چرا دانش‌آموزان بازداشت شدند؟

در 48 ساعت گذشته که خبر بازداشت دانش‌آموزان از‌سوی وزیر آموزش و پرورش تأیید شده است، بسیاری به این روند و نحوه رسیدگی اعتراض داشته‌اند. مروری بر قوانین نشان می‌دهد که رسیدگی به جرائم اطفال و نوجوانان به‌واسطه شرایط مرتکبان به‌صورت ویژه و اختصاصی صورت می‌گیرد و قانون نیز مراجع و روندهای رسیدگی ویژه‌ای دراین‌باره در نظر گرفته است، مانند دادسرای ویژه اطفال و نوجوانان که از دادسراهای تخصصی است و دادگاه ویژه اطفال و نوجوانان. این اطفال و نوجوانان بزهکار در حقوق کیفری از امتیازهایی مانند عدم مسئولیت کیفری یا تخفیف مسئولیت به اعتبار شرایط سنی در زمان ارتکاب جرم برخوردار هستند. هرچند این مسئول اعلام کرده که آنها در زندان نیستند و «مواردی هم اگر بازداشت باشند، برای بحث اصلاح و تربیت است که در مرکز روان‌شناسی هستند و دوستان کارشناس کارشان را انجام می‌دهند تا بعد از اصلاح به محیط مدرسه برگردند». اما این نکته قابل‌توجه است، در قدم اول و اساسی‌‌ترین نکته در بررسی نگاه قانون به مجازات کودکان و نوجوانان و بازداشت کودکان و نوجوانان، تعیین «سن» اهمیت دارد. در فصل دهم قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ با عنوان «مجازات و اقدامات تأمینی و تربیتی اطفال و نوجوانان» به مسئله جرائم مربوط به افراد کم‌سن‌و‌سال توجه شده است. قانون در ماده ۸۸، سن ارتکاب جرم برای کودکان را ۹ تا ۱۵ سالگی حساب کرده است و براساس آن اگر بچه‌‌ها در این سن مرتکب جرائم تعزیری شوند، دادگاه برای آنها شش تصمیم می‌‌گیرد. در قدم اول تحویل کودک به والدین یا اولیا یا سرپرست قانونی و در این مرحله از اولیای کودک تعهد کتبی می‌‌گیرند که بیشتر در تربیت بچه تلاش کنند. اگر دادگاه والدین را صالح نداند یا به هر دلیل دیگر، ممکن است کودک را به اشخاص حقیقی یا حقوقی دیگری تسلیم کند. سه کار دیگری که دادگاه در قبال این کودکان انجام می‌‌دهد، عبارت‌اند از نصیحت‌کردن طفل از سوی قاضی، اخطار و تذکر یا گرفتن تعهد کتبی که دیگر خطا را تکرار نکند و در‌‌‌نهایت نگهداری در کانون اصلاح و تربیت از سه ماه تا یک سال. البته این مجازات در صورتی در نظر گرفته می‌‌شود که طفل مرتکب جرائم تعزیری درجه ‌یک تا پنج شده باشد. گاهی در قبال خطایی که کودک انجام می‌‌دهد، قاضی از والدین می‌‌خواهد کارهای خاصی انجام دهند، مثلا طفل را نزد مددکار اجتماعی یا روان‌‌شناس ببرند، او را راهی یک مؤسسه آموزشی و فرهنگی کنند و نسبت به معاشرت او حساسیت بیشتری به خرج دهند. زمانی که طفل راهی کانون اصلاح می‌‌شود (بازداشت کودکان و نوجوانان) در قانون مجازات، جرائم به هشت درجه تقسیم شده‌اند که هرچه به درجه‌‌های آخر می‌‌رسیم، مجازات سبک‌‌تر می‌شود و نشان می‌‌دهد، جرم نیز سبک‌‌تر بوده است. مجازات کودکی که یکی از جرائم مستوجب مجازات درجه یک تا پنج را انجام داده، حضور در کانون اصلاح است، یعنی وی باید دست به خطا یا جرم بزرگی زده باشد. اینها مجازات بسیار سنگینی است که جرائم خاص را شامل می‌‌شود، البته اگر کودک یکی از این جرائم را مرتکب شده باشد، باز‌هم نگاه قانون‌گذار به وی با مقدار زیادی تخفیف همراه بوده و او را برای مدت کوتاهی راهی کانون اصلاح و تربیت می‌‌کند.

به نظر می‌رسد این شرایط بدترین نوع مواجهه با اعتراضات دانش‌آموزان است.