تهران زیر توفان گرد‌و‌خاک همسایه

در روزهای اخیر نگارنده توفیق زیارت عتبات عالیات در عراق را یافت و این زیارت در میانه توفان‌های پی‌درپی گردو‌خاک انجام شد. منطقه فرات میانه یکی از مناطق مهم خشک‌سالی در عراق واقع است. درصد منطقه بدون خشک‌سالی از 8 درصد (در سال 1988 و 2000) تا 17 درصد (در سال 2018) متغیر بود. محدوده‌های خشک‌سالی شدید و بسیار شدید نسبت بیشتری را در منطقه یافته است. خشکیدگی در منطقه به‌ویژه در قسمت‌های جنوبی و غرب کربلا در سال‌های اخیر گسترده بوده است. دلیل خشک‌سالی به‌ویژه در این قسمت‌ها به دلیل ترکیب زمین‌شناختی خاک‌های منطقه است که شامل خاک‌های شنی است که به‌طور مداوم در معرض فرسایش باد قرار می‌گیرند. علاوه‌ بر این، تخلخل بالای این خاک‌ها بر محدودیت نگهداری آب به‌ویژه آب بارندگی اثر نامطلوبی دارد. میلیون‌ها مسلمان شیعه با گرمای شدید، توفان‌های شن و وضعیت امنیتی نامطمئن، در ایام محرم و به‌ویژه اربعین در یک مکان گرد هم می‌آیند و مسافتی 85کیلومتری را به‌ویژه در سال‌های اخیر بین نجف و کربلا با پای پیاده می‌‌پیمایند. حال به نظر می‌رسد که مسئله توفان گردوغبار به چالش‌های شیعیان برای زیارت مرقدهای مطهر امام علی(ع) و امام حسین(ع) و حضرت ابوالفضل (س) افزوده است. در طول مسیر نجف تا کربلا، غرفه‌هایی توسط ساکنان محلی، مؤسسات خیریه، مساجد و گروه‌های کمک‌رسان خارجی به عنوان «موکب» بر پا شده که معمولا در طول سال از آن استفاده چندانی نمی‌شود، ولی در حدود سه هفته از حدود 10 روز قبل تا 10 روز بعد از اربعین حسینی، فعال می‌شوند تا به زائران امام حسین(ع) خدمت‌رسانی کنند. روزها بسیار گرم است و به‌ویژه در سال جاری با کاهش دید بر اثر ابرهای گردوغبار و توفان خاک پروازهای ایرانی به مقصد بغداد و نجف متوقف شده یا به تعویق می‌افتد. این تعویق پروازها از چالش‌های دائمی مسئولان فرودگاه بین‌المللی امام خمینی‌(ره) است که بخشی از آن را نگارنده در روز 27/2/1401 در سالن فرودگاه به دلیل ناراضی‌شدن مسافرانی که پروازشان لغو شده بود، شاهد بود. مقامات فرودگاه‌های نجف و بغداد نیز تمامی پروازها را به دلیل گردوغبار ناشی از توفان شن به تناوب لغو می‌کنند. گزارش‌هایی وجود دارد که بیش از هزار نفر بر اثر توفان گردوغبار که هفتمین توفان در حدود یک ماه گذشته در عراق است، جان باخته‌اند. گردوغبار استان‌های مرکزی بغداد و الانبار، کرکوک، نجف، کربلا و صلاح‌الدین را در هفته پایانی اردیبهشت 1401 فراگرفت. ساکنان این استان‌ها در مرکز و جنوب عراق با لایه‌های غلیظی از غبار نارنجی که خانه‌هایشان را می‌پوشاند، مواجه هستند. در استان الانبار، در غرب عراق در مرز با سوریه، حدود 700 مورد خفگی ثبت شد. در نجف، طبق اعلام اداره بهداشت استان، بیش از 100 مورد خفگی بر اثر توفان گردوغبار ثبت شده است، علاوه بر آن 332 مورد خفگی در صلاح‌الدین و 100 مورد نیز در دیوانیه گزارش شد. توفان‌های گردوغبار در دو ماه اخیر به شکل بی‌سابقه‌ای در عراق تکرار شده است و کارشناسان آن را ناشی از تغییرات اقلیمی، کمبود باران و بیابان‌زایی می‌دانند که آخرین مورد منجر به تعطیلی فرودگاه‌های بین‌المللی بغداد و نجف -به دلیل عدم دید- شد. عراق یکی از پنج کشور اصلی آسیب‌پذیر در برابر تغییرات اقلیمی و بیابان‌زایی در جهان است، به‌ویژه به دلیل خشک‌سالی فزاینده و درجه حرارت بالا که برای روزهای تابستان بیش از 50 درجه سانتی‌گراد است. افزایش پوشش گیاهی و کاشت جنگل‌ها با درختان انبوه که به عنوان بادشکن عمل می‌کنند، مهم‌ترین راهکارهای مورد نیاز برای کاهش سرعت توفان‌های شن است. توفان‌های گردوغبار در عراق غیرمعمول نیستند، اما به دلیل خشک‌سالی و تغییرات آب‌وهوایی با بارش کم و افزایش دما در این کشور بیشتر شده‌اند. تشدید خشک‌سالی جریان آب در دجله و فرات را کاهش می‌دهد و زمین‌های خشک‌تر و غبارآلودتر را مستعدتر در برابر توفان‌های شن می‌کند.