پایان افسانه سبز

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

چهار دهه ماندگاری بر رأس یک سازمان شهری در ایران، اتفاقی نادر است؛ خصوصا در شهرداری تهران که عمر مدیریت‌ها اغلب از یک‌ونیم سال فراتر نمی‌رود. اما علی‌محمد مختاری‌ که طرفدارانش «باغبان پیر شهر» خطابش می‌کنند، از پیش از انقلاب تا روزهای اخیر، بی‌وقفه بر صندلی مدیریت سازمان بوستان‌ها و فضای سبز تکیه زد. او هم‌زمان ستایش شد و همواره در معرض انتقاد قرار داشت؛ از یک سو، آمار توسعه بوستان‌ها و افزایش سرانه فضای سبز را در کارنامه‌اش ثبت کردند‌ و از سوی دیگر، پرونده‌هایی مانند برج‌باغ‌ها، شناسنامه باغات، قطع و جابه‌جایی درختان و مخالفت با هوشمندسازی را به پای او نوشتند. اکنون با حکم معاون خدمات شهری شهرداری، دوران مدیریتی او پایان یافته، اما پرسش اصلی همچنان باقی است: میراث مختاری، سرمایه‌ای برای تهران بود یا مانعی در برابر تحول سبز پایتخت؟ بعد از نزدیک به نیم‌قرن حضور در شهرداری تهران، علی‌محمد مختاری از سازمان بوستان‌ها و فضای سبز کنار گذاشته شد. بیش از چهار دهه در این نهاد فعالیت کرد. با وجود آنکه هم سقف سنی و هم سقف سنوات خدمتی‌اش سال‌ها پیش رد شده بود و معافیت قانونی شامل حال او نمی‌شد، در ادوار مختلف شهرداری -چه در دوره اصلاح‌طلبان و چه در دوره اصولگرایان- ماندگار شد و مدیران وقت حضورش را «غیرقانونی» تلقی نمی‌کردند.

او لیسانس مهندسی کشاورزی داشت و در طول سال‌ها توانست رکوردی کم‌سابقه بر جای بگذارد؛ بیش از سه دهه مدیریت پیاپی یک سازمان در شهرداری تهران. قدرت نفوذ و جایگاه او تا جایی بود که محمدعلی نجفی، نخستین شهردار دوره پنجم مدیریت شهری، در یک نشست داخلی او را به حجت‌الاسلام قرائتی تشبیه کرده بود؛ فردی که بدون وقت قبلی به اتاق وزیر وارد می‌شد.

مختاری در طول خدمت خود بارها با خطر برکناری مواجه شد. گفته می‌شود غلامحسین کرباسچی و محمود احمدی‌نژاد هر دو تصمیم جدی به جابه‌جایی او داشتند؛ حتی در مقطعی پست‌هایی در وزارت جهاد کشاورزی برایش پیشنهاد شد، اما در نهایت، او توانست بر جایگاهش در شهرداری باقی بماند. نزدیکانش می‌گویند مختاری به برخی بوستان‌ها علاقه ویژه‌ای داشت و شخصا به آنها سرکشی می‌کرد؛ از‌جمله بوستان گفت‌وگو و بوستانی که به نام خودش شناخته می‌شود. اما سرانجام در دوره مدیریت علیرضا زاکانی، داود گودرزی، معاون خدمات شهری و محیط زیست شهرداری تهران، در حکمی عباسعلی نوبخت را به‌عنوان سرپرست سازمان بوستان‌ها منصوب کرد. نوبخت دکترای مهندسی منابع از دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی دارد و پیش‌تر مسئولیت‌هایی مانند معاونت وزیر جهاد کشاورزی و ریاست سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور را عهده‌دار بوده است. با این حال، شهرداری تهران هنوز رابطه خود را با باغبان قدیمی شهر قطع نکرده و علی‌محمد مختاری هم‌زمان با کنار گذاشته‌شدن از مدیریت، به‌عنوان مشاور شهردار در امور بوستان‌ها منصوب شده است. اما شورای شهر تهران به این تغییرات واکنش نشان داد و در سیصد‌و‌پنجاه‌و‌پنجمین صحن شورا، از علی‌محمد مختاری، مدیرعامل سازمان بوستان‌ها و فضای سبز شهرداری تهران، تقدیر شد. مختاری در‌حالی‌که در مراسم تودیع خود در شهرداری شرکت نکرد، در مراسم تقدیر خود در صحن شورا حضور یافت. حبیب کاشانی در جلسه روز گذشته با اشاره به جلسه سه‌شنبه هفته گذشته درباره قطع هزارو 130 درخت با معاون خدمات شهری، گفت: آقای عباسی در آن جلسه اعلام کرد که یک مدیر یا باید استعفا دهد یا برکنار شود. شهرداری هم در این موقعیت آقای مختاری را کنار گذاشت. این اتفاق درستی نبود. هم‌زمانی این موضوع بازی‌کردن با آبروی آدم‌ها بود. او اضافه کرد: ممکن است سلیقه ما موضوع دیگری باشد اما شاهد این بودیم مدیری در ساعات مختلف شبانه‌روز حضور داشته و تلاش کرده است. این جابه‌جایی در این شرایط بدسلیقگی بود. جابه‌جایی حق شهرداری است ولی این رفتار به‌هیچ‌عنوان پسندیده نبود. می‌توانستند در زمان و روشی بهتر از این، اقدام به جابه‌جایی کنند. در این راستا حرمت‌شکنی شد و نباید آقای مختاری به این شکل از جمع ما خارج می‌شدند.

مهدی پیرهادی، رئیس کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری نیز با اشاره به وصول طرح جامع آب خام به شورا و آماده‌بودن نسخه طرح جامع فضای سبز برای ارسال، بر نقش‌آفرینی مختاری در پیشبرد مصوبه درختان ارزشمند و راه‌اندازی سامانه نهال تأکید کرد. او با برشمردن ایجاد بیش از دو هزار بوستان در سطح شهر، افزایش انتقال پساب برای آبیاری از هفت به ۵۶ میلیون مترمکعب را دستاوردی راهبردی دانست و خواستار استمرار بهره‌گیری از مشورت‌های تخصصی مختاری شد.

احمد علوی، عضو کمیسیون فرهنگی و اجتماعی هم با ارجاع به توصیه‌های حکمرانی در منابع دینی درباره کاشت درخت و آبادانی، اعلام کرد در‌حالی‌که در طرح جامع شهری عدد ۱۰ مترمربع و در قانون هوای پاک عدد ۱۵ مترمربع برای سرانه فضای سبز پیش‌بینی شده، شاخص سرانه در تهران امروز به حدود ۱۶ مترمربع رسیده که حاصل ماندگاری مدیریت و برنامه‌ریزی مستمر است و آثار اجتماعی و زیست‌محیطی ملموسی دارد.

مهدی چمران، رئیس شورای شهر تهران، با اشاره به تفاوت اقلیم خشک تهران با شهرهای مرطوب اروپا و لزوم آبیاری پیوسته برای حفظ سبزینه شهر، بر تداوم نگهداری و توسعه فضای سبز تأکید کرد. او ضمن قدردانی از چهار دهه مدیریت مختاری، از تلا‌ش‌های میدانی او یاد کرد؛ از‌‌جمله‌ در پروژه‌هایی مانند آماده‌سازی بوستان یاس فاطمی.

اما گروهی از کارشناسان حوزه شهری چندان از عملکرد مختاری طی چهار دهه مدیریتش بر فضای سبز شهرتهران راضی نیستند. امیرحسین عبدالله‌زاده، شهرساز، با اشاره به سابقه تاریخی سازمان بوستان‌ها به «شرق» می‌گوید این سازمان پیش از انقلاب شکل گرفته و در میانه دهه‌های ۷۰ و ۸۰ تغییراتی یافته است. وظیفه اصلی این سازمان نگهداری از باغات شهر تهران بوده است. او ضمن اذعان به کار جمعی بیش از چهار دهه پرسنل و کارشناسان شهرداری، تأکید می‌کند بی‌انصافی است که همه دستاوردها به نام یک نفر ثبت شود، در‌عین‌حال نباید از «عدم‌ اقدام‌ها»، «ترک‌ فعل‌ها» و «مخالفت‌های» شخصی عبور کرد که به نظر او جزء کارنامه مختاری است. به گفته عبدالله‌زاده، مختاری با ۱۵ شهردار و سرپرست همکاری داشته اما هیچ‌یک از این شهرداران او را به‌عنوان انتخاب خود نیاورده‌اند. او می‌گوید مختاری همواره از حمایت‌هایی از سوی مقامات سطح بالا برخوردار بوده و «هیچ‌گاه منتخب شهردارها» نبوده است و حکم او را شهرداران «به‌عنوان امین خود» صادر نکرده‌اند.

یکی از محوری‌ترین انتقادات عبدالله‌زاده به تهیه‌نشدن «شناسنامه باغات» برمی‌گردد. طبق اظهارات او، در قانون حفاظت و گسترش فضای سبز، شهرداری و سازمان مرتبط مسئول مستقیم تهیه شناسنامه از سال ۱۳۵۹ تاکنون بوده‌اند، اما این شناسنامه طی تقریبا ۴۵ سال تهیه نشده است. او این «تهیه‌نشدن» را ترک فعلِ شخصی آقای مختاری می‌داند و می‌افزاید که برخلاف اینکه می‌توانست شخص دیگری را مقصر معرفی کند یا ادعا کند فرصت کم داشته، این مسئولیت متوجه اوست. عبدالله‌زاده همچنین از ده‌ها تذکر شورا و چندین مصوبه شورای شهر درباره تکمیل شناسنامه باغات سخن می‌گوید و می‌افزاید که رئیس سازمان پارک‌ها نه‌تنها شناسنامه را تکمیل نکرد، بلکه کارهای مرتبط را به دیگر نهادها مانند سازمان فناوری اطلاعات و معاونت شهرسازی ارجاع داد و نهایتا این شناسنامه هرگز به‌ صورت کامل و نهایی تهیه نشد. 

در بحث برج‌باغ‌ها، عبدالله‌زاده می‌گوید مختاری در ابتدا در دوره پنجم شورای شهر، مسئولیت را گردن مهدی چمران می‌انداخت و مصوبه آن دوره را ریشه مشکلات می‌دانست، اما پس از جلوگیری از پروژه‌ها در سال ۱۳۹۷، در مصاحبه‌هایی در سال ۱۴۰۰ دوباره از «احیای برج‌باغ» سخن گفته است. او این نوع تغییر موضع و دفاع مجدد از طرحی را نقد می‌کند و اشاره دارد که آسیب‌دیدن باغات و عدم صیانت مناسب از آنها باعث شد در سال ۱۳۸۲ شورای شهر تن به پدیده‌ای به‌نام برج‌باغ دهد؛ پدیده‌ای که به‌زعم او ناشی از ضعف عملکرد سازمان بوستان‌ها بوده است. عبدالله‌زاده ادعا می‌کند بخشی از انگیزه سازمان بوستان‌ها در گذشته، درآمد حاصل از قطع درختان بوده است و این امر می‌توانسته به تمایل سازمان برای قطع درختان بینجامد تا درآمد بیشتری کسب شود؛ موضوعی که به کاهش صیانت از باغات و تسهیل پدیده‌هایی مانند برج‌باغ کمک کرده است.

در باب توسعه فضای سبز عمومی، مختاری با استناد به‌ نقل‌قول‌هایی مدعی شده است بوستان‌های تهران از ۱۰۰ یا ۱۷۴ مورد در ابتدای انقلاب به دوهزار و 300 بوستان رسیده‌اند. عبدالله‌زاده این ادعا را مورد انتقاد قرار می‌دهد و می‌گوید بسیاری از این بوستان‌ها توسط مناطقِ بیست‌ودوگانه ایجاد و نگهداری شده‌اند و سهم سازمان بوستان‌ها در ایجاد بوستان‌ها «کمتر از انگشتان دو دست» بوده است. او می‌گوید: شمار ۱۷۴ بوستان ابتدای انقلاب یا دقیق نیست و در مقابل، عدد دوهزار‌و 300 ممکن است شامل حساب‌های تکراری (مثلا محاسبه چندباره یک پارک مانند لویزان یا چیتگر) باشد. ‌در حال حاضر تنها چهار بوستان به‌طور مستقیم متصدی سازمان پارک‌ها هستند و بقیه در اختیار و مدیریت مناطق شهری است. عبدالله‌زاده در بخش دیگری از اظهارات خود، علی‌محمد مختاری را «جدی‌ترین مخالف هوشمندسازی در فضای سبز تهران» معرفی کرد و آمارهای اعلامی او درباره سرانه فضای سبز و جنگل‌کاری‌ها را «مهمل، پوچ و عددسازی» خواند.

عبدالله‌زاده می‌گوید مختاری طی چهار دهه نه‌تنها همراه و مؤسس طرح‌های هوشمندسازی نبوده، بلکه یکی از مخالفان اصلی آنها بوده است. او همچنین سرانه‌های اعلامی فضای سبز و آمار جنگل‌کاری‌های مختاری را غیرواقعی می‌خواند و تأکید می‌کند که بسیاری از این اعداد با گزارش‌های کارشناسی و داده‌های هوایی تناقض دارد. به گفته عبدالله‌زاده، یکی از اعضای شورای شهر بابت سامانه «نهال» از مختاری تشکر کرده، درحالی‌که این سامانه نه توسط او، بلکه توسط سازمان فناوری اطلاعات شهرداری تهران و شورای شهر طراحی و ایجاد شده است. عبدالله‌زاده مدعی است مختاری نه‌تنها هیچ نقشی در راه‌اندازی این سامانه نداشته، بلکه برخی معتقدند در جلسات متعدد مانع پیشرفت آن شده است.

درخصوص «سامانه کمیسیون ماده ۷» نیز او می‌گوید مختاری هیچ نقشی در ایجاد یا سازماندهی آن نداشته و حتی مخالف آن بوده است: «اگر اختیار دست ایشان بود، بارها این سامانه را از بین برده بود؛ چراکه نزدیک به ۴۰ سال به صورت کاملا کاغذی و سنتی عمل می‌کرد». عبدالله‌زاده آمارهای مختاری درباره سرانه فضای سبز تهران را «عددسازی» می‌داند. به گفته او، مختاری اعداد ۱۵ تا ۱۸ متر‌مربع برای داخل شهر و ۲۴ تا ۲۶ متر‌مربع را برای حریم شهر اعلام کرده است، اما پایش هوایی و روش‌های هوشمند سازمان فناوری اطلاعات و مشاور طرح جامع فضای سبز نشان می‌دهد این عدد کمتر از ۱۰ متر‌مربع است. او تأکید می‌کند اختلاف بین این آمار و داده‌های واقعی نشان‌دهنده «عددسازی» است و می‌گوید: «این گزارش‌ها نه از سوی کارشناسان پذیرفته می‌شود و نه از سوی رهبر انقلاب در جلسات رسمی تأیید شده است». موضوع دیگری که عبدالله‌زاده مطرح می‌کند، آمار جنگل‌کاری‌های تهران است. به گفته او مختاری مدعی اجرای سالانه هزار تا هزار‌و 500 هکتار جنگل‌کاری و حتی ۵۰ هزار هکتار در مجموع شده است؛ اما گزارش‌های مشاور طرح جامع و سازمان فناوری اطلاعات رقم واقعی را «شش‌هزار‌و 500 تا کمتر از هفت هزار هکتار» می‌داند. او می‌گوید: «ما جنگل‌کاری‌ها را انکار نمی‌کنیم، اما این اقدامات عمدتا توسط تلاشگران مناطق بیست‌ودوگانه بوده نه توسط سازمان بوستان‌ها». عبدالله‌زاده یادآور می‌شود که در شورای گذشته، طرح جامعی برای فضای سبز تهیه شد و مشاوران کار مطالعاتی آن را به پایان رساندند، اما به گفته او، مختاری در ده‌ها جلسه مانع تصویب و تکمیل این طرح شد؛ چراکه نتایج آن «عددسازی‌ها و فضاسازی‌هایش را زیر سؤال می‌برد». او می‌گوید: «مدیریت سنتی مختاری و ضدبرنامه بودن او باعث نابودی طرح جامع فضای سبز شد».

در بخش دیگری از سخنان خود، عبدالله‌زاده به مصادیق می‌پردازد. او می‌گوید: در پرونده خشک‌شدن درختان بوستان چیتگر، ده‌ها مدیر فضای سبز به دادگاه احضار شدند، اما هیچ اعلام جرمی علیه مختاری صورت نگرفت. در موضوع پارک سرخه‌حصار نیز او «هیچ‌گونه مسئولیتی به گردن نگرفت». در پروژه بزرگراه بسیج هم با وجود مسئولیت پیمانکاران جابه‌جایی درختان، مختاری در جایگاه نظارت عالی «پاسخ‌گو نبود». عبدالله‌زاده، شهرساز، با اشاره به سابقه طولانی علی‌محمد مختاری در مدیریت سازمان بوستان‌ها و فضای سبز شهرداری تهران، عملکرد او را در پرونده‌هایی همچون جابه‌جایی درختان اتوبان‌ها و پادگان ۰۶ نقد کرد و عزل او توسط معاونت خدمات شهری را «از معدود اقدامات مثبت کارنامه زاکانی» دانست. عبدالله‌زاده با انتقاد از پروژه‌های انتقال درختان در تهران گفت: براساس نقدهایی که در صحن شورای شهر تهران مطرح شده، پیمانکارانی به صورت خودسرانه در فصل نامناسب و به روش‌های غیرعلمی، درختان اتوبان بسیج و اتوبان آزادگان را از جا کندند و به اسم جابه‌جایی به محل‌هایی بردند که می‌شود واضح واژه امحا و معدوم‌سازی را در آن به کار برد. او ادامه داد: «پرونده درخشان ایشان در حوزه پادگان ۰۶ است که طبق اعلام رسمی مسئولان ارتش، درختان پادگان ۰۶ توسط شخص آقای مختاری و پیمانکاری که ایشان معرفی کرد، از جا کنده و به اسم جابه‌جایی معدوم شد. حتی ایشان ادعا کرده بود که ما اینها را جابه‌جا کردیم و درختان سبز هستند، اما بعد از گذشت سه سال هنوز یک درخت از آن درخت‌های جابه‌جا‌شده و سبزی را که ایشان ادعا کرد،

کسی ندیده است‌».

به گفته این شهرساز، «خود ایشان هم قرار بود ‌بیاید و درخت‌های جابه‌جا‌شده را نشان بدهد؛ چون پیمانکاری که این کار را انجام داده بود فاقد صلاحیت و گرید رسمی و قانونی بود. حتی مهدی چمران از خود سلب مسئولیت کرد و به صراحت گفت آقای مختاری با هماهنگی بخشی که شفاف نشده چه بخشی است، درخت‌ها را جابه‌جا کرده است. از بین رفتن درختان پادگان ۰۶ و محوطه کاملا متوجه شخص ایشان است؛ چون جابه‌جایی توسط پیمانکاری که ایشان معرفی کرده انجام شده و کارشناسان و بدنه اجرائی فضای سبز مناطق بیشتر شاهد و ناظر و تماشاچی این اقدام بودند». عبدالله‌زاده در ادامه افزود: طول عمر مدیریت عالی در شهرداری تهران کمتر از یک و نیم سال است و اینکه مدیری بیش از 36 سال مدیر یک بخش باشد، کاملا بی‌انصافی است که عملکرد پرسنل، کارشناسان و مدیران دیگر دهه‌های مختلف را ما به اسم خودمان به‌عنوان عملکرد شخصی فاکتور کنیم. این را نمی‌شود به‌عنوان عملکرد شخصی آقای مختاری در نظر گرفت. او تأکید کرد: در طول این سال‌ها اقدامات مختصری هم انجام شده و این اقدامات مختصر را نمی‌شود بزرگ‌نمایی کرد. دوستانی که از رفتن ایشان اظهار ناراحتی می‌کنند، به نظر من تعارض منافعی با حوزه عملکردشان و عملکرد سازمان بوستان‌ها داشتند؛ تعارض منافع سبب ناراحتی‌شان و از بین ‌رفتن منافع بوده است.

این شهرساز با اشاره به وضعیت حقوقی مختاری گفت: البته حضور ایشان هم غیرقانونی بوده؛ بیش از ۱۰ سال است ایشان سقف قانونی بازنشستگی را رد کرده اما بازنشسته نشده بودند. عبدالله‌زاده تأکید کرد: اقدام به عزل ایشان توسط معاونت خدمات شهری و جایگزینی‌شان –‌‌فارغ از اینکه جایگزین ایشان چه عملکردی دارد و چه کاراکتری‌– اولا بسیار دیر اتفاق افتاد، ثانیا تنها نقطه ‌و‌ اقدام مثبت کارنامه حوزه خدمات شهری جناب آقای زاکانی، شهردار تهران‌ می‌شود. این کار تازه شروع یک اصلاح و ‌کار جدی است که باید نزدیک به 

۴۰ سال قبل اتفاق می‌افتاد و ۴۰ سال این عزل به تأخیر افتاد.

کنارگذاشتن مختاری پس از چهار دهه، مرز میان تقدیر و انتقاد را پررنگ‌تر کرد و پرونده فضای سبز تهران را به پرسشی درباره «میراث یا ترک‌ فعل» بدل کرد.

آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.