پایان عصر سربازان پیاده

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

محسن شریف‌خدائی

در عصر حاضر، جهان با پیچیدگی‌هایی بی‌سابقه در عرصه پیشرفت فناوری‌ها مواجه است. هوش مصنوعی، رایانش کوانتومی، داده‌های کلان، ارتباطات ماهواره‌ای و سامانه‌های خودکار نه‌تنها زندگی روزمره را دگرگون کرده‌اند، بلکه ماهیت قدرت، امنیت و جنگ‌ها را نیز به‌کلی تغییر داده‌اند. دیگر میدان‌های نبرد به سنگر و خاکریز و مرزهای زمینی محدود نیستند، بلکه در فضای دیجیتال، آسمان و مدارهای زمین‌گرد و مرزهای هوایی در جریان‌اند. در چنین شرایطی، جنگ‌ها به آزمایشگاه‌های زنده‌ای برای سنجش فناوری‌های نوین تبدیل شده‌اند؛ جایی که کارآمدی تسلیحات، سامانه‌های دفاعی و حتی الگوریتم‌های تصمیم‌گیرنده در میدان واقعی محک می‌خورند. جنگ روسیه و اوکراین که از سال ۲۰۲۲ آغاز شد، نمونه‌ای بارز از این تحول است. این نبرد، فراتر از یک منازعه نظامی، به صحنه‌ای برای نمایش و آزمون فناوری‌های پیشرفته میان شرق و غرب تبدیل شده است.

اوکراین با بهره‌گیری از سامانه‌های پدافندی غربی، پهپادهای هوشمند، داده‌های ماهواره‌ای و جنگ الکترونیک، توانست در برابر ارتش قدرتمند روسیه مقاومت کند. در مقابل، روسیه نیز با استفاده از موشک‌های کروز پیچیده، سامانه‌های ضدپهپاد و فناوری‌های مختل‌سازی ارتباطات، نشان داد که تسلط بر فضای سایبری و الکترونیکی به اندازه تسلط بر زمین اهمیت دارند. در این میان، به ادعای وال‌استریت‌ژورنال پهپادهای ایرانی شاهد، به‌ویژه مدل شاهد-۱۳۶، نقش محوری در تغییر معادلات نبرد ایفا کرده‌اند. به گزارش این نشریه این پهپادها با قیمت پایین، برد بلند و طراحی ساده، توانسته‌اند فشار سنگینی بر سامانه‌های دفاعی غربی اوکراین وارد کنند. تاکتیک حمله انبوه آنها، حتی سامانه‌های پیشرفته مانند پاتریوت را به چالش کشیده و نشان داده است که صرفه اقتصادی و تولید انبوه می‌تواند از فناوری‌های گران‌قیمت مؤثرتر باشد. کشورهای غربی، از جمله آمریکا، فرانسه و چین، اکنون در تلاش‌اند نسخه‌هایی مشابه این پهپادها را تولید کنند.

پروژه‌هایی مانند پهپاد لوکاس در آمریکا، با تمرکز بر مقرون‌به‌صرفه‌بودن، نشان‌دهنده رقابت جهانی برای دستیابی به فناوری‌هایی مشابه شاهد هستند. درگیری‌های اخیر در غزه نیز نشان داد که گروه‌های مقاومت با استفاده از پهپادهای انتحاری، موشک‌های هدایت‌شونده و شبکه‌های ارتباطی رمزگذاری‌شده، توانسته‌اند به سطحی از توانایی نظامی دست یابند که پیش‌تر فقط در اختیار ارتش‌های کلاسیک بود. این تحول، مرز میان بازیگران دولتی و غیردولتی را در عرصه نظامی کم‌رنگ کرده و نشان داده است که فناوری‌های نوین می‌توانند توازن قدرت را به‌کلی تغییر دهند.

ایران نیز با توسعه گسترده در حوزه موشکی و پهپادی، توانسته است توان بازدارندگی خود را افزایش دهد. موشک‌هایی مانند خرمشهر، قاسم بصیر و فاتح، با بردهای متنوع و هدایت اپتیکی، توانایی هدف‌گیری دقیق مراکز حیاتی دشمن را دارند. فعالیت هزاران شرکت دانش‌بنیان در حوزه دفاعی، نشان‌دهنده پیوند فناوری و امنیت ملی است. ایران همچنین در حوزه جنگ الکترونیک، سامانه‌های راداری و پهپادهای شناسایی و رزمی طی سال‌های اخیر با پیشرفت‌های چشمگیری همراه بوده‌ و توانمندی‌های آنها در رزمایش‌های ملی و عملیات‌های منطقه‌ای به‌خوبی به نمایش درآمده است.

با این حال، در حوزه سامانه‌های دفاع هوایی، همچنان چالش‌هایی جدی از جمله پوشش کامل لایه‌های ارتفاعی، واکنش سریع به تهدیدهای چندمنظوره و هماهنگی میان سامانه‌های بومی و وارداتی وجود دارد که نیازمند سرمایه‌گذاری هدفمند و توسعه زیرساخت‌های فناورانه است. در این چشم‌انداز جهانی، چین نیز با نمایش قدرت در رژه نظامی اخیر میدان تیان‌آن‌من، جایگاه خود را به ‌عنوان یکی از پیشتازان فناوری‌های نظامی تثبیت کرد. در این مراسم، بیش از ۵۰ نوع سامانه جدید نظامی به نمایش درآمدند.

از موشک‌های مافوق صوت YJ-21 تا جنگنده‌های نسل پنجم J-۳۵، این رژه نمادی از قدرت‌نمایی فناورانه چین بود.  سامانه‌های پدافند هوایی HQ-19 و پهپادهای مجهز به هوش مصنوعی نیز نشان دادند که چین در رقابت جهانی برای تسلط بر جنگ‌های آینده، جایگاه ویژه‌ای دارد. این رژه نه‌تنها نمایش تجهیزات بود، بلکه بیانیه‌ای راهبردی از سوی چین درباره آمادگی برای جنگ‌های آینده و رقابت در عرصه فناوری‌های نظامی بود. در کنار این تحولات، نقش داده‌های اطلاعاتی و ماهواره‌ها در طراحی و اجرای عملیات‌های نظامی به‌طرز چشمگیری افزایش یافته است. تصاویر ماهواره‌ای، شنود الکترونیکی، تحلیل داده‌های کلان و الگوریتم‌های پیش‌بینی رفتار دشمن، اکنون در قلب تصمیم‌گیری‌های نظامی قرار دارند.

فرماندهان نظامی با استفاده از داده‌های لحظه‌ای، می‌توانند مسیر حرکت دشمن را پیش‌بینی کنند، نقاط ضعف را شناسایی کرده و حملات دقیق‌تری طراحی کنند. این روند، جنگ را از یک رویارویی فیزیکی به یک نبرد اطلاعاتی و الگوریتمی تبدیل کرده است. در نتیجه، آنچه از این تحولات می‌توان آموخت، پایان عصر جنگ‌های سنتی و آغاز دوران نبردهای فناورانه است. دیگر نیازی به لشکرهای عظیم انسانی نیست؛ بلکه ابزارهای هوایی، پهپادهای خودران، سامانه‌های هدایت‌شونده و فناوری‌های هوشمند جایگزین سربازان پیاده شده‌اند.

فرماندهی میدان نبرد اکنون در دست الگوریتم‌ها، ماهواره‌ها و پهپادهاست. آینده جنگ‌ها، نه در خاک، بلکه در آسمان، فضا و فضای سایبری رقم خواهد خورد. کشورهایی که بتوانند در حوزه‌هایی مانند هوش مصنوعی نظامی، موشک‌های نقطه‌زن، سامانه‌های پدافندی چندلایه و داده‌های اطلاعاتی پیشتاز باشند، نه‌تنها در میدان نبرد، بلکه در عرصه ژئوپلیتیک نیز دست بالا را خواهند داشت.

در این چشم‌انداز، فناوری نه‌تنها ابزار جنگ، بلکه خود میدان نبرد است. رقابت برای تسلط بر فناوری‌های نوین، به رقابت برای تسلط بر آینده تبدیل شده است. جنگ‌های مدرن، دیگر نبرد میان ارتش‌ها نیستند؛ بلکه نبرد میان توانایی‌های فناورانه، ظرفیت‌های اطلاعاتی و قدرت پردازش الگوریتم‌ها هستند. این تحول، نه‌تنها ساختار ارتش‌ها را دگرگون کرده، بلکه مفاهیم سنتی قدرت، امنیت و بازدارندگی را نیز به‌کلی بازتعریف کرده است.

آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.