سیاست خارجی لرزان ترکیه

محمود فاضلی-دیپلمات پیشین و تحلیلگر بین‌الملل: اردوغان در تلاش است تا ترکیه را در جایگاه «یک کشور بی‌طرف اما حلال مشکلات در بین جبهه‌ها» قرار دهد. توافق کریدور غلات با اوکراین و روسیه تحت نظارت سازمان ملل متحد، دولت اردوغان را تشویق به برداشتن گام‌های جدیدی در این راستا کرده است. مقامات حزب عدالت و توسعه اکنون اشتیاق خود را برای ایفای نقش «تسهیل‌کننده» در بحران انرژی بین روسیه و اروپا ابراز می‌کنند. در درون این‌همه جبهه، جایگاه ترکیه به‌ دلیل سیاست خارجی پیش‌بینی‌ناپذیر دولت حزب عدالت و توسعه دنبال می‌شود و می‌توان آن‌ را به‌عنوان «سیاست‌های یک‌روزه» توصیف کرد، هنوز مشخص نیست.

از نظر زمان‌بندی بسیار معنی‌دار است که پوتین قبل از نشست سوچی به‌ حضور ظاهری شرکت ترکیه‌ای در نیروگاه هسته‌ای پایان داده و این نیروگاه را کاملا به یک نیروگاه متعلق به روسیه تبدیل کرد. ماده 5 موافقت‌نامه بین ترکیه و روسیه در‌مورد تأسیس نیروگاه «آک کویو» که به تصویب مجلس ملی ترکیه نیز رسیده است، مسکو را موظف می‌کند که در چنین تصمیمات مهمی در‌مورد نیروگاه با دولت ترکیه مشورت کند؛ ولی بیانیه وزارت انرژی و منابع طبیعی ترکیه درمورد تحولات این نیروگاه نشان می‌دهد که نه‌تنها آنکارا این تصمیم را تأیید نکرده؛ بلکه از تحولات نیز مطلع نبوده است.بدیهی است که مسکو به جای «سرمایه‌گذاری» روی اردوغان و دولت حزب عدالت و توسعه که وضعیت آن در نظرسنجی‌ها چندان خوب به‌ نظر نمی‌رسد، برنامه‌های خود را بر‌اساس تغییر حاکمیت در ترکیه طراحی می‌کند. برنامه روسیه برای ارسال 15 میلیارد دلار وعده داده‌شده برای نیروگاه هسته‌ای «آک کویو» به ترکیه قبل از موعد مقرر تنها می‌تواند به‌عنوان گامی ‌برای «حفظ روابط» با دولت حزب عدالت و توسعه تا بهار و تابستان 2023 تفسیر شود.اردوغان با وجود مخالفت دولت آمریکا، در چارچوب «سیاست تعادل» برای نزدیکی به روسیه نیز تمایل نشان می‌دهد. اشتیاق اردوغان برای دیدار مجدد با پوتین پس از دیدار دوجانبه‌ای که کمتر از یک ماه پیش در تهران با او داشت، نیز به‌ همین دلیل است. از دور خارج‌کردن شرکت‌های ترک در پروژه نیروگاه هسته‌ای آک کویو از سوی پوتین و تبدیل این نیروگاه به یک «نیروگاه هسته‌ای روسیه در خارج از این کشور، موفقیت و دستاوردهایی را که دولت حزب عدالت و توسعه انتظار داشت، پیشاپیش مختل کرد.دولت آمریکا با وجود تمام اصرارها، اتاق بیضی‌شکل کاخ سفید را به روی اردوغان باز نمی‌کند. اردوغان که توانست با هر رئیس‌جمهوری که در آمریکا به حاکمیت رسید، روابط خوبی برقرار کند، نتوانست تأثیر مشابهی را بر روی بایدن ایجاد کند. دولت بایدن به‌صراحت اعلام کرده که قبل از انتخابات 2023، نمی‌خواهد به اردوغان اهرمی‌ را که بتواند در سیاست داخلی از آن استفاده کند، بدهد.آمریکا آماده فروش جنگنده‌های F-16 به ترکیه برای جلوگیری از فروپاشی سیستم دفاع هوایی این کشور به‌عنوان یک عضو ناتو است؛ ولی تحرکات پیش‌بینی‌ناپذیر دولت اردوغان در سیاست خارجی حتی فروش این جنگنده‌ها به ترکیه را که دولت واشنگتن تمایل زیادی برای آن دارد، نیز با مشکل مواجه کرده است.در سفر اخیر اردوغان به ایران مقامات ایرانی به‌صراحت با عملیات فرامرزی احتمالی ترکیه در شمال سوریه مخالفت کردند. البته عادی‌سازی روابط آنکارا با اسرائیل نیز بر مخالفت آشکار تهران با اقدام حزب عدالت و توسعه برای «تقویت صفوف» خود در سیاست داخلی با انجام عملیات نظامی فرامرزی قبل از انتخابات، تأثیر داشت.مخالفت‌ها در حمله ترکیه به سوریه در داخل ترکیه نیز افزایش نشان می‌دهد. به‌تازگی 308 نفر از فرهیختگان ترکیه از‌جمله استادان دانشگاهی، روزنامه‌نگاران و نمایندگان پارلمان با صدور بیانیه‌ای از جریان‌های سیاسی مخالف در کشورشان خواستند تا به‌ منظور پیشگیری از وقوع عملیات نظامی احتمالی در سوریه وارد عمل شوند. آنها انجام عملیات نظامی در اقلیم کردستان عراق را محکوم کرده و تأکید دارند عملیات نظامی احتمالی در سوریه هیچ پایه و اساس منطقی و عقلایی ندارد.دولت حزب عدالت و توسعه برای کاهش بحران اقتصادی تا پیش از برگزاری انتخابات سال 2023، به کشورهای عربی که تا همین اواخر با آنها درگیر بود، روی آورده است. ابتدا با امارات که به‌عنوان «تأمین‌کننده مالی کودتای 15 جولای» روند عادی‌سازی روابط را آغاز کرد. سپس ولیعهد عربستان که به‌عنوان «محرک و آمر» قتل خاشقجی معرفی شده بود، به ترکیه آمد. اگرچه رهبران عرب در کاخ ریاست‌جمهوری در آنکارا میزبانی شدند؛ اما «انتقال سرمایه» مورد انتظار انجام نگرفت. اینکه بن‌سلمان ولیعهد سعودی در ترکیه مورد استقبال قرار گرفت، دلارها را از دولت حزب عدالت و توسعه دریغ کرد؛ اما آن را در مصر و سپس یونان پخش کرد، بسیار معنی‌دار بود. ولیعهد عربستان درست قبل از سفر به ترکیه، از مصر بازدید کرده و با این کشور یک قرارداد سرمایه‌گذاری 30 میلیارد دلاری امضا کرد. او در سفرش به آتن نیز قراردادهایی به ارزش چهار میلیارد دلار امضا کرد.