نفت عامل پیوند واشنگتن و ریاض

رابطه ایالات متحده و عربستان در سال‌های اخیر به دلایل متعددی از جمله افزایش تولید نفت آمریکا و وابستگی کمتر اقتصاد اول جهان به نفت مهم‌ترین متحد خود در خاورمیانه رو به سردی گراییده است اما به نظر می‌رسد در شرایط فعلی، نفت به‌عنوان یکی از عوامل دورشدن واشنگتن و ریاض، می‌تواند عامل نزدیکی این دو کشور هم باشد. علاوه‌براین، مقام‌های دولت جو بایدن تلاش‌هایی محرمانه برای عادی‌سازی رابطه عربستان و اسرائیل انجام داده‌اند. رسانه‌های عربستان در روزهای اخیر از دیدار محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی در جده با تعدادی از نمایندگان کنگره آمریکا خبر داد.

بر اساس گزارش خبرگزاری رسمی عربستان، محمد بن سلمان با کریس استوارت، نماینده کنگره از ایالت یوتا، گای رشنال از ایالت پنسیلوانیا و لیزا مک‌کلین از ایالت میشیگان، دیدار کرده است. گزارش‌ها حاکی از آن است که در این نشست بر سر موضوع‌های مورد‌علاقه‌ طرفین گفت‌وگو شده است. در بخشی از این گزارش آمده است که بررسی روابط ریاض-واشنگتن و گفت‌وگو درباره مسائل مشترک، محور گفت‌وگوها با هیئتی آمریکایی بوده است. در این دیدار عادل الجبیر، وزیر خارجه و ریما بنت بندر، سفیر عربستان سعودی در واشنگتن و نیز رئیس بخش سیاسی امور کنگره در سفارت عربستان در واشنگتن نیز حضور داشتند.

روابط ایالات متحده با عربستان سعودی، پس از روی‌کارآمدن دولت جو بایدن، در مقایسه با روابط گرمی که دولت دونالد ترامپ با ریاض بنا نهاده بود، رو به سردی گذاشت. دونالد ترامپ، در اولین سفر خارجی خود به عربستان سعودی رفت، در‌حالی‌که بایدن یک‌سال‌ونیم پس از ورود به کاخ سفید، هنوز درحال بررسی برنامه سفر به عربستان است. در ماه‌های گذشته روزنامه وال‌استریت‌ژورنال و برخی دیگر از رسانه‌های آمریکایی در چند گزارش‌ نوشتند روابط آمریکا و عربستان سعودی در پایین‌ترین سطح خود قرار گرفته است اما به نظر می‌رسد که اکنون وضعیت در حال تغییر است.

ماه گذشته سفارت عربستان سعودی در واشنگتن با صدور بیانیه‌ای نسبت به انتشار گزارش‌ها درباره سردی رابطه ریاض و واشنگتن واکنش نشان داد و آنها را تکذیب کرد. در بیانیه سفارت عربستان سعودی، روابط واشنگتن و ریاض «تاریخی» و «مستحکم» توصیف شد. هفته گذشته نیز شاهزاده خالد بن سلمان، معاون وزیر دفاع عربستان سعودی در واشنگتن با جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی دولت بایدن و لوید آستین، وزیر دفاع آمریکا، گفت‌وگو کرد.

به‌دنبال این دیدار، وزیر دفاع ایالات متحده، در پیامی در توییتر روابط ریاض و واشنگتن را «مستحکم» توصیف کرد و نوشت آمریکا به این روابط متعهد است و با عربستان سعودی بر سر «فعالیت‌های بی‌ثبات‌کننده ایران در منطقه» نگرانی‌های مشترکی دارد و از تلاش ریاض برای پیشبرد توافق آتش‌بس در یمن هم استقبال می‌کند. ماه گذشته همچنین شاهزاده محمد بن سلمان در جده میزبان ویلیام برنز، رئیس سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا بود.

چندی قبل روزنامه وال‌استریت ژورنال در گزارشی تحلیلی نوشت که شاید جو بایدن و محمد بن سلمان خیلی به یکدیگر علاقه‌مند نباشند اما نفت و نیازهای امنیتی و اقتصادی درنهایت موجب می‌شود دولت بایدن روابط خود را با عربستان سعودی ترمیم کند. برای لحظه‌ای تصور کنید که نفت عربستان سعودی به‌طور ناگهانی از بازارهای جهانی حذف یا عرضه آن به‌شدت محدود شده است. پیامدهای فوری چنین رخدادی چندجانبه است؛ از یک طرف، به افزایش بیشتر بهای بنزین و از میان رفتن چشم‌انداز دموکرات‌ها در انتخابات می‌انجامد و از طرف دیگر، می‌تواند در برنامه‌های مدرن‌سازی شاهزاده محمد بن سلمان اخلال ایجاد کند و درنهایت به تقویت محور روسیه، چین و ایران ختم خواهد شد. به نوشته روزنامه وال‌استریت ژورنال، ایران و روسیه هم انگیزه‌های قوی دارند تا چنین سناریویی را به‌طور واقعی پیش ببرند و جهان را مجبور به لغو تحریم‌های انرژی کنند. این روزنامه در گزارش خود ارزیابی کرد که پیشبرد چنین سناریویی خیلی هم دور از ذهن نیست؛ در سپتامبر سال ۲۰۱۹، نیمی از تولید نفت عربستان سعودی با حمله موشکی حوثی‌ها در یمن متوقف شد.

نیاز واشنگتن به ریاض

به نظر می‌رسد «حمله روسیه به اوکراین»، «میزان تولید نفت عربستان سعودی»، «توافق احتمالی هسته‌ای با ایران» و «جنگ در یمن»، از محورهای اصلی گفت‌وگو‌ها میان مقام‌های واشنگتن و ریاض بوده است. علاوه بر مسائل سیاسی، امنیتی و ژئوپلیتیک، مسائل اقتصادی به‌ویژه افزایش بهای انرژی پس از حمله روسیه به اوکراین، دولت بایدن را بر آن داشته است تا برای تقویت روابط با عربستان سعودی تلاش کند. آمریکا تلاش می‌کند از ظرفیت‌های عربستان سعودی برای تأثیر‌گذاری در بازارهای انرژی استفاده کند تا درنهایت قادر باشد سیاست خود را در قبال روسیه و بحران اوکراین مطمئن‌تر پیش ببرد. به نوشته وال‌استریت ژورنال، هرچند خود ایالات متحده به‌واسطه افزایش توان تولید در دوران ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، مانند قبل به منابع انرژی عربستان سعودی وابسته نیست اما برای متحدان آمریکا در اروپا موضوع متفاوت است. اگر اروپا نتواند منابع دیگری برای خرید نفت و گاز روسیه پیدا کند؛ در‌نهایت به خرید منابع انرژی از مسکو ادامه می‌دهد و این امر به معنای تأمین منابع مالی ماشین جنگی پوتین رئیس‌جمهور روسیه، خواهد بود.

این روزنامه در بخش دیگری از گزارش تحلیلی خود این‌طور استدلال کرد که اگر کشورهای غربی خواهان شکست پوتین هستند، ایالات متحده باید بتواند قبل از آنکه اتحاد نظامی «ناتو»، به سبب بهای بالای نفت و نرخ تورم در هم بشکند، ریاض را متقاعد کند که تولید نفت خود را افزایش دهد. ظرفیت مازاد تولید نفت عربستان سعودی ۱.۲ میلیون بشکه در روز است. این میزان، دوبرابر ظرفیت تولیدی امارات متحده عربی است؛ کشوری که خودش هم می‌تواند به افزایش تولید و کاهش بهای نفت یاری برساند.

دیر یا زود رهبران آمریکا و عربستان سعودی باید به یک راهبرد دفاعی به‌منظور حفاظت از میادین نفتی عربستان سعودی دست یابند؛ راهبردی که تأمین‌کننده امنیت ریاض در برابر ایران است.

در مقابل، عربستان سعودی می‌تواند تولید خود را افزایش دهد تا هم‌پیمانان اروپایی ایالات متحده از کمبود انرژی و رکود اقتصادی نجات یابند.

از طرف دیگر، یک توافق صلح در یمن، هرچند یک پیروزی برای عربستان سعودی به شمار می‌رود اما هم‌زمان می‌تواند به‌عنوان یک موفقیت کوچک برای دولت بایدن که خود را متعهد به پایان جنگ یمن معرفی می‌کند نیز به حساب آید. وال‌استریت ژورنال با اشاره به انتصاب سفیر جدید ایالات متحده در ریاض و پیشینه کاری او در اسرائیل، می‌نویسد: هرچند ریاض و تل‌آویو، به‌طور غیررسمی در راستای «مهار ایران»، با هم همکاری می‌کنند اما ایالات متحده امیدوار است سفیر تازه این کشور بتواند به برقراری روابط کامل دیپلماتیک میان ریاض و تل‌آویو کمک کند؛ شرایطی که امکان دسترسی به یک خط لوله امن را فراهم می‌کند تا نفت مستقیم از طریق دریای سرخ و اسرائیل، به مدیترانه و اروپا منتقل شود.

میانجیگری میان عربستان و اسرائیل

تلاش برای برقراری روابط دیپلماتیک میان عربستان و اسرائیل دیگر موضوعی است که رایزنی‌های واشنگتن و ریاض را در هفته‌های اخیر افزایش داده است. روزنامه دیلی‌میل گزارش داده که نمایندگان جو بایدن درحال انجام مذاکراتی محرمانه با عربستان سعودی و اسرائیل‌ هستند تا روابط ریاض و تل‌آویو را با یکدیگر برقرار کنند. این روزنامه بریتانیایی در گزارشی تلاش کاخ سفید در این زمینه را نوعی بدعت‌گذاری در سیاست خارجی آمریکا توصیف کرد. ایندیپندنت به نقل از این روزنامه می‌نویسد «تمرکز» مذاکرات کاخ سفید با عربستان سعودی و اسرائیل بر روی «مالکیت دو جزیره غیرمسکونی مناقشه‌برانگیز در دریای سرخ» قرار دارد؛ جزایری که به گفته این روزنامه بریتانیایی «یک مانع بزرگ» بر سر راه هر نوع عادی‌سازی روابط میان عربستان و اسرائیل محسوب می‌شود.

موفقیت این مذاکرات محرمانه نوعی بدعت‌گذاری در روابط بین‌الملل خواهد بود. این بدعت از آن جهت حائز اهمیت است که عربستان سعودی، از ابتدای تأسیس اسرائیل در سال ۱۹۴۸، آن را به رسمیت نشناخته است. با‌این‌حال، همان‌طور‌که در گزارش دیلی‌میل هم به این موضوع اشاره شده است، عربستان سعودی و اسرائیل در دهه‌های اخیر روابط سیاسی نسبتا نزدیکی با یکدیگر داشته‌اند. از این جهت غالب ناظران سیاسی بر این باورند که در صورت عقد قراردادی میان عربستان سعودی و اسرائیل مبنی بر آغاز روابط دیپلماتیک، اهمیت این قرارداد چشمگیرتر از «پیمان ابراهیم» خواهد بود. «پیمان ابراهیم» در سال ۲۰۲۰ و با ابتکار دونالد ترامپ محقق شد و به‌واسطه عقد این پیمان، کشورهای بحرین، مراکش و امارات متحده عربی روابط‌شان را با اسرائیل عادی‌سازی کردند.

جو بایدن امیدوار است که تا پیش از آغاز سفرش به منطقه خاورمیانه در انتهای ماه ژوئن، توافق میان عربستان سعودی و اسرائیل را محقق کند. با این وجود، همان‌طور‌که پیش‌تر نیز به آن اشاره شد، موضوع مالکیت دو جزیره در دریای سرخ، یعنی جزایر تیران و صنافیر، ازجمله موانع پیشرفت مذاکرات است. دیلی‌میل در این مورد چنین نوشته است: «یکی از موانع اصلی هرگونه معامله‌ای میان عربستان سعودی و اسرائیل این است که با جزایر تیران و صنافیر که بین مصر و عربستان سعودی قرار دارند، چه باید کرد؟».

مالکیت این جزایر از زمان فروپاشی امپراتوری عثمانی در پایان جنگ جهانی اول، میان عربستان سعودی، مصر و اسرائیل جابه‌جا شده است. با‌این‌حال عبدالفتاح سیسی، رئیس‌جمهوری مصر، در سال ۲۰۱۶ اعلام کرد مالکیت این جزایر به عربستان سعودی تعلق دارد و در همان سال فرایند واگذاری مالکیت آنها به عربستان سعودی را آغاز کرد؛ اقدامی که با مخالفت شدید برخی نیروهای سیاسی مصر مواجه شد. با این وجود، دادگاه عالی مصر در سال ۲۰۱۸، توافقی را که سیسی با رهبران عربستان سعودی انجام داده بود، تأیید کرد.

اسرائیل نیز در واکنش به این توافق اعلام کرد واگذاری مالکیت جزایر تیران و صنافیر به عربستان سعودی را خواهد پذیرفت اما با این پیش‌شرط که یک نیروی نظامی چندملیتی در جزایر مورد نظر مستقر باشد تا از مسیرهای کشتیرانی در خلیج عقبه و دریای سرخ محافظت کند. در مقابل، عربستان سعودی می‌گوید موافق «غیرنظامی»‌کردن جزایر تیران و صنافیر است، درعین‌حال‌ که متعهد می‌شود آزادی ناوبری را برای همه کشتی‌ها تضمین کند.

مقام‌های اسرائیل گفته‌اند که می‌توانند بر سر این موضوع با عربستان سعودی به توافق برسند اما به شرط آنکه تضمین‌های امنیتی جایگزینی وجود داشته باشد که نگرانی‌های مد‌نظر اسرائیلی‌ها را برطرف کند. به‌این‌ترتیب برخی منابع مطلع به اکسیوس گفته‌اند که موضوع استقرار یک نیروی نظامی چندملیتی در این جزایر یکی از نکات کلیدی مذاکرات کاخ سفید در مسیر ایجاد توافق میان عربستان سعودی و اسرائیل است. با این اوصاف اسرائیل موارد دیگری را نیز مطرح کرده است. مقام‌های اسرائیل می‌گویند از جمله موارد مدنظرشان یکی هم برقراری پروازهای مستقیم از تل‌آویو به ریاض است تا مسلمان‌های ساکن اسرائیل بتوانند به‌راحتی به عربستان سفر کنند.