تداوم گفت‌وگوها برای احیای حقابه تاریخی ایران از هیرمند
اگرچه در گذشته رود هیرمند بین دو کشور ایران و افغانستان جاری بود، اما با جداکردن هرات از ایران در سال 1857 میلادی، حاکمیت افغانستان از جاری‌ساختن آب این رود به خاک ایران خودداری و امروزه مسئله حقابه هیرمند را به یکی از مسائل مهم سیاسی، اجتماعی و زیست‌محیطی دو کشور تبدیل کرده است.
به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،
لیلا محمودزاده
اگرچه در گذشته رود هیرمند بین دو کشور ایران و افغانستان جاری بود، اما با جداکردن هرات از ایران در سال 1857 میلادی، حاکمیت افغانستان از جاری‌ساختن آب این رود به خاک ایران خودداری و امروزه مسئله حقابه هیرمند را به یکی از مسائل مهم سیاسی، اجتماعی و زیست‌محیطی دو کشور تبدیل کرده است. پس از کش‌وقوس فراوان مقرر شد که هر دو کشور به طور مساوی از آب این رود بهره‌مند شوند، اما هم‌زمان با کاهش بارش سالانه و گسترش خشک‌سالی بر سیستان در اواخر دهه 1370، میزان ورودی آب رود هیرمند به دریاچه هامون که اغلب برای مصارف شهروندان، کشاورزی و تغذیه چاه‌ها بود، علی‌رغم انعقاد قرارداد حقابه هیرمند، کاهش یافته و در نتیجه آن هامون خشکید و از آن زمان تاکنون پیگیری‌های فراوان برای دریافت این حقابه بی‌نتیجه بوده تا به امروز که این مسئله را از بعد اجتماعی و انسان‌دوستانه تبدیل به یک مسئله کاملا سیاسی کرده است. با وجود اینکه تاکنون نشست‌های بسیاری برای جاری‌ساختن این حقابه بین ایران و افغانستان برگزار شده است، اما همواره در برقراری این تعهد مناقشاتی وجود دارد.
برای نمونه می‌توان به نشست دوروزه «کمیساران آب هیرمند» که در تاریخ ۲۵ و ۲۶ بهمن ۱۴۰۲ با حضور نمایندگان ایران و افغانستان در شهر زابل برگزار شد، اشاره کرد که در این نشست به‌رغم گزارشات ایران از مشکلات فنی سازه‌های احداثی افغانستان در مسیر این رودخانه، به‌ویژه اصلاح سد کمال‌خان کشور افغانستان عدم تأمین حقابه را به خشک‌سالی‌های شدید در کشور خود ربط داد. این در حالی است که براساس داده‌های ماهواره‌ای مخزن سد کجکی نه‌تنها پرآب بوده، بلکه سرریز نیز شده است که در نتیجه دریافت حقابه ایران از رود هیرمند مانند نشست‌های ساله‌ای گذشته بین دو کشور نیز بدون نتیجه ماند.
آنچه مسلم است، بی‌نتیجه‌ماندن نشست‌ها و جلسات مختلف برگزارشده تاکنون با کشور افغانستان است و بر همین اساس برای حل این مسئله نیاز به رژیم حقوقی برای حقابه هیرمند داریم. موضوع تأمین حقابه همیشه به عنوان یکی از موضوعات مهم و ثابت در دستور کار گفت‌و‌گو‌های سیاسی، فنی و حقوقی ما با طرف‌های مختلف افغانستانی بوده است.
به دنبال گسترش خشک‌سالی و کاهش بارندگی‌ها و در نتیجه افزایش کم‌آبی در سال جاری در ایران و از طرف دیگر ممانعت کشور افغانستان برای عمل به تعهدات خود بار دیگر هفته گذشته کاظم غریب‌آبادی، معاون امور حقوقی و بین‌المللی وزارت امور خارجه ایران با مجیب‌الرحمن آخوندزاده، معاون وزارت آب و انرژی و کمیسار آب هیرمند افغانستان دیدار و درخصوص حقابه هیرمند، رژیم حقیقی هریرود، برگزاری نشست‌های فنی و حقوقی مشترک، حقابه تاریخی و عرفی تالاب‌های بین‌المللی هامون گفت‌وگو کرد که به موجب آن مقرر شد تا سی‌امین نشست اجلاس کمیساران آب هیرمند به منظور پیگیری حقابه هیرمند در آینده نزدیک در تهران برگزار شود. کاظم غریب‌آبادی، معاون امور حقوقی و بین‌الملل وزارت امور خارجه با اشاره به سفر اخیر خود به کشور افغانستان در همین باره گفته است که در این سفر هم در ادامه گفت‌و‌گو‌های پیشین، سه موضوع را در حوزه آب با طرف افغان در میان گذاشتیم که یکی، بحث معاهده هیرمند، حقابه مربوطه طبق معاهده ۱۳۵۱ و خشک‌شدن تالاب‌های هامون است.
همچنین تأمین حقابه هریرود و حقابه عرفی ایران از محل این رودخانه که دغدغه مردم به‌ویژه در مشهد مقدس است، نیز در این جلسات مورد بحث قرار گرفت. درخصوص هیرمند تأکید کردیم که طبق معاهده، تعهد خودشان را انجام دهند. البته آنها یک‌سری نظر دارند که این معاهده را اجرا می‌کنند، ما نظر متفاوتی داریم و بر این عقیده هستیم که حقابه ایران خیلی‌خیلی کمتر از آن چیزی که در معاهده آمده، در اختیار ایران قرار گرفته است. قرار شد که تیم‌های فنی و حقوقی دو طرف در این باره تشکیل جلسه دهند و این مسائل را با مستندات مورد بررسی قرار دهند. او با تأکید بر اینکه درباره هیرمند نیاز به رژیم حقوقی داریم، توضیح داده است که اگر بتوانیم بحث حقابه را در چارچوب یک سند منظم تدوین کنیم، بسیار کلیدی خواهد بود. کار خیلی ساده‌ای نیست، باید طرف‌های ذی‌ربط افغانستانی هم آماده باشند و به میز مذاکره بیایند تا بتوانیم در این خصوص سندی را تدوین کنیم. بعضی سدسازی‌ها در افغانستان مانع رسیدن آب به ایران شده است. اگرچه که آنها در این باره بحث خشک‌سالی را مطرح می‌کنند، اما با پایش‌هایی که توسط سازمان هواشناسی و وزارت نیرو صورت می‌گیرد، مستندات و داده‌هایی داریم که حرف‌های آنها را تأیید نمی‌کند.
پیامدها
نباید فراموش کرد که بی‌توجهی به حقابه ایران فقط به کاهش آب ورودی محدود نمی‌شود، بلکه پیامدهای گسترده‌ای همچون خشک‌شدن تالاب هامون، افزایش مهاجرت، بیکاری و بحران‌های اجتماعی در سیستان‌وبلوچستان را به همراه دارد. به عبارت دیگر می‌توان گفت که موضوع هیرمند صرفا یک مسئله آبی نیست، بلکه امروزه امنیت و ثبات اجتماعی در شرق کشور را نشانه رفته است.
کارشناسان معتقدند برای عبور از این وضعیت، ایران باید هم‌زمان دو مسیر تداوم دیپلماسی فعال و بهره‌گیری از ظرفیت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی برای الزام افغانستان به اجرای معاهده و آماده‌سازی اقدامات سختگیرانه در مدیریت منابع داخلی به منظور کاهش وابستگی به ورودی‌های فرامرزی را دنبال کند که می‌تواند از تعمیق بحران‌های زیست‌محیطی و اجتماعی در شرق کشور جلوگیری کند. جمع‌بندی اینکه وزارت نیرو و دستگاه‌های ذی‌ربط با تأکید بر اهمیت حیاتی تأمین حقابه هیرمند برای پایداری زیست‌محیطی و معیشت مردم سیستان‌وبلوچستان، این موضوع را به صورت مستمر در دستور کار خود دارند. دولت نیز با بهره‌گیری از همه ظرفیت‌های دیپلماسی، فنی و حقوقی، پیگیری اجرای کامل معاهده ۱۳۵۱ و احقاق حقوق ملت ایران را در اولویت مذاکرات دوجانبه و منطقه‌ای قرار داده است. امید اینکه با به نتیجه رسیدن این پیگیری‌ها شاهد دریافت حداکثری حقابه ایران از هیرمند و کاهش مشکلات آبی در پایین‌دست حوضه آبریز هیرمند باشیم.
آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.
