بدون ماهواره، توسعه پایدار ممکن نیست

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

‌صنعت فضایی سال‌هاست که به‌عنوان یکی از ارکان توسعه ملی و ابزاری راهبردی برای بهبود کیفیت زندگی بشر شناخته می‌شود. از پایش تغییرات اقلیمی و مدیریت منابع آب تا گسترش ارتباطات در دورترین نقاط، فناوری‌های ماهواره‌ای امروز بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی روزمره مردم جهان است. در ایران نیز پژوهشگاه فضایی ایران طی بیش از یک دهه فعالیت، توانسته است با وجود محدودیت‌ها و تحریم‌ها، گام‌هایی در مسیر طراحی و ساخت ماهواره‌های ملی بردارد. وحید یزدانیان، رئیس پژوهشگاه فضایی ایران، در گفت‌وگو با «شرق» با تأکید بر ماهیت صلح‌آمیز و کاربردی فعالیت‌های فضایی کشور‌ می‌گوید: «متأسفانه هنوز بخش قابل توجهی از مردم و حتی برخی تصمیم‌گیران کشور به اهمیت صنعت فضایی و تأثیر آن بر معیشت و رفاه عمومی آگاهی کافی ندارند. این در حالی است که بسیاری از خدمات حیاتی در حوزه کشاورزی، مدیریت منابع آب، محیط زیست و حتی عدالت ارتباطی، مستقیما به ماهواره‌ها وابسته است».

دستاوردهای بومی در شرایط تحریم

یزدانیان با اشاره به سابقه فعالیت پژوهشگاه فضایی، تأکید می‌کند که تقریبا همه ماهواره‌های پرتاب‌شده کشور توسط این مرکز طراحی و ساخته شده‌اند. او می‌گوید: «از پروژه مصباح بیش از دو دهه پیش تا امروز که ماهواره ناهید۲ با موفقیت پرتاب شد، تمام مراحل طراحی، ساخت زیرسیستم‌ها و تست نهایی به دست متخصصان ایرانی انجام شده است. در حوزه سنجشی نیز ماهواره‌های پارس۱ و پارس۲ و همچنین ماهواره مهتاب در مدار قرار گرفته‌اند و داده‌های آنها در اختیار نهادهای اجرائی کشور قرار دارد».

به گفته او، این دستاوردها در حالی حاصل شده که ایران تحت شدیدترین تحریم‌های فناورانه قرار داشته است. «دانش بومی‌سازی‌شده و توان طراحی و ساخت در کشور تثبیت شده است. امروز می‌توانیم ادعا کنیم که در کلاس‌های مختلف ماهواره توانمندی کامل داریم».

ماهواره خیام و کاربردهای توسعه‌ای

یکی از ماهواره‌های مهم کشور، «خیام» است که اگرچه توسط روسیه ساخته و پرتاب شد، اما بهره‌برداری از داده‌های آن بر عهده پژوهشگاه فضایی ایران است. این ماهواره با قدرت تفکیک یک متر، ابزار مهمی برای پایش زمین محسوب می‌شود. یزدانیان می‌گوید: «بخش عمده تصاویر خیام در حوزه کشاورزی و مدیریت منابع آب مورد استفاده قرار می‌گیرد و تاکنون به دستگاه‌هایی همچون شهرداری‌ها، وزارت جهاد کشاورزی، وزارت نیرو و سازمان محیط زیست ارائه شده است». او تأکید می‌کند که کاربرد ماهواره‌های سنجشی، اقتصادی و اجتماعی است و هیچ پیوندی با مقاصد نظامی ندارد: «گاهی فعالیت‌های فضایی با برنامه‌های موشکی خلط می‌شود، درحالی‌که پژوهشگاه فضایی صرفا محموله‌ها و ماهواره‌های غیرنظامی تولید می‌کند».

ناهید؛ گام نخست برای عدالت ارتباطی

رئیس پژوهشگاه فضایی ایران با اشاره به نقش ماهواره‌های ارتباطی در تأمین عدالت ارتباطی می‌گوید: «ماهواره ناهید می‌تواند به‌ویژه در نقاط صعب‌العبور که امکان ایجاد فیبر نوری یا دکل‌های زمینی وجود ندارد، ارتباط پایدار برقرار کند. حتی در شهرهای بزرگ، کیفیت ارتباطات در ساختمان‌ها یا محله‌های مختلف متفاوت است و ماهواره‌ها می‌توانند به‌عنوان راهکار تکمیلی عمل کنند». او توضیح می‌دهد که پرتاب یک ماهواره کافی نیست و برای پوشش مؤثر باید منظومه‌ای متشکل از ده‌ها ماهواره در مدار قرار گیرد: «در پروژه‌های جهانی گاهی در یک روز بیش از صد ماهواره پرتاب می‌شود. ایران نیز برای ایجاد شبکه‌ای مشابه استارلینک، به ۴۰ تا ۵۰ ماهواره نیاز دارد».

نقش ماهواره‌ها در شرایط بحران

یزدانیان یکی از مهم‌ترین کارکردهای ماهواره‌ها را تأمین ارتباطات در زمان بحران می‌داند: «در زلزله‌ها یا سیل‌های اخیر که زیرساخت‌های زمینی از کار افتاد، تنها ماهواره‌ها بودند که می‌توانستند ارتباط برقرار کنند. بنابراین این فناوری نه‌تنها برای توسعه، بلکه برای تاب‌آوری کشور در شرایط اضطراری حیاتی است».

همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی

با وجود تلاش برای خودکفایی، یزدانیان تأکید می‌کند که توسعه کامل منظومه‌های ماهواره‌ای نیازمند همکاری‌های بین‌المللی است: «هیچ کشوری به تنهایی همه پروژه‌های فضایی را پیش نمی‌برد. حتی کشورهای اروپایی به صورت مشترک عمل می‌کنند. ایران نیز علاوه بر همکاری‌های سنتی با روسیه و چین، در حال رایزنی با کشورهای منطقه برای ایجاد منظومه‌های مشترک و ارائه خدمات منطقه‌ای است».

کاربردهای سنجشی؛ از امنیت غذایی تا مدیریت آب

رئیس پژوهشگاه فضایی ایران یادآور می‌شود که داده‌های ماهواره‌ای می‌توانند نقش مهمی در تأمین امنیت غذایی کشور ایفا کنند: «با تصاویر ماهواره‌ای می‌توان به دقت سطح زیر کشت گندم یا برنج را تعیین کرد و برای واردات یا صادرات تصمیم گرفت. همچنین در حوزه منابع آب، پایش خشک‌سالی، سیلاب و حتی گردوغبار از طریق ماهواره‌ها ممکن است. امروزه ترکیب این داده‌ها با هوش مصنوعی می‌تواند ابزار قدرتمندی برای مدیریت کلان کشور باشد». ‌یزدانیان تأکید می‌کند: «ماهواره‌های ایران نه برای مقاصد نظامی، بلکه در خدمت رفاه عمومی، توسعه اقتصادی و عدالت ارتباطی هستند. صنعت فضایی ابزاری برای امنیت، رفاه و آینده کشور است و باید نگاه ملی و راهبردی به آن تقویت شود».

*نسخه کامل این گفت‌وگو را در ویژه‌نامه «شرق» به مناسبت هفته جهانی فضا بخوانید.

آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.