جایگاه آمریکا و هند در مقابله با چین

به نظر می‌رسد بعد از شکست ایالات متحده در افغانستان، این کشور برای تقویت جبهه هند و اقیانوسیه و مقابله با نفوذ چین، بیش از هر زمان دیگری در جنوب آسیا حضور داشته باشد. اساسا آمریکا در حدود 40 سال روی پاکستان و افغانستان به عنوان عوامل نفوذ در منطقه متمرکز بود، اما اکنون سیاست آمریکا درخصوص آسیا به همسایگان این کشورها توجه بیشتری دارد. اگرچه این کشورها از لحاظ سیاسی وزنه کمتری دارند، اما به لحاظ استراتژیک باید از پکن دور نگه داشته شوند.

با درنظرگرفتن این موضوع، دولت بایدن همکاری خود را با هند تقویت کرده است. مسلماً، این نزدیکی پیش از این در دوران دونالد ترامپ، به دلیل همدردی او با دولت ملی‌گرای افراطی نارندرا مودی، شتاب بیشتری را تجربه کرده بود. اگرچه دهلی نو، متحد دیرینه روسیه و مشتری صنایع دفاعی آن کشور، از رأی‌دادن به قطع‌نامه سازمان ملل درخصوص محکومیت تهاجم به اوکراین امتناع ورزید و به برنامه غرب برای اعمال تحریم‌ها علیه مسکو نپیوست، اما اکنون جانشین ترامپ قصد دارد در نزدیکی روابط فراتر برود. در همین راستا، دو کشور به زودی همکاری‌های جدیدی را در زمینه‌های دفاعی، حضور فضایی و به‌اشتراک‌گذاری اطلاعات دریایی اعلام خواهند کرد.

اما مهم‌تر از همه، لابی‌گری دیپلماتیک در سراسر آسیای جنوبی است که اخیرا برای رویارویی با چین به‌طور موفقیت‌آمیزی شدت یافته است. چندین کشور که در ابتدا عضو پروژه عظیم جاده ابریشم جدید بودند، در تعهدات دوجانبه خود با پکن تجدید نظر کرده‌اند. در این راستا، سریلانکا به عنوان یک «کشور آزمایشگاهی» برای ارزیابی اثربخشی توسعه محور هند و اقیانوس آرام برجسته است. چین با سرمایه‌گذاری در جزیره کلمبو قصد نفوذ به اقیانوس هند را دارد. اما امروز بحران دوگانه اقتصادی و سیاسی ثبات کشور را تهدید می‌کند، تا جایی که از جامعه بین‌الملل و نهادهای اقتصادی مانند صندوق بین‌المللی پول درخواست کمک کرده است. تا پیش از این، دولت نخست‌وزیر ماهیندا راجاپاکسا که آشکارا طرفدار چین بود، کمک هند و چین برای حل مشکلات داخلی را رد کرده بود. با این حال، سریلانکا که متوجه آثار مضر وابستگی بیش از حد به چین شده، در ماه‌های اخیر عمدا به همسایه خود نزدیک شده است. چندین پروژه توسعه با هند که برای مدت‌ها به تعویق افتاده بود، به ضرر قراردادهای چینی نهایی شده است. به عنوان مثال، پروژه ساخت مزرعه بادی در تنگه پالک که سریلانکا را از جنوب هند جدا می‌کند، در ابتدا به یک شرکت چینی سپرده شده بود و به همین دلیل چین خود را در حال غلبه بر رقیب هندی می‌دانست.

دهلی نو سریلانکا را به دریافت کمک از صندوق بین‌المللی پول و دیگر قدرت‌های بزرگ تشویق کرده و ایالات متحده در ازای آن وعده حمایت از تنوع‌بخشیدن به اقتصاد سریلانکا را داده است. این استراتژی منافع چین را به خطر می‌اندازد و پکن از این موضوع بسیار آزرده است و در پاسخ به آن حمایت مالی خود را ارائه کرده که تاکنون موفقیت نسبی داشته است. در واقع، تحولات سیاسی در جزیره به سمت تجدید حاکمیت سریلانکا و زیر سؤال بردن مشارکت با چین است.

پاکستان از دیگر همسایگان مشکل‌ساز هند است که در کانون توجه ایالات متحده قرار دارد، اگرچه دهلی نو از پیوندهای مبهم و طولانی‌مدت اسلام‌آباد و واشنگتن استقبال نمی‌کند و منافع دو کشور از مدت‌ها قبل در این مورد خاص از هم فاصله داشته است، اما دو کشور بر این باورند که افزایش افراط‌گرایی مذهبی در پاکستان برای ثبات هند و تعادل منطقه بسیار نگران‌کننده است. وابستگی مالی قابل توجه این کشور به چین و نزدیکی با مسکو که توسط نخست‌وزیر سابق عمران خان آغاز شد نیز دو موضوع نگران‌‌کننده برای ایالات متحده و هند است. با این حال، تحولات سیاسی اخیر در اسلام‌آباد، می‌تواند در نزدیکی روابط مؤثر باشد. ژنرال قمر جاوید باجوا، فرمانده ارتش پاکستان، نیز موافقت خود را با توافق با هند اعلام کرده و اتهامات عمران خان علیه مداخله احتمالی آمریکا در این کشور را رد می‌کند.

به دنبال تغییرات سیاسی در مجمع‌الجزایر مالدیو و دوری آن از پکن، نفوذ هند و آمریکا در این منطقه گسترش پیدا کرده است. مالدیو در سال 2020 توافق‌نامه‌ای در چارچوب همکاری نظامی با ایالات متحده امضا کرد. هند که زمانی نسبت به چنین اتحادی رویکرد محتاطانه داشت، اکنون علاقه خاصی به عقب‌راندن رقیب در حوزه نفوذ خود و قطع مسیر دریایی چین بین آسیا و شرق آفریقا دارد.

برای دولت میانه‌روی کشور کوهستانی نپال با موقعیت جغرافیایی استراتژیک و قرارگرفتن بین چین و هند، نزدیکی دوگانه با هند و آمریکا بسیار مطلوب است، این نزدیکی در دوران مائوئیست‌ها غیرقابل تصور بود. حتی امروز نیز کمونیست‌ها که طبیعتا طرفدار جاده ابریشم جدید چین هستند، مداخله آمریکا را حمله به حاکمیت نپال تلقی می‌کنند. با این حال، پارلمان نپال در فوریه گذشته پروژه کمک 500 میلیون دلاری آژانس همکاری چالش هزاره که یک گروه امدادرسان آمریکایی است را تصویب کرد. این بودجه باید صرف مدرن‌سازی زیرساخت‌های حمل‌ونقل، برق و حمایت از یکپارچگی اقتصادی نپال با هند شود. برخلاف دهلی نو، کاتماندو همانند بوتان و بنگلادش حمله روسیه به اوکراین را در آخرین مجمع عمومی سازمان ملل متحد محکوم کرد. دولت بایدن در تلاش برای نزدیکی بیشتر با این کشورهاست.

به نظر می‌رسد واشنگتن در رقابت با پکن، هند را به عنوان شریک آسیایی و حامی مؤثر سیاست‌های خود انتخاب کرده باشد، زیرا این کشور منافع چشمگیری در کاهش حوزه نفوذ چین دارد. همکاری هند و آمریکا در جنوب آسیا تازه در آغاز راه است و نوید گسترش آن در سال‌های آینده را می‌دهد.