گریزی بر قدرت‌نمایی ترامپ و واکنش‌های جهانی:
هسته‌ای‌سازی سیاست خارجی
در واپسین ساعات سفر آسیایی دونالد ترامپ، بلافاصله پس از دیدار با شی جین‌پینگ در بوسان، خبری از سوی کاخ سفید منتشر شد که فضای دیپلماتیک منطقه را دگرگون کرد: رئیس‌جمهور آمریکا اعلام کرد که دستور آغاز آزمایش‌های هسته‌ای را صادر کرده است.
به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،
محسن شریف‌خدائی - تحلیلگر روابط بین‌الملل
در واپسین ساعات سفر آسیایی دونالد ترامپ، بلافاصله پس از دیدار با شی جین‌پینگ در بوسان، خبری از سوی کاخ سفید منتشر شد که فضای دیپلماتیک منطقه را دگرگون کرد: رئیس‌جمهور آمریکا اعلام کرد که دستور آغاز آزمایش‌های هسته‌ای را صادر کرده است. این تصمیم، که پس از ۳۳ سال توقف آزمایش‌های انفجاری هسته‌ای اتخاذ شد، نه‌تنها واکنش‌های تند چین، روسیه و تحلیلگران جهانی را برانگیخت، بلکه بازارهای جهانی را نیز در وضعیت نوسانی قرار داد. ترامپ در شبکه سوشیال تروث نوشت: «به دلیل برنامه‌های آزمایشی کشورهای دیگر، به وزارت جنگ دستور داده‌ام که آزمایش‌های هسته‌ای را به صورت برابر آغاز کند. این روند بلافاصله آغاز خواهد شد». در رده‌بندی جایگاه هسته‌ای، روسیه دوم است و چین با فاصله‌ای زیاد در جایگاه سوم قرار دارد، اما پیش‌بینی می‌شود تا پنج سال آینده پکن رشد درخورتوجهی در این حوزه خواهد داشت.
اظهار نظر اخیر ترامپ، به‌وضوح اشاره به رقابت با دو قدرت هسته‌ای دیگر دارد و نشان می‌دهد که واشنگتن قصد دارد از ابزار هسته‌ای نه‌فقط برای بازدارندگی، بلکه برای پیام‌گذاری راهبردی استفاده کند. درحالیکه چین با حدود ۶۰۰ کلاهک هسته‌ای، فاصله زیادی با آمریکا (حدود پنج‌هزار‌و 400) و روسیه (حدود پنج‌هزار‌و ۸۰۰) دارد، نگرانی واشنگتن از پکن صرفا به تعداد کلاهک‌ها محدود نمی‌شود. چین در حال گسترش سریع زرادخانه خود، ساخت سیلوهای جدید، توسعه موشک‌های قاره‌پیما و فناوری‌های هایپرسونیک است. گزارش‌های پنتاگون نشان می‌دهد که چین قصد دارد تا سال ۲۰۳۵ تعداد کلاهک‌های خود را به بیش از هزار‌و 500 برساند. همچنین، برخلاف آمریکا و روسیه، چین عضو هیچ‌یک از توافق‌های کنترل تسلیحات مانند «استارت» یا «آی‌ان‌اف» نیست و اطلاعات دقیقی درباره زرادخانه خود منتشر نمی‌کند. تغییر راهبرد چین از بازدارندگی حداقلی به بازدارندگی گسترده، و فقدان شفافیت در برنامه‌های هسته‌ای آن، نگرانی‌هایی را در واشنگتن ایجاد کرده است.
با این حال، بسیاری از تحلیلگران معتقدند که نگرانی آمریکا از روسیه در حوزه هسته‌ای، همچنان عمیق‌تر و فوری‌تر از نگرانی درباره چین است. روسیه با بزرگ‌ترین زرادخانه هسته‌ای جهان، در سال‌های اخیر سامانه‌های جدیدی مانند موشک‌های هایپرسونیک «آوانگارد»، زیردریایی‌های حامل اژدر هسته‌ای «پوسایدون» و موشک‌های قاره‌پیمای «سارمات» را آزمایش کرده که توانایی عبور از سامانه‌های دفاعی آمریکا را دارند. خروج آمریکا و روسیه از پیمان‌هایی مانند «آی‌ان‌اف» و تعلیق اجرای «استارت جدید» باعث شده چارچوب‌های نظارتی و اعتمادسازی از بین برود. همچنین، جنگ اوکراین و تهدیدهای هسته‌ای ضمنی پوتین، نگرانی‌ها درباره استفاده تاکتیکی از سلاح‌های هسته‌ای را افزایش داده‌اند.
در‌این‌میان واکنش چین به تصمیم ترامپ محتاطانه اما هشدارآمیز بود. رسانه‌های دولتی چین مانند «گلوبال تایمز» این اقدام را «تهدیدی برای ثبات راهبردی جهانی» توصیف کردند و تأکید داشتند که چنین تصمیمی می‌تواند به رقابت تسلیحاتی جدید منجر شود. تحلیلگران چینی معتقدند که این اعلامیه بیشتر جنبه سیاسی دارد و هدف آن اعمال فشار بر نتایج مذاکرات بوسان بوده است، نه آغاز فوری آزمایش‌ها. چین همچنین خواستار حفظ چارچوب‌های کنترل تسلیحات و اجتناب از اقدامات تحریک‌آمیز شده است. در مقابل، کرملین هشدار داد که اگر آمریکا آزمایش‌های هسته‌ای را از سر بگیرد، روسیه نیز اقدام مشابهی خواهد کرد. این موضع‌گیری نشان‌دهنده احتمال بازگشت به نوعی فضای جنگ سرد و فروپاشی توافق‌های کنترل تسلیحات است. ایران نیزدر واکنش به تصمیم ترامپ برای ازسرگیری آزمایش‌های هسته‌ای، آن را اقدامی «غیرمسئولانه» و «تهدیدی جدی برای صلح جهانی» توصیف کرده است. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، ایالات متحده را خطرناک‌ترین عامل اشاعه سلاح‌های هسته‌ای در جهان خوانده و این اقدام را نقض آشکار قوانین بین‌المللی دانسته است.
در فضای تنش‌آلودی که ترامپ با تصمیم اخیر خود ایجاد کرده، بررسی وضعیت آخرین توافق‌های کنترل تسلیحات میان قدرت‌های بزرگ ضروری است. پیمان «نیو استارت» که در سال ۲۰۱۰ میان آمریکا و روسیه امضا شد، تنها توافق باقی‌مانده برای محدودسازی زرادخانه‌های راهبردی دو کشور است. این پیمان در سال ۲۰۲۱ برای پنج سال تمدید شد و طبق مفاد آن، تمدید مجدد امکان‌پذیر نیست؛ بنابراین این توافق در تاریخ ۵ فوریه ۲۰۲۶ منقضی خواهد شد. توافق‌نامه «استارت جدید» سقف تعداد کلاهک‌های راهبردی مستقر، موشک‌های قاره‌پیما، زیردریایی‌های هسته‌ای و بمب‌افکن‌های سنگین را برای هر طرف مشخص کرده و مکانیسم‌هایی برای بازرسی و تبادل داده‌ها فراهم آورده است. با خروج آمریکا از پیمان‌های پیشین مانند «آی‌ان‌اف» و «ای‌بی‌ام»، «نیو استارت» آخرین ستون باقی‌مانده از معماری کنترل تسلیحات دوران جنگ سرد محسوب می‌شود. در ماه‌های اخیر، مقامات روسیه اعلام کرده‌اند که در صورت پایبندی آمریکا، آنها نیز به محدودیت‌های «استارت جدید» پس از انقضای آن احترام خواهند گذاشت. اما در فضای بی‌اعتمادی و با توجه به آزمایش‌های جدید روسیه، این تعهدات با تردید روبه‌رو است. از سوی دیگر، چین تاکنون عضو هیچ‌یک از توافق‌های رسمی کنترل تسلیحات نبوده و با رشد سریع زرادخانه خود، نگرانی‌هایی را در واشنگتن ایجاد کرده است. برخی تحلیلگران پیشنهاد داده‌اند که آمریکا باید در مذاکرات آینده، چین را نیز وارد چارچوب‌های چندجانبه کند، اما فقدان شفافیت و تفاوت در راهبردهای هسته‌ای، این مسیر را دشوار کرده است.
پیش از اعلام آزمایش هسته‌ای، توافق ترامپ-شی درباره کاهش تعرفه‌ها و همکاری در صادرات فلزات کمیاب در مذاکرات سران دو قدرت در بوسان باعث شد بازارهای جهانی تا حدی نفسی راحت بکشند. شاخص‌های بورس آسیا و آمریکا رشد ملایمی را تجربه کردند و قیمت فلزات صنعتی کاهش یافت. اما اعلام آزمایش هسته‌ای، موجب نوسانات در بازارها شد. افزایش قیمت طلا و نفت به‌عنوان دارایی‌های امن، نوسان در بازار فلزات کمیاب به دلیل احتمال اختلال در همکاری‌های چین-آمریکا، و افت شاخص‌های بورس در اروپا و آسیا، به‌ویژه در بخش فناوری و انرژی، از‌جمله پیامدهای فوری این تصمیم بودند. تحلیلگران هشدار داده‌اند که اگر این تصمیم به اقدامات عملی منجر شود، می‌تواند بی‌ثباتی در بازارهای جهانی را تشدید کند و سرمایه‌گذاران را به سمت دارایی‌های امن سوق دهد. درحالیکه «هسته‌ای‌سازی سیاست خارجی» ماهیت تصمیم ترامپ را بازتاب می‌دهد، استفاده از ابزار هسته‌ای نه‌فقط برای بازدارندگی نظامی، بلکه برای شکل‌دهی به معادلات دیپلماتیک، اقتصادی و روانی در سطح جهانی تأثیرگذار خواهد بود. این تصمیم، در امتداد سفر آسیایی ترامپ و دیدار با شی جین‌پینگ، نشان‌دهنده بازگشت واشنگتن به سیاست «قدرت‌محور» و «فشار حداکثری» است. اما در جهانی که نیازمند همکاری، اعتماد، صلح، ثبات و چند‌جانبه‌گرایی است، چنین تصمیماتی بیش از آنکه امنیت ایجاد کنند، ممکن است به آزمایش دیپلماسی، بی‌ثباتی بازارها، فروپاشی توافق‌های کنترل تسلیحات و رقابت تسلیحاتی مجدد منجر شوند. آینده این مسیر، نه در تعداد کلاهک‌ها، بلکه در میزان عقلانیت راهبردی و ظرفیت گفت‌وگو میان قدرت‌ها رقم خواهد خورد.
آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.
