هویت  شخصی نوجوان

فرزندان علایق و استعدادهایی جدا از والدین خود دارند. اگر والدین بخواهند فرزندشان را مطابق با علایق خود تربیت کنند، به جایی نخواهند رسید و در نهایت یکی از طرفین آسیب می‌بیند. پس بهتر است علایق فرزندتان را پیدا کرده و او را حمایت کنید تا هویت شخصی مخصوص به خود را پرورش دهد. فرزندانی که از طرف والدین خود حمایت می‌شوند، بیشترین میزان رشد و شکوفایی را تجربه می‌کنند.

6- نپذیرفتن  دوستان  فرزند  نوجوانان

نوجوانان اهمیت بسیار زیادی به دوستان خود می‌دهند. تحقیر دوستان نوجوانان یکی از بزرگ‌ترین اشتباهات والدین است؛ چرا‌که با این کار بی‌کفایتی در ارزیابی و تصمیم‌گیری را به فرزند خود القا می‌کنند. دوستان فرزندتان را بپذیرید و با نظارت و اعمال محدودیت اجازه معاشرت با آنها را بدهید. اگر فکر می‌کنید که واقعا دوستان او مناسب نیستند، دلیل خود را به فرزندتان بگویید و از او بخواهید که نظر خود را درمورد این ویژگی دوستانش بیان کند.

6- ناآگاهی  از  چالش‌های  رشدی  فرزندان

درمورد دوره نوجوانی و تغییرات این دوره اطلاعات کسب کنید. با کسب اطلاعات متوجه خواهید شد که بسیاری از رفتارهای عجیب او کاملا طبیعی است و با مرور زمان از بین می‌رود؛ اما در غیر‌این‌صورت بحث و دعوا میان‌ شما بیشتر خواهد شد و مشکلات افزایش می‌یابد.

1- قدم  اول در  رفتار  صحیح  با  نوجوان،  او  را  درک  کنید

احساسات‌شان را درک کنید و همدلانه به گره‌های زندگی‌اش نگاه کنید. اقتضای سن آنهاست که شما را به چالش بکشند، زیاد حرف بزنند و استقلال‌شان را به رخ شما بکشند. پس به جای ناراحت‌شدن، با آنها درباره این احساسات‌شان صحبت کنید و بگویید احساسشان را درک می‌کنید.

2- ابراز   احساسات  کنید

نوجوانان در این دوره دچار بحران عاطفی می‌شوند. نیاز به دوست‌داشته‌شدن در آنها بالا می‌رود و نیاز بیشتری به ابراز علاقه از طرف والدین دارند. جمله «دوستت دارم» را به شکل‌های مختلف و به صورت مکرر به او بگویید و تأکید کنید که چه جایگاه ارزشمندی در زندگی شما دارند.

3- برای  داشتن  رفتار  صحیح  با  نوجوان  او را  تحسین  کنید

سعی کنید در مقابل اطرافیان از او تعریف و تمجید کنید. نقاط قوتش را تحسین کنید و بگویید فرزند فوق‌العاده‌ای دارید. حتی در خلوت خودتان هم نقاط مثبتش را بازگو کنید تا بداند شما حواستان به خوبی‌ها و رفتارهای درستش هست.

4- پاداش‌دادن  را  فراموش نکنید

معمولا نوجوانان پیش‌داوری‌های منفی‌ای درباره والدین خود دارند و فکر می‌کنند آنها در هر لحظه قصد تنبیه‌کردن‌شان را دارند؛ پس شما باهوش باشید و زیرکانه عمل کنید. تنبیه‌کردن در این دوره اصلا جواب خوبی نمی‌دهد و فقط فاصله و شکاف بین شما را زیاد می‌کند. در عوض می‌توانید با دادن پاداش نقاط قوتش را تقویت کنید. مثلا به جای اینکه به خاطر کم‌شدن نمره ریاضی، قرار با دوستانش را کنسل کنید، می‌توانید برای بالا‌رفتن نمره ریاضی‌اش جایزه تعیین کنید یا به خاطر مسئولیت‌پذیری خوبی که داشته است، او را به سینما ببرید.

5- برایش وقت بگذارید

به صورت روزانه یا هفتگی برایش وقت بگذارید. با هم صحبت کنید، به گردش بروید، فیلم ببینید و حتی آشپزی کنید. با این کار حس ارزشمندی و عزت نفس او را تقویت می‌کنید.

6- برای داشتن  رفتار  صحیح  با نوجوان شنونده  خوبی  باشید

ممکن است پیش بیاید که فرزندتان برای‌تن از اتفاقات روزمره‌اش صحبت کند، چیزی را تعریف کند یا قصد مشورت‌گرفتن داشته باشد. بهترین کاری که می‌توانید بکنید این است که مهارت خوبی در گوش‌دادن داشته باشید. او را متوجه کنید که تمام حواستان به حرف‌های اوست و برایتان مهم است که چه چیزی قرار است برایتان تعریف کند.

7- خواسته‌های  خود  را  به  صورت  سؤال  مطرح  کنید

همه انسان‌ها نسبت به امر و نهی حساس هستند و از این کار خوششان نمی‌آید. این احساسات در نوجوانان بیشتر است؛ به طوری که اگر شما خواسته‌هایتان را به صورت امری بیان کنید، امکان عمل‌کردن نوجوان به آن بسیار کم است. در این مورد بهتر است که خواسته‌ها به صورت سؤال مطرح شود؛ چرا‌که این‌گونه به او قدرت تصمیم‌گیری خواهید داد. مثلا بگویید که می‌توانی این کار را انجام دهی؟ در‌این‌صورت امکان جواب‌دادن فرزندتان بسیار افزایش می‌یابد.

در دنیای امروز نوجوانان زمان زیادی را در فضای مجازی می‌گذرانند و در صورت کنترل‌نکردن والدین با آسیب‌های جدی مواجه خواهند شد. البته این به آن معنی نیست که استفاده فرزندتان از فضای مجازی را کاملا قطع کنید. حتی این کار نتیجه کاملا عکسی خواهد داشت و باعث سرشکستگی و دلخوری فرزندتان خواهد شد. به نوجوان اجازه استفاده از فضای مجازی را بدهید؛ اما زمان و نحوه استفاده او را کنترل کنید.

نوجوانی همان‌طورکه برای والدین سخت است، برای نوجوانان نیز ناراحتی‌های بسیار زیادی به همراه دارد. اطلاعات خود را در این زمینه بالا ببرید تا بهترین واکنش را به نگرانی‌های فرزندتان نشان دهید. مثلا نوجوانان تغییرات جسمی و ظاهری بسیاری را تجربه می‌کنند و نسبت به این تغییرات بسیار نگران و حساس می‌شوند. در این شرایط شما می‌توانید با تعریف‌کردن خاطرات دوره نوجوانی خود کمی از نگرانی‌هایش را کاهش داده و رابطه میانتان را تقویت کنید.

مشاوره به والدین کمک می‌کند که به بهترین صورت با فرزند نوجوان خود ارتباط برقرار کنند. در بسیاری از مواقع والدین و فرزندان به دلیل تفاوت‌های زیاد نمی‌توانند یکدیگر را درک کنند. در این شرایط مشاوره مانند یک پل ارتباطی عمل می‌کند و راه‌های برقراری ارتباط را به هر دو طرف آموزش می‌دهد.

سؤالات متداول درباره رفتار صحیح با نوجوان

فرزند نوجوانی دارم که من را زیاد می‌بوسد، چه باید بکنم؟

همان‌طورکه در مطلب بالا گفتیم، نوجوانان نیاز به عشق و علاقه بیشتری در این دوره دارند. فرزند شما با بوسیدن‌تان، نیازهای عاطفی‌اش را تأمین می‌کند. بهتر است مقاومت نکنید و شما هم صورتش را ببوسید، او را در آغوش بکشید و جملات محبت‌آمیز بگویید.

 چطور رفتارهای نوجوانم را کنترل کنم تا بتوانم او را درست تربیت کنم؟

با او دوست باشید و حس اعتماد بین‌تان را زیاد کنید. با این کار، او به شما اعتماد می‌کند و بیشتر زندگی شخصی‌اش را برایتان تعریف می‌کند. درباره مسائلش از شما مشورت می‌گیرد و می‌داند که شما حامی او هستید. همان‌طورکه گفتیم، کنترل مستقیم را فراموش کنید.