تندآب تکراری، حادثه‌های مکرر

شرق: تا زمانی که سیل درهای امام‌زاده داوود را نشکسته بود، کسی هشدارهای هواشناسی را جدی نمی‌گرفت، مردم نگران خودروهایشان بودند و فکر نمی‌کردند ممکن است در خروش آب جانشان را از دست بدهند؛ اما آب که به داخل امامزاده آمد، حادثه برایشان واقعی شد؛ درست مانند 68 سال پیش، پنجم مرداد 1333 که در امامزاده داوود سیل مشابهی رخ داد و چند صد نفر کشته شدند. در این چند روز ۱۸ استان، صد شهرستان و بیش از ۳۰۰ روستا در کشور درگیر سیلاب بودند. آمارهای متفاوتی از قربانیان سیل در کشور گفته شده است. مهدی ولی‌پور، رئیس سازمان امداد و نجات جمعیت هلال‌احمر ظهر روز گذشته گفت: بر اثر بارندگی‌ها در روزهای اخیر، 34 نفر از هم‌وطنان در استان‌های سیستان‌و‌بلوچستان، تهران و مرکزی جان خود را از دست دادند و در استان‌های تهران و چهار‌محال‌و‌بختیاری 20 نفر مفقود هستند. به گفته او، سیلاب پنجشنبه‌شب در زرین‌دشت فیروزکوه به منازل و ساکنان منطقه آسیب زیادی وارد کرده و در آن منطقه هم چند نفر جان خود را از دست داده‌اند. هنوز آمار دقیقی از تعداد جان‌باختگان به علت قطعی ارتباطات گزارش نشده است، اما عوامل امداد و نجات برای جست‌وجو و امدادرسانی در منطقه حضور دارند.

منشأ بارندگی‌های تابستانی

اما منشأ بارندگی‌های نیمه تابستان چیست‌؟ معاون فنی و هماهنگی بازسازی و بازتوانی سازمان مدیریت بحران کشور گفت منشأ این بارندگی‌های شدید، باران‌های مونسون است که از شبه‌قاره هند نشئت می‌گیرد. گستردگی و شدت این بارندگی‌ها در ایران متفاوت است و این بار حدود ۱۶ استان درگیر آن شدند.

اولین اخطار هواشناسی در سطح نارنجی اول مرداد صادر شد و دومین اخطار در سطح قرمز نیز فردای آن یعنی در دوم مرداد به اطلاع مردم رسید. پیرو این هشدارها، پیگیری‌ها از سوی سازمان مدیریت بحران کشور نیز انجام و دستورالعمل‌های لازم به مناطق تحت تأثیر ابلاغ شد. وقتی هشدار در سطح قرمز صادر می‌شود، یعنی وارد‌شدن خسارت حتمی است.

پس از این سیلاب و رانش زمین، ذبیح‌الله خدائیان، رئیس سازمان بازرسی کل کشور، اعلام کرد دلایل حادثه، وضعیت لایروبی و رعایت حریم رودخانه ارزیابی و مورد بررسی قرار می‌گیرد و با بررسی تکالیف دستگاه‌های متولی، اقدامات دستگاه‌ها واکاوی می‌شود و در صورت احراز ترک فعل یا قصور، اقدامات قانونی لازم صورت گیرد.

کدام دستگاه‌ها ترک فعل کرده بودند؟

مهرداد بذرپاش، رئیس کل دیوان محاسبات کشور از سازمان هواشناسی به‌عنوان یکی از دستگاه‌هایی که در مسئولیت خود کوتاهی کرده است، نام برد و در صفحه شخصی خود در توییتر نوشت: علی‌رغم گذشت پنج سال از تصویب قانون هوای پاک، مطابق ماده ۲۶ قانون، سازمان هواشناسی مکلف بود ظرف دو سال شبکه ملی هشدار و پیش‌آگاهی رخدادهای سیل، توفان و گردوغبار را تکمیل نماید، این مهم انجام نشده است. ترک فعل صورت‌گرفته، به‌زودی در دستور کار دیوان محاسبات قرار خواهد گرفت.

محمد درویش، کنشگر محیط زیست و پژوهشگر نیز در صفحه اینستاگرام خود بی‌توجهی به حریم بستر سیلابی رودخانه‌ها را دلیل این نوع حوادث دانست و گفت: همان‌طور‌که قبل از وقوع سیل، با انتشار یک ویدئو هشدار داده بودم که احتمالا باید آماده یک سیل باشیم، متأسفانه این اتفاق افتاد و به‌رغم هشدارهای سازمان هواشناسی، تمهیدات لازم برای مقابله با سیل و کاهش خسارات دیده نشد. موقعیت امامزاده داوود در انتهای دو دره واقع شده و طبیعی است که با این شیب‌ها، حتما سیل این منطقه را دربر می‌گیرد. وقتی شما به تاریخ نگاه می‌کنید، می‌بینید ۶٨ سال پیش یعنی سال ۱۳۳۳، یک سیل وحشتناک در این منطقه رخ داده و ۳۵ سال پیش یعنی چهارم مرداد ۶۶ هم در یک سیل دیگر بیش از ۲۰۰ نفر جان خود را از دست دادند و هر دو هم در مردادماه رخ داده است. باید توجه داشت که در مرداد، پوشش گیاهی از بین می‌رود و اصطلاحا زمین لخت است و وقوع حادثه‌ای مثل سیل می‌تواند اثراتی مخرب داشته باشد.

به گفته او وقتی مردم به حریم بستر سیلابی رودخانه توجه نمی‌کنند، طبیعی است که چنین فاجعه‌ای رخ بدهد؛ چرا‌که در منطقه امامزاده داوود، تمام ساخت‌وسازهای کف دره مثل سد عمل می‌کنند. از سویی مردم محلی در ابتدا سیل را جدی نگرفتند و با تداوم سیلاب‌های وحشتناک و گیر‌افتادن و مرگ هم‌وطنان در سیل، تازه متوجه عمق حادثه شدند. البته ستاد بحران اگر ۲۴ ساعت قبل به مردم هشدار داده بود و آنها منطقه را خالی کرده بودند، این جماعت آواره نمی‌شدند و مشخص نیست این اتفاقات چند بار دیگر باید تکرار شود تا عبرت بگیریم.

سیل در همسایگی تهران

یکی از پرسش‌های پرتکرار در فضای مجازی این بود که شهرداری تهران هم در فهرست نهادهایی که ترک فعل کرده‌اند، قرار دارد یا نه و آیا اقدامات پیشگیرانه باید از سوی شهرداری تهران انجام می‌شد؟

حضور شهردار تهران در امامزاده داوود و انتشار گسترده تصاویر وی با پاچه‌های شلوار گلی و انتشار فیلم‌های متعدد از حضورش در مناطق سیل‌زده، به گونه‌ای بود که شهردار تهران و لباس خاکی‌اش، ماجرای سیل امامزاده داوود را به حاشیه برد.

جلال ملکی، سخنگوی سازمان آتش‌نشانی، در این رابطه توضیح داد: شهرداری تهران در حوزه حادثه مسئولیت مستقیم نداشت‌ اما نیروهای امدادی خود را به‌سرعت به محل حادثه اعزام کرد؛ همان‌طور‌که در حوادث مشابه در نقاط دیگر کشور چنین حمایتی را انجام می‌دهد. ما در حوزه پیشگیری مسئولیت مستقیمی نداشتیم و این بخش مربوط به استان تهران است نه شهر تهران.

بارش‌های تند چند روز اخیر سبب تشکیل جلسه ستاد بحران در تهران شد. علی نصیری، رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران درخصوص این جلسه گفت: تمهیداتی برای پیشگیری از سیل در برخی از ایستگاه‌های مترو و همچنین کارگاه‌های مترو پیش‌بینی شد. نگرانی‌هایی در مورد احتمال آب‌گرفتگی در پنج ایستگاه مترو شامل ایستگاه‌های تجریش، قائم، نوبنیاد و... وجود داشت که بنا شد در دو، سه روز آینده از کیسه‌های شن در اطراف ورودی این ایستگاه‌ها استفاده شود. همچنین بنا شد پمپ‌های آب نیز در این ایستگاه‌ها و همچنین برخی دیگر از کارگاه‌های در‌حال ساخت پیش‌بینی شود. درعین‌حال تصمیم بر آن شد تمهیداتی برای مقابله با سیل و ورود جریان آن به داخل کارگاه‌های مترو نیز اتخاذ شود که این اقدامات نیز به‌زودی انجام خواهد شد.

به گفته رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران در این جلسه درباره مسدود‌شدن بزرگراه امام علی (ع) و تعطیلی بازارچه تجریش نیز بحث و تبادل نظر شد، در این جلسه بحث درباره رودخانه قوری‌چای و برخی احداثات غیراصولی روی آن بود که اختلافاتی با یکی از ارگان‌ها در این زمینه وجود دارد و بنا شد که اگر به اخطارها توجه نکنند، پرونده آن به قوه قضائیه ارجاع داده شود. درمورد لایروبی مسیل‌ها و رودها نیز مسئولیت این موضوع در محدوده داخلی شهر تهران با شهرداری تهران است و در خارج از این محدوده مسئولیت با استانداری و... است. البته اینها موارد زمان‌بری است. باوجوداین اعلام کردیم که شهرداری تهران آمادگی کمک به دستگاه‌های دیگر در خارج از حوزه استحفاظی را دارد. به‌عنوان مثال لایروبی رود کن در محدوده امامزاده داود (ع) برعهده شهرداری تهران نیست.

  وزارت نیرو  و  وزارت جهاد پاسخ‌گو باشند

محمد آقامیری، عضو شورای شهر تهران‌ هم با اشاره به سیل در محدوده کن تهران گفت: توپولوژی پایتخت و مشرف‌بودن بخش کوهستانی در بالادست تهران از یک‌سو و ورود هفت رودخانه از کوهستان‌های بالادست به شهر تهران، طبیعتا دستگاه‌های متولی را مستمرا بر آن خواهد داشت که اقدامات و تدابیر فنی و اجرائی را به نحوی تعریف و ترسیم کنند که ورود و عبور ایمن آب در شهر و نهایتا کنترل سیلاب‌های احتمالی میسر شود. درباره حادثه رخ‌داده نیز نظر به اینکه در بالادست شهر تهران بوده، وزارت نیرو و وزارت جهاد متولی اصلی کنترل و مدیریت رودخانه‌ها و مسیل‌های بالادست شهر تهران بوده و مدیرت شهری نیز در حیطه جغرافیای درون شهر تکالیف خود را مستمرا انجام می‌دهد.

عضو شورای شهر تهران ادامه داد: اکنون باید به دقت نحوه عملکرد تأسیسات و سازه‌های آبخیزداری موجود و توسعه تأسیسات مذکور از سوی دولت از یک‌سو و نیز اقدامات آب منطقه‌ای درخصوص لایروبی، پاک‌سازی، بهسازی و ایمن‌سازی رودخانه‌ها و مسیل‌های بیرون از شهر و ورودی به تهران را بررسی کرد تا به تحلیل دقیق‌تری از وضعیت رخ‌داده دست بیابیم.

او تأکید کرد: نکته تأمل‌برانگیز آنکه علاوه بر رودخانه کن، رودخانه‌های متعدد دیگری نیز از کوهپایه‌های بالادست وارد شهر می‌شود و اساسا نیاز است که به شکل دقیق برنامه عملیاتی برای کنترل جریان‌های واریزه‌ای و ایمن‌سازی رودخانه‌ها و مسیل‌ها در نقاط ورود به شهر را برای مدیریت شهری تشریح شود. در جلسه هفته آتی صحن شورای شهر این مهم به جدیت پیگیری و مطالبات شهروندان به دقت از دولت و نیز مدیران شهری دنبال خواهد شد.

  این سیل یک‌پنجم سیل سال ۹۸ بود

محسن پیرهادی، نماینده مردم تهران که به محله امامزاده داوود آمده بود، هم درباره دلایل این حادثه به رسانه‌ها گفته است: عدم لایروبی و گابیون‌بندی حریم رودخانه، عدم اعمال مقتدرانه قانون درمورد هشدارها و تعطیلی و تخلیه محل و توقف یک خودرو بر روی دریچه کانال رودخانه از‌جمله عواملی بودند که در کنار هم سبب طغیان سیل شدند و این فاجعه را به بار آوردند. وزارت نیرو و به‌صورت ویژه سازمان منابع طبیعی موظف به لایروبی حریم رودخانه بوده؛ اما در لایروبی سهل‌انگاری و تعلل داشته است و همین تعلل یکی از علت‌های اصلی خسارت‌بار‌شدن سیل کن شد؛ چرا‌که به گفته کارشناسان این حوزه در سال ۹۸ چون لایروبی مسیر رودخانه به‌موقع انجام شده بود، بارش که پنج‌برابر میزان اخیر بود، به‌راحتی کنترل و مانع از بروز چنین حادثه‌ای شده بود؛ بنابراین ضروری است که مسئولان شرح دهند چرا این سیل که یک‌پنجم سال ۹۸ بوده، چنین خسارت‌بار شده است؟

او یادآور شد که در کنار سهل‌انگاری سازمان منابع طبیعی برای بسترسازی لازم برای کنترل و مدیریت سیل، دلیل دیگری که سبب شکل‌گیری این حادثه شده، اعمال‌نشدن قانون است. زمانی که خطری شناسایی می‌شود و نسبت به‌وقوع آن هشدار داده می‌شود، باید اعمال دقیق و جدی قانون صورت گیرد و دستگاه‌های مربوطه موظف می‌شوند با دادن هشدار جدی به مردم و کسبه منطقه و همچنین تخلیه و مسدود‌کردن راه‌های منطقه از حضور افراد در این موقعیت جلوگیری کنند؛ اما متأسفانه اعمال مقتدرانه قانون از سوی ناجا و به‌طور مشخص راهداری برای منع مردم از حضور در منطقه و حتی خود امامزاده صورت نگرفته بود، مردم غفلت کردند و این غفلت منجر به تلفات جانی هم شد.

به گفته پیرهادی هشدارهای پیامکی و بستن مکان‌های عمومی در این منطقه، دادن فراخوان و هشدارها به مردم منطقه ابتدایی‌ترین و در دسترس‌ترین راهکارهایی بودند که با تأکید و توجه ویژه بر آن از شمار آسیب جانی بکاهد و با مدیریت بهتری پیامد حادثه را کنترل و به حداقل برساند، همچنان که در هشدارهای به‌موقع و فراگیر امروز شاهد بستن پارک‌ها، بوستان‌ها در اطراف و حتی سطح شهر تهران هستیم و نکات و هشدارهای ایمنی هم مکرر برای تردد در اماکن پرخطر در‌حال به‌روزرسانی است. به‌عنوان نماینده مردم تهران در گام اول در کنار دیگر مسئولان مربوطه پیگیر روند امداد‌رسانی به آسیب‌دیدگان این حادثه تلخ خواهم بود و در گام دوم برای ممانعت از بروز حوادث مشابه خواستار توضیح نهادها و سازمان‌های مسئول درباره علل وقوع چنین فاجعه‌ای، حجم آسیب و روند امداد و نجات خواهم شد. مسئول یا مسئولانی که با اهمال یا تخلف در اجرای قانون سبب بروز حادثه شده‌اند، باید به خاطر خسارت‌های جانی و داغدار‌شدن و آسیب‌دیدن مردم پاسخ‌گو باشند.

عبدالمطهر محمدخانی، سخنگوی شهرداری تهران‌ هم تأکید کرد که امامزاده داوود داخل شهر تهران نیست؛ اما نیروهای خدمات شهری شهرداری تهران از همان زمان بارندگی‌ها در پای کار بوده‌اند و این جوانمردانه نیست که اعلام می‌شود مسئولیت پیشگیری هم با شهرداری تهران بوده است.

او با اشاره به اولویت مدیریت آب‌های سطحی در شهر تهران به پروژه‌های این حوزه اشاره کرد و گفت: پروژه‌های تکمیل کانال‌های آب‌های سطحی که باید در 10 سال تکمیل شود، با برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده تلاش می‌شود در پنج سال به اتمام برسد.

هنوز تعداد قربانیان سیل مشخص نیست. هر چند ساعت‌ آمارها به‌روز می‌شود و جسدی متلاشی‌شده در منطقه‌ای از کن پیدا می‌شود. در سایر نقاط کشور هم وضعیت مشابه است. هواشناسی همچنان برای برخی از مناطق وضعیت قرمز اعلام کرده است و پیش‌بینی هم نشان از ادامه بارندگی‌ها دارد.