‌تبعات کشته‌شدن الظواهری برای طالبان

فریدون آژند: چند ساعت قبل از آنکه جو بایدن رئیس‌جمهوری آمریکا خبر کشته‌شدن ایمن الظواهری رهبر شبکه القاعده را تأیید کند، ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان، به حمله هوایی هواپیماهای بدون‌سرنشین آمریکا واکنش تندی نشان داد و این حملات را خلاف اصول بین‌المللی و توافق صلح دوحه دانست. واکنش شدید گروه طالبان نشان می‌داد که احتمالا این حمله به هدفی مهم انجام شده است؛ زیرا طالبان معمولا تلاش می‌کنند چنین حملاتی را پنهان کنند. هواپیماهای بدون‌ سرنشین آمریکا در ماه آوریل نیز یک انبار تسلیحات در هلمند افغانستان را هدف قرار دادند؛ اما طالبان هرگز خبر آن را تأیید نکردند. این پهپادهای آمریکایی هرازگاه در حریم هوایی افغانستان پرواز می‌کنند اما طالبان به حضور آنها واکنشی نشان نمی‌دهند.

با اعلام دولت آمریکا مبنی بر کشته‌شدن الظواهری، مشخص شد که چرا طالبان پس از یک روز از این حمله آن را فاش کردند؛ درحالی‌که در ابتدا انجام حمله هوایی را رد می‌کردند. در واقع گروه طالبان می‌خواست با این اقدام هرگونه ارتباط خود با کشته‌‌شدن رهبر القاعده را انکار کند؛ زیرا نخستین سؤالی که پس از کشته‌شدن الظواهری مطرح می‌شود، این است که آمریکا چگونه توانست هدف خود را در کابل ردگیری کند.

در این رابطه دو فرض نزدیک‌ به‌ یقین وجود دارد؛ فرضیه اول همکاری پاکستان با آمریکا برای ازبین‌بردن الظواهری به‌منظور نشان‌دادن حسن نیت این کشور به آمریکاست. آمریکا درحال‌حاضر، به جز پایگاه‌هایش در کشورهای حاشیه خلیج فارس، هیچ پایگاه نظامی در کشورهای همسایه افغانستان ندارد. پاکستان نیز پیش از این گفته بود که به هیچ هواپیمای آمریکایی اجازه نمی‌دهد از حریم هوایی این کشور استفاده کند و سیاست خارجی چین‌محور عمران خان، نخست‌وزیر سابق پاکستان هم این کشور را از چشم آمریکا انداخته بود؛ اما با روی‌کارآمدن شهباز شریف که حمایت ارتش را نیز با خود دارد، در سیاست خارجی پاکستان تغییرهایی داده شد. یکی از این سیاست‌های تغییریافته، نزدیکی دوباره پاکستان به آمریکاست.

به‌تازگی افشا شد که قمر باجوا، رئیس ستاد کل ارتش پاکستان، از آمریکا درخواست کرده است تا با اعطای وام ۱.۲ میلیارد دلاری به پاکستان از صندوق بین‌المللی پول موافقت کند و به احتمال زیاد، ارتش پاکستان برای نشان‌دادن حسن نیت خود، یا آسمان پاکستان را به روی هواپیماهای بدون‌سرنشین آمریکایی باز کرده یا دست‌کم موقعیت الظواهری را لو داده است. فرضیه دوم به همکاری طالبان با آمریکا در روند افشای موقعیت الظواهری در کابل برمی‌گردد. با اینکه نمی‌توان گفت رهبران طالبان موقعیت الظواهری را به آمریکا لو داده‌اند، با توجه به تنش‌های درون‌گروهی طالبان، این احتمال وجود دارد که بخشی از مقام‌های طالبان در این افشاگری دست داشته باشند.

با توجه به گزارش رسانه‌ها، الظواهری در یکی از خانه‌های متعلق به شبکه حقانی نگهداری می‌شد و نیروهای وابسته به سراج‌الدین حقانی از او محافظت می‌کردند. این خانه متعلق به یکی از دستیاران ارشد سراج‌الدین حقانی بود و گفته می‌شود در این حمله، برخی از نزدیکان سراج‌الدین نیز کشته شده‌اند که احتمالا فرزند و دامادش بوده‌اند.

به دلیل تنش‌ها میان شبکه حقانی و طالبان قندهاری، این احتمال وجود دارد که موقعیت الظواهری را طالبان مخالف حقانی افشا کرده باشد. البته باید منتظر گذشت زمان بود تا حقیقت این ماجرا آشکار شود.

با توجه به اظهارات آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا، پس از کشته‌شدن الظواهری، گروه طالبان با پناه‌دادن به رهبر القاعده توافق دوحه را نقض کرده‌اند. وزیر خارجه آمریکا گفت که طالبان عملا تمایل جهان برای به‌رسمیت‌شناختن خود و عادی‌سازی روابط با این گروه به عنوان یک دولت را از دست داده‌اند. پیام وزیرخارجه آمریکا وضعیت را برای گروه طالبان بدتر می‌کند. این گروه که به‌شدت محتاج به رسمیت شناخته‌شدن‌ است، با این رخداد، بار دیگر نزد جهانیان به عنوان رژیمی حامی تروریسم که برای سازمان‌های تروریستی در داخل افغانستان پایگاه فراهم می‌کند، شناخته خواهد شد. به احتمال زیاد، شورای امنیت سازمان ملل به‌زودی تحریم سفر مقام‌های طالبان را دوباره اجرا خواهد کرد و رهبران این گروه دوباره در افغانستان زمین‌گیر خواهند شد و هرچند وزیر خارجه آمریکا در بیانیه‌اش تصریح کرد که آمریکا به حمایت و کمک به مردم افغانستان و نیز حمایت از حقوق بشر به خصوص حقوق زنان و دختران ادامه خواهد داد، در صورت تشدید فشارها بر طالبان، فضا برای سازمان‌های بین‌المللی به‌منظور کمک به مردم افغانستان تنگ‌تر خواهد شد و فعالیت‌های بشردوستانه این سازمان‌ها مختل می‌شود.‌این مسئله می‌تواند وضعیت بحرانی مردم افغانستان را بحرانی‌تر کند و عصبانیت طالبان از این حمله نیز به همین دلیل است، زیرا آنان به‌خوبی می‌دانند که کشته‌شدن الظواهری برای طالبان تاوان سنگینی دارد. حمله هوایی آمریکا به کابل و کشتن الظواهری بسیار شبیه حمله ۱۱ سال پیش به خانه‌ای در ابیت‌آباد پاکستان بود که به کشته‌شدن اسامه بن لادن منجر شد. پس از آن حمله، روابط آمریکا و پاکستان که یک متحد غیرناتویی مهم آمریکا محسوب می‌شد، به تیرگی گرایید و پاکستان عملا همکاری‌های خود با آمریکا برای مبارزه با تروریسم را صفر کرد. حالا حمله به کابل و کشتن الظواهری می‌تواند همان روابط نصفه‌نیمه آمریکا با طالبان را نیز از بین ببرد؛ به‌ویژه مذاکرات برای آزادسازی ذخایر ارزی افغانستان که در آمریکا بلوکه شده‌اند، به حالت تعلیق درخواهد آمد. حالا توپ در میدان طالبان است و باید دید که این گروه با این چالش بزرگ چگونه روبه‌رو می‌شود و حضور رهبر القاعده در کابل را که برخلاف توافق دوحه بود، چگونه توجیه خواهد کرد.