بحران آب در تهران و البرز

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

رئیس‌جمهور، پزشکیان، در سخنرانی پنجشنبه 15 آبان گفت: «اگر تا آذرماه در تهران باران نبارد باید آب را جیره‌بندی کنیم؛ اگر باز هم نبارید باید تهران را خالی کنیم». مسئله عدم بارش و کسری شدید برای تأمین آب در استان‌های تهران و البرز در حدی است که گفت‌وگو از آن به تریبون‌های رسمی کشیده شده است.

کسری تجمعی آبخوان‌ها در سطح کشور تا سال ۱۴۰۰ برای مخازن آب زیرزمینی به عدد ۱۴۳ میلیارد مترمکعب رسید و تا سال ۱۴۰۳ احتمالا از ۱۵۰ میلیارد مترمکعب فراتر رفت. اضافه‌برداشت با سرعت تخلیه آب زیرزمینی در ایران حدود پنج تا شش میلیارد مترمکعب در سال بیشتر از نرخ تغذیه طبیعی است. در استان تهران، حدود ۶۰ درصد آب شرب از منابع زیرزمینی و ۴۰ درصد از منابع سطحی –سدها- تأمین می‌شود. در استان البرز، ۷۰ درصد منابع آبی از طریق آب‌های زیرزمینی تأمین می‌شود. استان البرز از نظر وابستگی به آب‌های زیرزمینی، با سهم ۸۹ درصد از کل برداشت، در رتبه‌های بالای کشور قرار دارد.

برداشت بی‌رویه و مازاد از آبخوان‌های تهران و البرز در سال‌های اخیر، به‌ویژه با کاهش بارندگی‌ها، منجر به بحران جدی و پدیده‌های ‌محیط‌زیستی متعدد شده است. دشت‌های استان تهران مانند ورامین، شهریار، اسلامشهر و شهرری و استان البرز مانند دشت نظرآباد جزء مناطق با بالاترین نرخ فرونشست زمین هستند. در تهران، این نرخ سالانه تا ۳۱ سانتی‌متر و در برخی مناطق البرز تا ۲۹ سانتی‌متر گزارش شده که عامل اصلی آن تخلیه آب‌های زیرزمینی است. در برخی دشت‌ها مانند ورامین و هومند‌-‌آبسرد، افت تراز آب زیرزمینی در یک دوره خاص از ۱.۵ تا دو متر نیز مشاهده شده است. این روند پمپاژ بر لرزه‌خیزی در منطقه اثر گذاشته و تعداد زمین‌لرزه‌های کوچک در محدوده‌های پمپاژ به‌سرعت زیاد شده است. آخرین بررسی‌ها نشان می‌دهد که رخداد زمین‌لرزه‌های 29 آذر 1396 شهریار و 13 اردیبهشت 1404 در ماهدشت را می‌توان با تحریک مربوط به پمپاژ آبخوان‌ها مرتبط دانست.

کاهش شدید بارندگی در سال‌های آبی پس از ۱۴۰0-۱۴۰1، تأثیر مستقیم و بحرانی بر منابع آب سطحی (سدها) گذاشته و به تبع آن، برای جبران کمبود آب شرب و کشاورزی، پمپاژ آب‌های زیرزمینی به طرز چشمگیری افزایش یافت. سدهای ماملو، امیرکبیر، لتیان و طالقان بخش مهمی از آب شرب را تأمین می‌کنند. با قرارگرفتن در پنجمین سال خشک‌سالی از سال ۱۴۰۰ به بعد، ذخایر سدها به‌شدت کاهش یافته است و برخی سدها مانند سد لتیان هشدار خروج از مدار را داده‌اند. این کاهش منابع سطحی، مدیران آب را مجبور کرده است که سهم بیشتری از تأمین آب را بر دوش منابع آب زیرزمینی -چاه‌ها- بگذارند تا از قطعی کامل آب شرب در شهرهای پرجمعیت جلوگیری شود. آمار رسمی شرکت آب و فاضلاب استان تهران، این افزایش فشار را به‌خوبی نشان می‌دهد. متوسط برداشت آب در سال‌های 1999، 1400، 1401، 1402، 1403 به ترتیب 10، 13.3، 16.4، 17.5، و 14.5 متر‌مکعب بر ثانیه بوده است. افزایش برداشت از ۱۰ متر‌مکعب بر ثانیه در سال ۱۳۹۹ به ۱۷.۵ متر‌مکعب بر ثانیه در سال ۱۴۰۲، نشان‌دهنده افزایش ۷۵‌درصدی فشار پمپاژ بر آبخوان‌ها در طول دوره خشک‌سالی است. در استان البرز، به دلیل کاهش شدید ذخایر سدها، شرکت آب و فاضلاب استان، حفر، تجهیز، احیا و مهندسی مجدد ۱۰۲ حلقه چاه را طی چهار ماه اول سال ۱۴۰۴ در دستور کار قرار داد تا ظرفیت تولید آب را بیش از چهارهزار‌و 300 لیتر بر ثانیه افزایش دهد. این اقدامات برای جبران کمبود آب شرب شهری است. در شهرستان شهریار در غرب تهران، در آبان ۱۴۰۱ حفاری دو حلقه چاه آب شرب  آغاز شد.

تعداد چاه‌های مجاز در بخش شرب و صنعت در سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ ثابت بوده، اما افزایش حفر چاه‌های جدید در بخش آب شرب بیشتر در قالب احیا، تجهیز و مهندسی مجدد چاه‌های موجود و در پاسخ به بحران برق و کم‌آبی سدها بوده است. آمار دقیقی از تعداد چاه‌های غیرمجازی که جدیدا حفر شده‌اند، به صورت تفکیک‌شده وجود ندارد. در استان البرز، در سال ۱۴۰۳ تعداد هزارو 324 حلقه چاه غیرمجاز مسدود و مسلوب‌المنفعه شده است که این رقم نسبت به سال ۱۴۰۲ که ۹۹۰ حلقه بود، رشد ۳۴درصدی در عملیات انسداد را نشان می‌دهد. این آمار بالا، گویای وجود حفاری‌های غیرمجاز جدید یا فعال‌بودن چاه‌های قدیمی در پی بحران کم‌آبی است.

آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.