تجربه کشور استونی

علیرضا دقیقی-حقوق‌دان: سیستم کارت شناسایی دیجیتال استونی یکی از پیشرفته‌ترین سیستم‌های هویت دیجیتال در جهان است که از سال 2002 به طور گسترده اجرا شده و به ‌عنوان پایه‌ای برای دولت الکترونیک (e-Government) این کشور عمل می‌کند. این سیستم با هدف افزایش کارایی، امنیت و دسترسی به خدمات عمومی و خصوصی طراحی شده و مسائل متعددی را حل کرده است. در ادامه، به مشکلات کلیدی که این سیستم حل می‌کند و جزئیات آن پرداخته شده است.

مسائل حل‌شده به واسطه کارت شناسایی دیجیتال در استونی

1- ناکارآمدی در دسترسی به خدمات دولتی

حل مسئله: کارت شناسایی دیجیتال استونی امکان دسترسی سریع و یکپارچه به بیش از شش هزار سرویس دولتی آنلاین (مانند مالیات، رأی‌گیری، ثبت‌نام خودرو و خدمات بهداشتی) را فراهم می‌کند. شهروندان می‌توانند بدون نیاز به مراجعه حضوری یا کاغذبازی، خدمات را در چند دقیقه دریافت کنند.

تأثیر: بیش از 99 درصد خدمات دولتی استونی به صورت آنلاین ارائه می‌شود‌ که باعث صرفه‌جویی سالانه حدود هزارو 400 یورو به ازای هر شهروند در زمان و هزینه می‌شود.

2- مشکلات مربوط به اثبات هویت

حل مسئله: این کارت، که شامل یک تراشه الکترونیکی با اطلاعات بیومتریک (مانند اثر انگشت و امضای دیجیتال) است، به شهروندان امکان می‌دهد هویت خود را به صورت امن و سریع برای خدمات دولتی و خصوصی (مانند بازکردن حساب بانکی یا امضای قرارداد) تأیید کنند.

مثال: شهروندان می‌توانند با کارت خود به صورت آنلاین رأی دهند (e-Voting)، که استونی را به اولین کشوری تبدیل کرد که انتخابات آنلاین را در مقیاس ملی اجرا کرد (از 2005). حدود 50 درصد رأی‌دهندگان در انتخابات اخیر از این روش استفاده کردند.

3- کلاهبرداری هویتی و جعل اسناد

حل مسئله: فناوری رمزنگاری پیشرفته (PKI یا زیرساخت کلید عمومی) و امضای دیجیتال در کارت شناسایی، جعل هویت را تقریبا غیرممکن می‌کند. این سیستم از کلیدهای رمزنگاری 2048 بیتی استفاده می‌کند که امنیت بالایی دارد.

تأثیر: از زمان معرفی، موارد کلاهبرداری هویتی به‌شدت کاهش‌ و اعتماد به تراکنش‌های دیجیتال افزایش

یافته است.

4- دسترسی محدود برای گروه‌های خاص

حل مسئله: این سیستم دسترسی به خدمات را برای افراد در مناطق دورافتاده یا با محدودیت‌های فیزیکی آسان‌تر کرده است. به‌ عنوان مثال، افراد می‌توانند از خانه برای مزایای اجتماعی، مراقبت‌های بهداشتی یا حتی تأسیس شرکت  اقدام کنند.

مثال: استونی امکان ثبت شرکت آنلاین در کمتر از 20 دقیقه را فراهم کرده‌ که باعث شده این کشور به یکی از مراکز استارتاپی اروپا تبدیل شود.

5- هزینه‌های بالای بوروکراسی کاغذی

حل مسئله: دیجیتالی‌کردن فرایندها هزینه‌های کاغذبازی را کاهش‌ و بهره‌وری دولت را افزایش داده است. به ‌عنوان مثال، اظهارنامه‌های مالیاتی به صورت خودکار پر می‌شوند و 95 درصد شهروندان‌ آن را در کمتر از پنج دقیقه تکمیل می‌کنند.

تأثیر: تخمین زده می‌شود که این سیستم سالانه معادل دو درصد از تولید ناخالص داخلی استونی صرفه‌جویی ایجاد کند.

6- امنیت و حریم خصوصی

حل مسئله: برخلاف نگرانی‌های رایج، سیستم استونی داده‌ها را به صورت غیرمتمرکز ذخیره می‌کند و شهروندان کنترل کامل بر داده‌های خود دارند. فناوری X-Road (پلتفرم تبادل داده استونی) تضمین می‌کند که داده‌ها فقط با رضایت کاربر به اشتراک گذاشته شوند.

تأثیر: این سیستم اعتماد عمومی را جلب‌ و استونی را به الگویی برای حریم خصوصی دیجیتال تبدیل کرده است.

ویژگی‌های کلیدی کارت شناسایی دیجیتال استونی

اجباری‌‌بودن: از سال 2002، هر شهروند بالای 15 سال باید کارت شناسایی دیجیتال داشته باشد.

کاربردها: امضای دیجیتال قانونی (معادل امضای دستی)، ورود به سیستم‌های بانکی، رأی‌گیری آنلاین، دسترسی به سوابق پزشکی‌ و حتی خرید بلیت حمل‌ونقل عمومی.

دسترسی‌پذیری: کارت با Mobile-ID (تأیید هویت مبتنی بر تلفن همراه) و Smart-ID تکمیل شده‌ که برای افرادی که کارت فیزیکی ندارند قابل استفاده است.

• e-Residency: استونی این سیستم را به غیرشهروندان نیز گسترش داده و به افراد خارجی امکان می‌دهد به صورت دیجیتال در استونی شرکت ثبت کنند یا به خدمات دسترسی داشته باشند.

چالش‌ها و انتقادات

هزینه اولیه: توسعه زیرساخت دیجیتال هزینه‌بر بود، اما در بلندمدت صرفه‌جویی‌های درخور توجهی ایجاد کرد.

تهدیدات سایبری: با وجود امنیت بالا، حملات سایبری مانند مورد 2017 (که به دلیل نقص در تراشه‌های کارت، 750 هزار کارت به‌روزرسانی شد) نشان‌دهنده نیاز به هوشیاری مداوم است.

شکاف دیجیتال: برخی افراد مسن یا مناطق روستایی در ابتدا با پذیرش فناوری مشکل داشتند، اما برنامه‌های آموزشی این شکاف را کاهش داده‌اند.

تأثیر جهانی

سیستم استونی به ‌عنوان الگویی برای کشورهای دیگر (مانند فنلاند، لیتوانی و حتی طرح‌های جدید در انگلستان) شناخته می‌شود. این کشور با دیجیتالی‌کردن هویت، نه‌تنها کارایی دولت را افزایش داده، بلکه اعتماد عمومی به فناوری را تقویت کرده و اقتصاد دیجیتال را رونق بخشیده است.

آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.